تبیان، دستیار زندگی

جایگاه زن در ملل باستان

به طور كلى در جامعه‏هاى قبیله‏اى ملل باستان كه روش اجتماعى‏شان قانونى و دینى نبود و فقط آداب و رسوم قومى بر آنها حكومت مى‏كرد، زن ارزشى نداشت و مانند یك حیوان اهلى با او رفتار مى‏شد.
حیوانات اهلى را براى این تربیت و نگهدارى مى‏كردند تا از گوشت، پوست و پشم آنها استفاده نمایند. از این رو نسبت به مسكن و خوراكشان توجه كافى مبذول مى‏داشتند و براى ادامه و بقاى حیاتشان متحمل زحماتى مى‏شدند. این تحمل زحمات از راه دلسوزى نبود، بلكه فقط براى تامین منافع خویش، تن به این كار مى‏دادند و از آنها دفاع مى‏كردند تا كسى نسبت به آنها تعدى نكند و اگر كسى دست تجاوز به سوى آنها دراز مى‏كرد، با عكس‏العمل و انتقام صاحبانشان روبرو مى‏شد. اینها همه به خاطر این بود كه مالكیت خویش را بر آنها حفظ كنند، نه آنكه حقوقى برایشان قایل باشند.

چنین رفتارى را نیز نسبت به زن معمول مى‏داشتند. زن را در جامعه نگهدارى نموده، از وى دفاع مى‏كردند تا بتوانند از او استفاده ببرند و اگر كسى به زنى تجاوز مى‏كرد، به دفاع برمى‏خاستند، نه به خاطر این كه وى عضوى از اعضاى جامعه به شمار مى‏رفت و داراى حقوق و احترام بود، بلكه براى این كه زن زنده بماند تا بازیچه شهوت مردان شود و براى خانواده، غذا تهیه كند به شكار بپردازد و باركشى كند، خدمتكار خانه باشد و در مواقع قحطى و مهمانى از گوشتش تغذیه نمایند.

زن نه تنها در خانه همسر چنین وضعى داشت، بلكه در خانه پدر نیز دچار همین وضع بود، در گزینش شوهر از خود هیچ اراده‏اى نداشت و این پدر بود كه تصمیم مى‏گرفت كه با چه كسى ازدواج كند. در واقع، نوعى معامله میان پدر دختر و همسر آینده صورت مى‏گرفت. زن، چه در خانه پدر و چه در خانه شوهر، تابع صاحبخانه بود و صاحبخانه مى‏توانست او را بفروشد و یا به كسى ببخشد و یا به عنوان خوشگذرانى، تولید بچه و خدمتگزارى به كسى عاریه یا قرض و یا اجاره بدهد و اگر مرتكب گناهى شود، حق داشته باشد او را مجازات كند- اگر چه كشتن باشد- بدون آنكه مسئولیتى داشته باشد.

جایگاه زن در عصر ساسانیان
در عصر ساسانیان، بنابر قوانین متداول از قدیم، زن شخصیت حقوقى نداشت و به عنوان «شخص» محسوب نمى‏گردید، بلكه «شى‏ء» تلقى مى‏شد و صاحب حق به شمار نمى‏رفت.
دختران و زنان بیوه و مطلقه، به هیچ عنوان، قدرت انجام معامله نداشتند. پدر خانواده كه صاحب اختیار همه خانواده بود، در عواید اموال خاص زوجه و غلامان خود تصرف مى‏كرد. 
در پندنامه منسوب به بزرگمهر آمده است كه: «هرگز نباید راز دل خویش را به زنان گفت و با احمقان صحبت كرد.»

جایگاه زن در قرون وسطى
زن در قرون وسطا نه تنها نقش اجتماعى نداشت، بلكه خوار و ذلیل و برده‏وار مى‏زیست و حتى او را عامل فساد و منفور خدا مى‏پنداشتند و اعتقادشان بر این بود كه باعث بیرون راندن آدم از بهشت، زن بود.

در قرون وسطا از كشیشى پرسیدند: آیا مرد نامحرم مى‏تواند به خانه‏اى كه در آن زن هست، وارد شود؟
پاسخ گفت: هرگز؟ هرگز؟ و اگر در آن خانه مردى از محارم زن هم وجود داشته باشد و این مرد نامحرم بر او وارد شود و زن را هم نبیند، باز گناه كرده است.(یعنى اگر مرد نامحرمى به طبقه دوم منزلى وارد شود كه در طبقه اولش زنى باشد، گناه نموده است. مثل اینكه وجود زن، عامل پخش گناه در فضا است).
بسیارى از عیسویان، زن را برزخ میان انسان و حیوان مى‏دانستند و در اینكه داراى روح باشد، تردید داشتند.

