تبیان، دستیار زندگی

در گوشه باختری سرزمین پهناور ایران؛ نام ایلام ذهن را به دور دست تاریخ هدایت می كند . سرزمین طلوع آفتاب و عروس زاگرس با كوهستان های سلسله وار و دشت های پهناور كه زیستگاه انواع گونه های گیاهی و جانوری است، از قابلیت های برجسته ای در زمینه گردشگری طبیعی برخوردار است. از كوه های دالاهو كه می گذری كوه قلاقیران كه سمبل و نماد استقامت و جوان مردی مردم این دیار است, با ظاهری چشم نواز همراه با درختان تنومند بلوط , نمایان می شود و چشم های هر بیننده ای را می نوازد .
مواهب زیبای خدادی در استان ایلام باعث شده كه این خطه از خاك ایران از لحاظ منابع طبیعی ‌یكی از جذاب ترین مناطق ایران باشد. جاذبه های اجتماعی و فرهنگی استان ایلام از دیگر زیبایی های منطقه هستند. زندگی ایل ها و عشایر متعدد در منطقه و ییلاق و قشلاق آن ها در میان كوه ها و دشت های ایلام؛ جذاب ترین شیوه معیشت اجتماعی را در قرن صنعتی معاصر به نمایش می گذارد و حیرت هر بیننده ای را بر می انگیزد. هنوز آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی حاكم بر منطقه از قبیل: پوشش و لباس محلی ، گویش شیرین زبان كردی و صفای باطن و مهمان نوازی در این خطه حرف اول را می زند. ایلام به عنوان بخش مهمی از تمدن های باستانی ایران و داشتن بیش از یك هزار اثر و ابنیه تاریخی از جاذبه های گردشگری تاریخی فراوانی نیز برخورداراست.

●مکان های دیدنی و تاریخی
سرزمین ایلام با كوهستان های سلسله وار و دشت های پهناور؛ زیستگاه انواع گونه های گیاهی و جانوری است كه چشم اندازهای زیبای طبیعی را در این منطقه به وجود آورده اند. این منطقه كه بر دامنه كوه های خود چشم انداز سبزی از جنگل های بلوط را دارد؛ در بر گیرنده رودخانه ها و آبشارهای زیادی است كه هر یك جاذبه های خاص و مناظر روح پروری را به نمایش می گذارند. ایلام كه از بكر ترین مناطق سرزمین ایران است ؛ از قابلیت های برجسته و با ارزشی در زمینه گردشگری طبیعی برخوردار است.
پیشینه تاریخی و باستانی این خطه از ایران سبب شده جاذبه های باارزشی در این منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها یادآور اساتیر افسانه ای ایران باستان است. جاذبه های اجتماعی و فرهنگی استان ایلام از دیگر زیبایی های منطقه هستند كه بر جاذبه های گردشگری استان می افزاید. فصل بهار كه زمان رویش گل های زیبا و وحشی در این خطه است و فصل تابستان با رودخانه های خروشان و آبشارهای زیبا مناسب ترین زمان سفر به استان ایلام است.

●صنایع و معادن
بخش صنعت سهم ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ایلام بیش تر در صنایع خانگی و كارگاهی خلاصه می شود. زمانی منابع معدنی استان منحصر به منابع رسوبی بوده ولی هم اكنون منابع نفت و گاز نیز در این منطقه شناسایی شده است.
استان ایلام منطقه ای عشایر نشین است و به همین دلیل از صنایع دستی پر رونقی نیز برخوردار است. مهم ترین صنایع دستی استان عبارتند از: فرش كرك، ابریشم، گلیم گل برجسته، جاجیم، نمد، فرنجی، قتره و صنایع چوبی. از دیگر صنایع دستی ایلام می توان به سیاه چادر، رسن، گیوه كه با توجه به فراوانی مواد اولیه مانند پشم و موی بز تولید آن ها از گذشته های دوررایج بوده, اشاره نمود. استان ایلام همانند سایر مناطق ایرانی دارای سوغاتی های محلی خاص خود است كه مهم ترین آن ها عبارتند از: سقز محلی (صمغ درخت بنه)، شیرینی بژی بر ساق، ‌شیرینی گمگه، حلوای كله كنجی، روغن حیوانی معروف به روغن كرمانشاهی.

