تبیان، دستیار زندگی

ماه رمضان همواره از پس از اسلام یکی از ماه‌های مورد توجه مسلمانان بوده است به ویژه ایرانیان با آداب خاصی از این ماه استقبال کرده و سپس آنرا تودیع می‌نمودند. این ماه بعلت ویژگیهایی که داشته ،مغضوب و محبوب بسیاری از شعرا قرار گرفته که هر یک برای خود دلیل داشته‌اند در دوره‌های مختلف ادبیات فارسی، همراه با تغییرات مذهبی که در مردم بوجود آمده، وضعیت شعر نیز با همان تغییرات عوض شده و این تغییرات بطور مستقیم در شعر تأثیر گذاشته است.

چنانکه می‌بینیم در عصرهای اولیه پس از اسلام پایبندی به دین و قواعد شرعی کمتر است و هرچه جلوتر می‌آییم به تفید بیشتری برمی‌خوریم به همین ترتیب نگاه شعرا به رمضان دچار تغییرات محسوسی است . تقریباً تمام شعرا در شعر خود از رمضان و تبعات آن گرچه در بیتی باشد یادی کرده‌اند.

بسم الله الرّحمن الرّحیم

همیشه گدایی که آقا ندارد
سر سفره ی هیج جا ، جا ندارد
بدون تعارف زدن سفره خوب است
کرم خانه اصلا بفرما ندارد
تقلا مکن تا مچم را بگیری
گنهکار که بوق و کرنا ندارد
بیا پیش مردم مگو که چه کردم
خجالت کشیدن تماشا ندارد
تو ناراحتی که چرا پشت کردم
بیا خب بزن اینکه دعوا ندارد
همین جا بزن آخرت را رها کن
برای تو اینجا و آنجا ندارد
مکش بر رخ من ببر آتشت را
برای کسی که علی را ندارد
سر سفره ی رحمت تو خدایا
کسی جا ندارد که زهرا ندارد
بگو روزی ام کربلا نیست ، اینکه
نیازی به امروز و فردا ندارد
علی اکبر لطیفیان

مولانا
روز محك محتشم و دون آمد
زنهار مگو «چون‏» كه ز هجوم آمد
روزی‌ست كه از ورای گردون آمد
زان روز بهی كه روزن افزون آمد

مولانا
بیزارم از آن لعل كه پیروزه بود
بیزارم از آن عشق كه سه روزه بود
بیزارم از آن ملك كه دریوزه بود
بیزارم از آن عید كه در روزه بود

مولانا
هین نوبت صبر آمد و ماه روزه
روزی دو مگو ز كاسه و از كوزه
بر خوان فلك گرد پی دریوزه
تا پنبه جان باز رهد از غوزه

مولانا
روی تو نماز آمد و چشمت روزه
وین هر دو كنند از لبت دریوزه
جرمی كردم مگر كه من مست ‏بدم
آب تو بخوردم و شكستم كوزه

عطار نیشابوری
ای در غرور نفس به سر برده روزگار
برخیز٬ کار کن که کنون‌ است وقت کار
ای دوست ماه روزه رسید و تو خفته‌ای
آخر ز خواب غفلت دیرینه سر بر آر
پنداشتی که چون بخوری روزه تو نیست
بسیار چیز است جز آن شرط روزه‌دار
هر عضو را بدان که به تحقیق روزه‌ای‌ست
تا روزه تو روزه بود نزد کردگار
اول نگاه‌دار نظر ٬ تا رخ چو گل
در چشم تو نیفکند از عشق خویش خوار
دیگر ببند گوش ز هر ناشنیدنی
کز گفت وگوی هرزه شود عقل تار و مار
دیگر زبان خویش که جای ثنای اوست
از غیبت و دروغ فرو بند استوار
دیگر به وقت روزه گشادن مخور حرام
زیرا که خون خوری تو از آن به هزار بار
دیگر بسی مخسب که در تنگنای گور
چندانت خواب هست که آن هست در شمار
این است شرط روزه اگر کرد روزه‌ای
گرچه ز روی عقل یکی گفتم از هزار

اوحدی مراغه‌ای
روزه‌دار و به دیگران بخوران
نه مخور روز و شب شكم بدران
با چنان خوردن و چنان آروق
كی بری رفت جان سوی عیوق
بس كه شب نای و لب بجنبانی
روز مانند نای انبانی
تو شكم بوده‌ای از آنی سست
جان و دل باش تا كه باشی چست
روده پیچ‌پیچ را چه كنی
ای كم از هیچ هیچ را چه كنی
تو ز كم خواری و ز كم خوابی
یا بی ار زان كه دولتی یابی

بیدل
عید آمد و هركس پی كار خویش است
می‌نازد اگر غنی و گر درویش است
من بی تو به حال خود نظرها كردم
دیدم كه هنوزم رمضان در پیش است

صائب تبریزی
افسوس که ایام شریف رمضان رفت
سی عید به یک مرتبه از دست جهان رفت
افسوس که سی پاره این ماه مبارک
از دست به یک‌بار چو اوراق خزان رفت
ماه رمضان حافظ این گله بد از گرگ
فریاد که از سر این گله شبان رفت
شد زیر و زبر چون صف مژگان، صف طاعت
شیرازه جمعیت بیداردلان رفت
بی‌قدری ما چون نشود فاش به عالم؟
ماهی که شب قدر در او بود نهان، رفت
برخاست تمیز از بشر و سایر حیوان
آن‌روز که این ماه مبارک ز میان رفت
تا آتش جوع رمضان چهره برافروخت
از نامه اعمال، سیاهی چو دخان رفت
با قامت چون تیر درین معرکه آمد
از بار گنه با قد مانند کمان رفت
برداشت ز دوش همه‌کس بار گنه را
چون باد، سبک آمد و چون کوه، گران رفت
چون اشک غیوران به سراپرده مژگان
دیر آمد و زود از نظر آن جان جهان رفت
از رفتن یوسف نرود بر دل یعقوب
آنها که به صائب ز وداع رمضان رفت