در سال 586 میلادى، مجلس بزرگى براى حل این مسئله كه آیا زن داراى روح است یا نه در اروپا بر پا شد. پس از بحث فراوان، سرانجام قبول كردند كه زن داخل در نوع آدم است. «سن توماس داكن» مى‏گوید: «خداوند اگر ببیند مردى به زنى دل ببندد و عاشق او شود- حتى اگر آن زن، همسرش باشد- خشمگین مى‏شود، زیرا جز عشق خداوند نباید در قلبش جاى بگیرد. مسیح علیه‏السلام بدون همسر زیست و كسانى كه مى‏خواهند مسیحایى بشوند، نباید زن بگیرند. به همین سبب، برادران مسیحى و پدران روحانى و خواهران مسیحى در سراسر عمر ازدواج نمى‏كنند، زیرا ازدواج، خدا را به خشم مى‏آورد و فقط باید با خداى ما، عیسى مسیح، پیوند داشت، زیرا دو عشق در یك قلب جاى نمى‏گیرد. فقط آنهایى مى‏توانند حامل روح‏القدس باشند كه مجرد زیست كنند.»

زن در اندیشه قرون وسطایى، منفور، عاجز و محروم از مالكیت است. وقتى انسان با املاك و اموال شخصى خود به خانه شوهر رفت، حق مالكیت از او سلب مى‏شود. مالكیت، خود به خود به شوهر انتقال مى‏یابد، زیرا زن، صاحب شخصیتى نیست. حتى امروز آثارى از آن در زن اروپایى به چشم مى‏خورد. زن در اروپا و سایر ممالك جهان به قدرى بى‏ارزش بود كه در هیچ اجتماعى او را به حساب نمى‏آوردند. علما و فلاسفه به مجادله مى‏پرداختند كه آیا زن اساساً روح دارد یا به كلى فاقد روح است؟ در صورتى كه روح داشته باشد، آیا روحش روح انسانى است یا حیوانى؟ و بر فرض داشتن روح انسانى، آیا وضع اجتماعى و انسانى او نسبت به مرد، وضع بردگى است یا كمى بالاتر از آن؟ زن گاهى وسیله شهوترانى و گاهى مانند چهارپایان در كار خوردن و آشامیدن و باردارى و زایمان و... بود. «لیكى» در كتاب «تاریخ اخلاق در اروپا» مى‏گوید: «در آن روزگار (قرون وسطا) مردها از سایه زنان مى‏گریختند و نزدیكى و همنشینى با ایشان را گناه مى‏پنداشتند و عقیده داشتند كه برخورد با ایشان در كوچه و خیابان و سخن گفتن با ایشان- اگر چه مادران، همسران و یا خواهران باشند- اعمال و ریاضتهاى روحى شخصى را تباه مى‏سازد.»

استاد ابوالاعلى مودودى در كتاب «الحجاب» مى‏گوید: «از جمله نظریات اولى و اساسى در این باره، این بود كه زن، سرچشمه معاصى و اصل گناه و فجور است و براى مرد، درى از درهاى جهنم است، از آن جهت كه منشا تحریك و وادار كردن او به ارتكاب گناهان است و چشمه‏هاى مصایب انسان از وجود او برجوشیده است و از این جهت، پشیمانى و شرمندگى براى او كافى است كه زن است و او را همى سزد كه از حسن و جمال خود شرم كند، زیرا این حسن و جمال، یكى از سلاحهاى شیطان است كه هیچ سلاحى به آن نمى‏رسد و سزاى اوست كه كفاره بپردازد و هیچ‏گاه پرداختن كفاره را ترك نكند، زیرا هم اوست كه انواع بلایا و بدبختى‏ها را براى زمین و ساكنان آن به ارمغان آورده است.»

«ترتولیان»، یكى از پیشوایان مسیحى، در مقام بیان نظر مسیحیت درباره زن مى‏گوید: «بى‏گمان زن مدخل شیطان به درون نفس انسان است و مرد را به سوى شجره ممنوعه مى‏راند و شكننده قانون خدا و زشت كننده صورت خدا (مرد) است.» «كراى سوستام»، یكى از بزرگان مسیحیت، درباره زن مى‏گوید: «او شرى است كه از آن گریزى نیست. او وسوسه‏اى جبلى و آفتى دلپذیر و خطرى براى خانه و خانواده و معشوقه‏اى عاشق‏كش و مارى خوش خط و خال است.»

جایگاه زن در نظام سلطنتى
زن در كشورهایى نظیر ایران، مصر، چین و هند كه داراى نظام پیشرفته و حكومت سلطنتى بودند و نیز در جوامعى مانند كلده و روم كه داراى تمدن بوده، در سایه قانون مى‏زیستند، داراى آزادى كامل نبود. هرچند از مالكیت محروم نبود، ولى زیر نظر رئیس خانواده كه پدر یا برادر و یا شوهر بود، زندگى مى‏كرد و بزرگ خانواده بر وى حكومت مطلق مى‏كرد و مى‏توانست زن تیره‏بخت را به عقد هر فردى كه مى‏خواهد درآورد و یا به اجاره و عاریه واگذار كند.