●کشاورزی و دام داری
كشاورزی در بیش تر نقاط استان به صورت سنتی انجام شده و مراحل مختلف آن از كاشت، داشت و برداشت با استفاده از اصول و روش های ابتدایی و سنتی صورت می گیرد. مهم ترین محصول كشاورزی استان، گندم است. در این استان امكانات بالقوه فراوانی برای توسعه و گسترش دام داری و دام پروری وجود دارد و هم اكنون نیز بخش مهمی از درآمد و حتی اشتغال مردم استان ایلام در بخش كشاورزی متمركز شده است. آب و هوای متنوع، وجود كوهستان ها، جنگل ها و مراتع نسبتا سرسبز و انواع گل و گیاه در بهار و تابستان و وجود مناطق گرمسیری و سردسیری در كنار هم بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.

●وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
سرزمینی كه اكنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از كشور عیلام باستان بوده است. این كشور در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد به وجود آمده و تا سال ۶۴۰ پیش از میلاد به حیات اجتماعی خود ادامه داده است. در این سال، به فرمان آشور بانی پال به خاك و خون كشیده شده و منقرض شده است. از شهرهای این كشور، به اسامی ‹‹شوش›› پایتخت اصلی، ‹‹ماداكتو›› پایتخت تابستانی، اهواز، خایدالو، ماساباتیك و كابیانه اشاره شده است.
در كتیبه های بابلی، عیلام را ‹‹آلامتو›› یا ‹‹آلام›› خوانده اند كه به قولی به معنای كوهستان یا ‹‹كشور طلوع خورشید›› است. مدتی پس از سقوط عیلام، ‌حوزه فرمان روایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارس ها در خاور و مادها در باختر تقسیم شد. هر چند مناطق مسكونی زاگرس در دوره هخامنشی جزیی از امپراطوری هخامنشی به شمار می آمده، اما درظاهرارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به كوه نشینان مقتدر آن بوده است.
بنا به نوشته مورخان یونانی، در زمان سلوكیه، ساكنین زاگرس بیش تر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ساسانی در استان های ایلام و لرستان، نشان می دهد كه این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده است. اسامی شهرهایی مانند ‹‹ماسبندان››، ‹‹مهرگان كدك››، ‹‹دارشهر››، ‹‹سیمره››، ‹‹اریوخ›› و ‹‹شیروان›› این نظر را تایید می كند. محل دقیق برخی از این شهرها هنوز روشن نشده است. در اواخر دوره ساسانی، خاندان فیروزان بر این سرزمین و خوزستان حكومت داشته اند كه آخرین آن ها پس از شكست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله عرب های مسلمان، احتمال دارد كه این ناحیه جزیی از ایالت كوفه شده و اسامی شهرهای ماسبندان، مهرگان و سیمره معرب شده باشند.
در اواخر قرن چهارم هجری قمری، حسنویه كرد بر لرستان و ایلام فعلی حكومت می كرده است و تا اوایل قرن ششم هجری قمری حكومت این خاندان ادامه داشته است. از سال ۵۷۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری، اتابكان لر بر لرستان و پشتكوه حكومت كرده اند. آخرین اتابك لر به نام شاهوردی خان را شاه عباس صفوی به قتل رسانده و حسین خان سیلورزی جد والیان ابوقداره را به حكومت لرستان و پشتكوه منصوب كرده است. این خاندان پس از مدتی، مقر حكومت خود را به پشتكوه (ایلام كنونی) منتقل كرده اند و غلام رضا خان والی ابوقداره، آخرین والی پشتكوه پس از كودتای ۱۲۹۹ شمسی به نحوی نسبتا مسالمت آمیز، منطقه تحت حكومت خود را رها كرده و به كشور عراق رفته است.
از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات كشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی كرمانشاه شد. سپس به علت موقعیت مهم سیاسی و مرزی و محرومیت های فراوان به فرمان داری كل تبدیل شد و اكنون یكی از استان های مهم كشورمحسوب می شود.

