تبیان، دستیار زندگی

این سرزمین زیبا و خرم كه رودخانه‌ای پر آب و جنگل‌های انبوه، مراتع و چمنزارهای سبز با صفا قسمتی از آن را فرا گرفته است، با كوه‌های مرتفع و دره‌های عمیق و گذرگاه‌های باشكوه و بلند، صخره‌ها و یخچال‌های طبیعی خیره‌كننده و عظیم، مناظری بسیار متنوع و خیال‌انگیز پیدا كرده و از همه زیباتر، در فصل بهار دامنه كوه‌ها از گل‌های قرمزرنگ مستور می‌شود و رنگ تیره صخره‌ها را به رنگ آتش در می‌آورد.
● تاریخ بختیاری
استان چهارمحال و بختیاری كه آن را دیار دلاورمردان اصیل و نجیب و جشنواره رنگ‌ها و فرهنگ‌ها خوانده‌اند، بین استان‌های اصفهان و خوزستان قرار گرفته و دارای جاذبه‌های گردشگری متعددی است. قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده در این استان، ابزارهای سنگی از دوره پارینه سنگی جدید و دوره آغاز نوسنگی بوده كه متعلق به ۱۰ تا ۱۱ هزار سال پیش است.پس از حاكمیت اسلام و در اوایل حكومت بنی‌عباس، سرزمین لرستان به دو شعبه لر بزرگ (بختیاری) و لر كوچك تقسیم شد كه لر بزرگ، یعنی بختیاری‌ها در این منطقه استقرار داشته‌اند. در زمان صفویه، بختیاری‌ها به دو بخش هفت لنگ و چهار لنگ تقسیم شدند.پس از صفویه به خاطر سازمان قوی و مستحكم ایلی، بختیاری‌ها در تاریخ ایران نقش مهمی را ایفا كردند و در شكست افاغنه و بازسازی حكومت پس از آن نقش تعیین‌كننده‌ای داشته‌اند.
بارزترین نقش بختیاری‌ها در تحولات دوران مشروطیت، رهبری بخش مهمی از این جنبش عظیم ملی بوده است. مردم این استان غالبا فارسی صحبت می‌كنند، در روستاها به فارسی روستایی و در بعضی شهرها مانند شهر سامان، مردم به زبان تركی تكلم می‌كنند.

● مركز استان
نام شهركرد كه تا چندی قبل دهكرد نامیده می‌شد، در اسناد به‌جا مانده از دوره زندیه به چشم می‌خورد. اگر اولین مقصد شما در این استان، شهركرد است، توصیه می‌كنیم حتما جاذبه‌های زیر را ببینید.

● پل زمان‌خان
پل تاریخی (زمان‌خان) به طول ۲۲ متر، ارتفاع ۱۳ متر و با دو دهنه در نزدیكی شهر سامان برروی رودخانه زاینده‌رود بسته شده است. این پل به دستور زمان‌خان، رییس یكی از ایلات قشقایی كه روزگاری دامنه كوچ‌شان تا به این حدود می‌رسید، بر پایه‌های صخره‌ای احداث شد.

● مسجد اتابكان
این مسجد، قدیمی‌ترین بنای مذهبی شناخته شده موجود در استان است و در مركز شهركرد به عنوان یكی از بناهای معماری در بافت قدیمی شهر جلوه‌گری می‌كند. مسجد اتابكان در اوایل قرن هفتم هجری قمری در دوران حكومت سلسله محلی اتابكان لر بزرگ به سبك مساجد قرون اولیه اسلامی ساخته شده است. در چوبی ارزشمند و نفیس آن به دلیل كاربری انواع هنرهای روی چوب، یكی از اسناد مهم تاریخی و فرهنگی محسوب می‌شود.

