3 ضرر و زیان نداشتن
شرط دیگر امر به معروف و نهی از منکر، ضرر و زیان نداشتن است. این فریضه الهی، پیامدهای مهم و ارزشمندی دارد، بنابر این اگر به شکل صحیح و خوب اجرا نشود و یا زیان بار باشد، نمی تواند یک امر خدایی به شمار آید، چرا که با هدف آن سازگار نیست; ممکن است کسی را بخواهیم امر به معروف یا نهی از منکر کنیم، اما از یک کار زشت یا ناپسند کمک بگیریم; مثلاً او را بترسانیم یا ناسزا بگوییم. قطعاً این گونه امر به معروف و نهی از منکر، درست نیست، زیرا نه تنها با این کار، فردی را ارشاد نکرده ایم، بلکه ممکن است او را به دین بدبین کنیم.
استاد شهید مرتضی مطهری(ره) با اشاره به این که وجوب امر به معروف و نهی از منکر تا جایی است که مفسده و فتنه ای نداشته باشد، می نویسد:
(ممکن است من گاهی امر به معروف و نهی از منکر بکنم، بخواهم خدمتی به اسلام بکنم، ولی همین امر به معروف و نهی از منکر من… مفسده ای برای اسلام به وجود آورد که آن مفسده از این خدمتی که من از این راه به اسلام می کنم، بیشتر است. بسیارند افرادی که نهی از منکر می کنند، ولی نه تنها نتیجه ای نمی گیرند; بلکه با نهی از منکرشان آن کسی را که نهی از منکر می کنند، به کلی از دین بری [و بیزار] می کنند. )13
البته باید توجه داشت که منظور از ضرر و زیان نداشتن، ضرر و زیان شخصی نیست که بگوییم این فریضه به شرطی واجب است که خطر و خسارتی برای جان و مال و آبروی امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر نداشته باشد. هر چند که ضرر و زیان شخصی هم در آن حایز اهمیت و قابل بررسی است.
امام خمینی(ره) ضمن اشاره به این که هرگونه ضرر جسمی موجب سقوط این تکلیف نیست، 14 می فرماید: باید دید در قبال این امر و نهی چه به دست می آید و چه از دست می رود… در صورتی که حفظ شعائر دین و از بین بردن گمراهی، نیازمند خون باشد، نه تنها از اموال گذشتن که جانبازی نیز در چنین شرایطی واجب است 15.
شهید مطهری(ره) نیز با تأکید بر این نکته می فرماید:
(ببین در چه موضوعی می خواهی امر به معروف و نهی از منکر کنی؟ یک وقت موضوع کوچکی است; مثلاً کسی کوچه را کثیف می کند، پوست خربزه را می اندازد در کوچه که نباید بیندازد، شما این جا باید نهی از منکر کنید… حالا اگر شما برای نهی از منکر کردن در چنین مسئله ای به خاطر پوست خربزه در کوچه انداختن بدانید یک فحش ناموسی به شما می دهد، در این صورت این کار آن قدر ارزش ندارد که شما یک فحش ناموسی بشنوید. یک وقت هم هست …می بینید قرآن به خطر افتاده است… وضعیت در سرحدّ به خطر افتادن قرآن و اصول قرآنی است، در سرحد به خطر افتادن عدالت است، آیا در این جا می گویی امر به معروف نکن، حرف نزن، نهی از منکر نکن، که اگر این را بگویم جانم در خطر است، آبرویم در خطر است؟!)16
این که در قرآن و حدیث، این همه از ارزش و پاداش استقامت و جانبازی در راه خدا و امر به معروف و نهی از منکر سخن به میان آمده، خود تأییدی است بر این که در راه اجرای این وظیفه الهی در موارد بسیار مهم و حیاتی، باید به استقبال خطر و سختی ها رفت.