●مشخصات جغرافیایی
استان ایلام در حدود ۴/۱ درصد مساحت كل كشور را تشكیل می دهد. این استان در باختر دامنه سلسله كوه های زاگرس بین ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه پهنای شمالی از خط استوا و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقه درازای خاوری از نیمروز گرینویچ در گوشه باختری ایران قرار گرفته است. استان ایلام از جنوب با استان خوزستان، از خاور با استان لرستان، از شمال با استان كرمانشاه و از سمت باختر با ۴۲۵ كیلومتر مرز مشترك با كشور عراق هم جوار است. بر اساس آخرین تقسیمات كشوری در سال ۱۳۷۵ استان ایلام مشتمل بر ۷ شهرستان بوده است. مركز استان؛ شهر ایلام است كه به علت زیبایی های طبیعی فراوانی كه دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.
به طور كلی نواحی شمالی و شمال خاوری استان ایلام كوهستانی و نواحی جنوب باختری و باختر آن از اراضی پست و كم ارتفاع تشكیل یافته است. مهم ترین ارتفاعات استان ایلا م را كبیر كوه و دیناركوه تشكیل می دهند. استان ایلام از نظر شرایط اقلیمی جزو مناطق گرمسیری كشور محسوب می شود اما به علت وجود ارتفاعات، اختلاف درجه حرارت و بارندگی در بخش های شمالی، جنوبی و باختری آن زیاد است. به طوری كه می توان از نظر اقلیمی، مناطق سه گانه سردسیری، گرمسیری و معتدل را در این استان به خوبی مشاهده نمود. بارندگی های سالانه فراوان از یك سو و نقش استان ایلام به عنوان زهكش آب های سطحی سلسله كوه های زاگرس از سوی دیگر، موجب پیدایش رودخانه های زیادی شده كه به منظور استفاده از آب آن ها سدهای انحرافی و كانال های متعددی نیز ساخته شده است. مسیرهای متعددی برای دسترسی به استان ایلام وجود دارد كه مهم ترین آن ها جاده تهران – همدان- كرمانشاه – ایلام است. این منطقه از راه های داخلی نیز برخوردار است كه برخی از آن ها ناهموار بوده و مشكلاتی را به وجود می آورند. این منطقه هم چنین دارای فرودگاهی برای پروازهای داخلی است كه به پایتخت ایران پرواز دارد.

● جاذبه های طبیعی
ایلام جاذبه های طبیعی بسیار و سرسبزی دارد.
كبیركوه كه از انشعابات زاگرس به حساب می آید، منطقه وسیعی از این شهر را پوشش داده است.
اهوران كوه و چمن گیر نیز از دیگر رشته كوههای این خطه است.
در ایلام به علت بالا بودن میزان بارش برف و باران ، جنگلهای پوشیده و سرسبزی وجود دارد كه چشم اندازهای زیبایی را به نمایش می گذارد و سقز و كتیرا دو محصول عمده این جنگل هاست.

● جاذبه های گردشگری
پارك جنگلی «چكامه» كه فضای سرسبزی را در مساحت ۴ هزار هكتار در بر گرفته و از مناطق زیبای گردشگری ایلام است.
دره هفت آب ، دره مصفا و خوش آب و هوایی است و در ۳۰ كیلومتری ایلام قرار گرفته و در آن انواع درختان گردو، سیب و دیگر میوه ها وجود دارد.
در فاصله نزدیكی از این دره ، جنگل زیبای مله پنجاو قرار دارد كه از گردشگاه های مهم استان است.
از دیگر تفرجگاه های مهم شهر، گردشگاه ششدار، تنگ دالاو و خوران ایوان ، ماجی بختیار و میان تنگ است كه همه ساله گردشگران زیادی را به این شهر می خواند.