● عمارت ستوده
بنایی كه امروزه به نام عمارت (ستوده) خوانده می‌شود، در واقع جزو آخرین بخش‌های بر جا مانده از مجموعه بناهای ارگ چالشتر و مربوط به اواخر دوره صفوی تا آخر دوره قاجاری است كه قسمت اندرونی عمارت مذكور، قسمت حاكم‌نشین را تشكیل می‌داده است.

● دشت لاله‌های واژگون
اگر سفر شما در اوایل اردیبهشت‌ماه باشد، با طی دو كیلومتر بعد از روستای دیمه به دشتی پر از لاله‌های سرخ و زرد واژگون می‌رسید. در بین راه، زردكوه سرافراز و استوار بختیاری با قله‌های زیبایش همچون شاه شهیدان و هفت‌تنان در سمت چپ شما خودنمایی می‌كند. جالب است بدانید در پشت این رشته كوه بلند و پوشیده از برف، منطقه‌ای بكر و جنگلی به نام بازفت افسونگری می‌كند. هوای لطیف، سبك و پاك دشت لاله‌ها و پوشش گیاهی بسیار غنی و ارزشمند آن، چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد.

● مجموعه بردگوری‌ها
بردگوری‌ها (سنگ گبری‌ها)، قدیمی‌ترین آثار سنگی استان هستند كه به دوره حكومت ساسانیان تعلق دارند. در دین زرتشت به علت اعتقاد به مقدس بودن خاك، از دفن كردن اجساد خودداری كرده و آنها را در محفظه‌هایی از سنگ كه استودان (استخوان‌دان) نامیده می‌شود و در اصطلاح بختیاری به آنها بردگوری اطلاق می‌شده، قرار می‌دادند و در خطه بختیاری، در دل صخره‌ها یا سنگ‌های عظیم، فضاهایی با متوسط طول ۳/۳۰ متر و ارتفاع ۱/۲۰ متر ایجاد می‌كردند كه دارای دریچه‌هایی مربع شكل و گاهی دارای در سنگی بوده‌اند. این آثار به گونه‌ تكی یا چندتایی حفر شده و بیانگر فرهنگ تدفین در طول بیش از ۱۵۰۰ سال در منطقه و نیز نفوذ مذهب زرتشت و پیروان آن در این خطه است. این مجموعه در نزدیكی شهر اردل واقع شده است.

● جاذبه‌های مردم‌شناسی
تماشای كوچ بهار و پاییز عشایر و نقل و انتقال كلیه مایملك یك خانواده توسط چهارپایان و عبور از گذرگاه‌های صعب‌العبور، چرای گله گوسفند و بز در دشت‌ها و دامنه‌های سبز، مراسم سواركاری، تیراندازی، چوب‌بازی و دیگر بازی‌های محلی، حال و هوای خاص و طراوت به یادماندنی را برای هر تازه ‌وارد به جای خواهد گذاشت. ایل بختیاری، بزرگ‌ترین ایل عشایری و كوچنده استان هستند كه زندگی‌شان از راه دامداری می‌گذرد.مراسم عروسی و اعیاد ملی و مذهبی، موسیقی بومی و محلی بختیاری و مقام‌های آن، مراسم ویژه محلی همچون مراسم طلب‌باران، هر كدام به تنهایی می‌توانند ساعت‌ها اوقات فراغت افراد علاقه‌مند به فرهنگ و آداب و رسوم ایل‌ها را پر كند.

● صنایع و معادن
صنایع استان چهارمحال و بختیاری به دو دسته ماشینی و دستی تقسیم می شوند. صنایع ماشینی استان چهرمحال و بختیاری بیش تر درشهرهای شهركرد، بروجن و فارسان استقرار یافته‎اند.از مهم ترین كارخانه های صنعتی استان چهارمحال و بختیاری می توان به كارخانه قند شهركرد، كارخانه ریسنده گی بروجن و صنایع شیرو لبنی شهركرد اشاره نمود.
در استان چهارمحال و بختیاری تولید صنایع دستی بسیار رایج بوده و در میان عشایر بختیاری رونق به سزایی دارد. از صنایع دستی مهم استان می توان به قالی بافی، قفل سازی و انواع بافته های خانگی نظیر كلاه نمدی، عبا، نمد، گهواره (ته ده) و كوبه دراشاره كرد كه تولید آن ها به طور عمده برای مصارف خانوار عشایری و روستایی صورت می گیرد.

● کشاورزی و دام داری
با توجه به میزان نزولات جوی و جاری شدن رودخانه های پرآب، كشاورزی یكی از مهم ترین اركان اقتصادی به ویژه در شرق استان چهارمحال و بختیاری محسوب می شود. از میان محصولات سالانه این استان غلات از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، به طوری كه بیش ترین درصد از كل سطح زیر كشت محصولات سالانه به غلات اختصاص داده شده است. بعد از غلات، نباتات علوفه‎ای درصد بیش ترین میزان سطح زیر كشت محصولات سالانه را به خود اختصاص داده اند.
جامعه عشایری تحت تأثیر شدید اقتصاد دام داری بوده از كوچ به عنوان تحرك اجتماعی و اقتصادی استفاده می كند. در سال های اخیر تعداد كوچ كننده گان عشایر آرام آرام كاهش می‎یابد. قشلاق ایل بختیاری در شمال شرقی استان خوزستان و در منطقه كوهستانی شهرستان های دزفول، شوشتر، مسجد سلیمان، هفتگل، بهبهان و ایذه قراردارد. محدوده قشلاق ایل بختیاری از طرف غرب به رودخانه دز، از طرف شرق به حد فاصل بین شهرستان های بهبهان و ایذه و از طرف جنوب به منطقه كوهستانی و دشت خوزستان محدود می شود.
منطقه ییلاقی عشایر بختیاری محدوده های شهرستان های فارسان، ‌بروجن و قسمت هایی از شهرستان لردگان، ‌شهرستان فریدن در استان اصفهان و قسمت هایی از شهرستان الیگودرز در استان لرستان را دربرمی گیرد. هم چنین علاوه بر رمه های كوچنده، پرورش انواع دام، رایج ترین فعالیت عشایر و مردم روستاهای استان چهار محال و بختیاری است.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
استان چهارمحال و بختیاری با توجه به پیوند دیرینه‎اش با استان لرستان در بر گیرنده یكی از كهن ترین آثار تمدن كهن ایرانی است. حفظ و به كار بستن فرهنگ كهن این خطه از جمله ویژه‎ گی های این سرزمین بوده كه تا به امروز نیز تدوام یافته است.از تاریخ كهن چهار محال بختیاری و حاكمان آن اطلاعات كاملی در دست نیست. از جمله حاكمان این منطقه می‎توان از شخصی به نام « فرامرز» كه مذهب زرتشتی داشته و در اواخر دوره ساسانی می زیسته نام برد كه بختیاری ها نیز در معتقدات خود به عهد فرامرز گبر اشاره ها دارند.
در اوایل تسلط خلفای عباسی دو برادر در سرزمین لرستان كه به دو شعبه لر كوچك ( لرستان فعلی ) و لر بزرگ ( بختیاری و كهگیلویه و بویر احمد ) تقسیم می شد، حكومت داشتند. حكومت سرزمین لر بزرگ با « بدر » بود تا این كه بعدها اتابكان فضلوئیه قریب به سیصد سال بر بختیاری حكومت كردند. در زمان یكی از اتابكان فضلوئیه ( اتابك تكله)، مغولان بر بختیاری و كوه های آن دست یافتند، اما این پیروزی دوام چندانی نداشت.
از آغاز سلسله صفوی تاریخ بختیاری ها روشن تر است. در زمان صفویه یكی از تیره‎های بختیاری موسوم به « آستریك » كه هم اكنون نیز طایفه كوچكی از بختیاری است به ریاست شخصی به نام « تاجمیر » و با فرمان شاه اسماعیل اول بر بختیاری حكومت می‎كرد. در همین زمان بختیاری ها به دو بخش « هفت لنگ » و « چهارلنگ » كه در اصل یك تقسیم بندی مالیاتی است، تفكیك شدند.