● دریاچه های مشهور
ایلام دارای ۲ دریاچه به نامهای دریاچه دوقلوی سیاه گاو آبدانان و دریاچه سد ایلام(چم گردلان) است.
این شهر همچنین دارای چشمه های فراوانی است كه مهمترین آنها چشمه آبگرم چنگوله ، چشمه آبگرم دهلران و نیز چشمه آبگرم كنچان چم است.
تالاب های چكر، زمزم و سیاب در یوش از تالاب های ایلام است كه در كناره های آن پوشش گیاهی سرسبزی وجود دارد كه زیستگاه انواع پرندگان زیبا و حیوانات مختلف است.
همچنین آبشارهای زیبایی در ایلام وجود دارند كه هریك به نوبه خود از مراكز گردشگری آن به شمار می روند.
آبشار آبگاف ، آبشار گچان ، آبشار سرطاف و آبشار چم آوا از معروف ترین این آبشارها هستند.

● آتشكده های ایلام
آتشكده موشكان در ۲ كیلومتری شهر سرابله قرار دارد و به دوره ساسانی مربوط است. آتشكده سیاهگل ایوان در ۱۵ كیلومتری روستای سرتنگ قرار دارد و متعلق به دوره ساسانی است.
آتشكده چهارطاقی در شهرستان دره شهر قرار دارد و به دوره ساسانی بازمی گردد. از دیگر آثار تاریخی و دیدنی ایلام كه از مراكز مهم گردشگری این شهر هستند، كاخ فلاحتی است كه در شهر ایلام قرار دارد. این كاخ در درون باغی مصفا قرار دارد و با ستون ها و آجرهای بسیار زیبا ساخته شده است و به دوره قاجاریه تعلق دارد. مجموعه كاخ والی روی تپه چقامیرگ در شهر ایلام قرار دارد. وسعت آن ۲۵۰۰ مترمربع است كه شامل اتاقها، تالارها و نیز كتیبه ای در آن است و به دوره قاجار بازمی گردد. سنگ نوشته آشوربنی پال بر دیواره كوهی در روستای گل گل در ۲۵ كیلومتری ایلام قرار دارد و متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش است. تپه ورده كبود در ۲۰ كیلومتری ایلام قرار گرفته و در گذشته گورستان بوده است. چون تعداد زیادی اجساد به همراه اشیای مفرغی و آهنی از آنجا كشف شده و متعلق به قرن هفتم است. كتیبه تخته خان كه روی سنگی به ابعاد ۲ متر در مكانی به نام تخت خان در ۳۰ كیلومتری ایلام قرار دارد. قلعه تیران در شهر ایلام و در ارتفاعات كوه قلافیران بنا شده كه مشرف بر ناحیه جنگلی ششدار است و از جاذبه های گردشگری این شهر به شمار می رود. در اطراف شهر ایلام و در ارتفاعات غارهای متعددی وجود دارد كه دیدن هركدام به نوبه خود جالب است.

ایلام ، تاریخی بس كهن دارد كه به دوران مادها و اشكانیان بازمی گردد و در دوران ساسانی رونق بسیار گرفته است. استان ایلام با ۱۹ هزار كیلومترمربع وسعت و با جمعیتی معادل ۵۴۳ هزار نفر در غرب كشورمان واقع شده است.
این استان كم جمعیت ترین استان كشور است و شهرستان ایلام هم مركز آن است كه تا پیش از سال ۱۳۴۲ جزو استان كرمانشاه به شمار می آمد.
مردم ایلام به گویش های-كردی فیلی- كلهری ، مهكی-لكی-لری صحبت می كنند كه از گویش های كردی است. آب و هوای ایلام در مناطق شمالی سرد و كوهستانی و در نواحی جنوبی آن گرم و بیابانی است.
كوهستان های سردسیر ، جلگه های حاصلخیز ، جاذبه های طبیعی و ییلاق و جنگلها، تنوع زیست محیطی جالبی را در منطقه ایجاد كرده ، به همین دلیل به عروس زاگرس معروف شده است. این شهر صنایع دستی در خور توجهی دارد كه مهمترین آنها عبارتند از: گلیم نقش برجسته ، قالیبافی ، گلیم بافت ، قالیچه گل ابریشم ، خراطی ، موج بافی و چیغ بافی.