پس از دودمان تاجمیر شخصی به نام میرجهانگیرخان به حكومت بختیاری ها منصوب شد. در زمان همین شخص تونل معروف به « كاركنان » یا « شاه عباس » در نزدیكی محل تونل فعلی كوهرنگ حفر شد كه به دلایل نامعلومی عملیات حفاری آن ناتمام ماند.
پس از فوت میر جهانگیرخان برادر وی « میر خلیل خان » از ریاست طایفه آستریك خلع شد و طوایف بختیاری و تعدادی از تیره ها در حیطه اقتدار محمد تقی خان چهار لنگ باقی ماندند. طوایف هفت لنگ نیز به ریاست دو دسته خوانین « دوركی » و « بختیاروند » از طوایف عمده هفت لنگ، گردن نهادند.
از اواسط پادشاهی قاجار، حسینقلی خان ( رئیس طایفه دوركی ) با شكست قطعی خوانین بختیاروند ( بهداروند )، همه طوایف هفت لنگ را متحد ساخته و خود را « ایلخان » و برادرانش را « ایل بیگی » نامید و ریاست ایل هفت لنگ و اداره امور كل منطقه بختیاری را به عهده گرفت. ریاست این طایفه تا همین اواخر در بازمانده گان این دودمان موروثی بود. بررسی های تاریخی ایران از اواخر دوره صفویه به بعد نشان می دهد كه ایل بختیاری و در رأس آن خوانین بختیاری به دلیل برخورداری از شرایط ویژه جغرافیایی قلمرو ایلی، سازمان قبیله ایی و نظام ایلی منسجم كه الزاماً اطاعت و فرمان برداری بی قید و شرط گروه های فرودست از رهبران و سركرده گان فرادست را در پی داشت، در بیش تر حوادث و وقایع تاریخی ایران حضوری موثر و فعال داشتند كه برخی از نمونه های آن به شرح زیر اشاره می شود :
۱) سواران بختیاری از زبده تفنگ چیان نادرشاه بودند كه با فتح قندهار، دروازه هند را به روی لشكریان نادر گشودند.
۲) علی مردان خان بختیاری با شكست افاغنه و بازسازی سلطنت انقراض یافته صفوی، ‌خود نیز مدعی سلطنت شد.
۳) محمد تقی خان چهار لنگ علم طغیان بر علیه حكومت قاجار برافراشت و « قلعه تل » مقر خود را در منطقه مالمیر به عنوان مركز حكومت بختیاری انتخاب كرد.
۴) در طول دوره حكومت سلسله های صفوی، ‌افشار، زندیه و قاجار عمده قشون سلاطین سلسله های مزبور از بختیاری ها تشكیل می شد، به طوری كه علی قلی خان سردار اسعد فرزند حسین قلی خان اشاره دارد همواره صد نفر از سواران بختیاری به ریاست چند تن از خان زاده گان بختیاری حفظ نظم تهران، حتی نگهبانی از دربار قاجار را بر عهده داشتند.
سران ایل بختیاری در زمان حكومت قاجاراز قرب و منزلتی فراوان برخوردار بودند و برای خود تشكیلات و مقررات خاصی داشتند. حتی بعضی مواقع خان های ایل به عنوان عامل حكومتی تلقی می شدند. بختیاری ها در طول تاریخ همواره در مناسبات سیاسی ایران نقش مهم و تاثیر گذاری را ایفا كرده اند. منطقه چهارمحال و بختیاری در سال ۱۳۵۲ به عنوان یك استان مستقل درآمد و امروزه در برگیرنده شهرستان ها, شهرها و روستاهای متعددی است.