تبیان، دستیار زندگی

سلام دوستان عزیز ریحانه ای.

شاید این تصور غالب باشه که زن ها در گذشته چندان سهم مهمی در تاریخ ندارند.

چرا که بیشتر از مردان بزرگ یاد میشه.

اما مقاله جالبی دیدم تو سایت حوزه که خوندنش رو خالی از لطف نمی بینم.

امیدوارم شما هم به همین نتیجه برسید.

زنان در قیام مشروطه همراه با مردان، در آوردن علما به مسجد جهت سخنرانی و افشاگری، مسئولیت حفظ جان سخنرانان را عهده دار بودند. یکی از این بانوان از سوی زنان آزادیخواه تهران موظف گردید هر وقت عالمی بر فراز منبر می رود، با کمک دیگر زنان و با چماق هایی که زیر چادر مخفی کرده بودند، در اطراف منبر به پاسداری بپردازند تا در صورتی که حامیان استبداد قصد آشوب داشتند، آنها را سرکوب کنند.

16 شوال 1323 هجری علما جهت اعتراض و رسیدن به خواسته های برحق خویش به حرم حضرت عبدالعظیم رفتند و در آنجا به بست نشستند. زنان به همراه مردان با شرکت در مجالس علما به حمایت از نهضت مشروطه برخاستند. عین الدوله ـ صدراعظم وقت ـ کوشید توسط عده ای مسلح به سرکردگی امیربهادر به تهدید علما بپردازد. زنان وقتی تفنگچیان حکومتی را دیدند، احساس خطر کردند. از این روی بر بالای پشت بام های اطراف رفتند تا اگر توسط مأموران هتک حرمتی صورت گرفت، آنان را سنگباران کنند. اقدام شجاعانه این بانوان در کنار مخالفت علما برای بازگشت به تهران، سبب گردید امیربهادر و همراهان بدون اخذ نتیجه ای به سوی مرکز حکومت برگردند.

زنان که متوجه می شوند مظفرالدین شاه نسبت به واقعیت هایی که در تهران می گذرد، بی خبر است و عین الدوله می کوشد این روند ادامه یابد، از این رو برای آگاه کردن شاه پیشقدم می شوند. وقتی وی به منزل امیربهادر می رفت، اطراف کالسکه اش را محاصره کرده و فریاد زدند: ما آقایان و پیشوایان دین خود را می خواهیم. ای شاهِ مسلمان! بفرما رؤسای مسلمانان را تکریم کنند. ای پادشاه! وقتی روس و انگلیس با تو طرف شوند، ملت ایران با حُکم این آقایان، با متجاوزان جهاد می کنند.

یکی از مورّخان معاصر می نویسد: امروز زنان با همه روبنده و چادر کار بسیاری کردند. در همین حال عمه میرزاجهانگیرخان صور اسرافیل نامه ای را از انجمن ملی (از کانون های سرّی) به شاه رسانید. وقتی کالسکه شاه متوقف شد، عده زیادی اجتماع کردند و فریاد اعتراض سر دادند. در این حال بانویی در حالی که پاکتی در دست داشت، صفِ قراولان را شکافت و صدا زد: می خواهم عریضه ای به شاه بدهم. سواران خواستند او را دور کنند، ولی مظفرالدین شاه اشاره کرد مانع نشوید.

یکی از پیشخدمت ها کاغذ را از

بانویی در حالی که پاکتی در دست داشت، صفِ قراولان را شکافت و صدا زد: می خواهم عریضه ای به شاه بدهم. مضمون نامه چنین بود:

ای شاه بی خبر و عیاش که فکری به سیه روزی ملت خود نمی کنی! اگر در اسرع اوقات دست ستمگرانی را که دورت جمع شده اند و خون ملت را می آشامند، از سر مردم کوتاه نکنی و مجلسی از منتخبین ملت برای بسط عدالت نگشایی، یقین بدان که تو را خواهیم کُشت!

فرصت الدوله شیرازی می گوید:

خودم دیدم زنی مقنعه خود را بر سر چوبی نموده بود و فریاد می زد: بعد از این دختران مسلمان را مسیو نوژ بلژیکی باید عقد نماید، زیرا علما را تحت فشار قرار داده اند.

دست زن گرفت و با احترام تقدیم حاکم نمود. مضمون نامه چنین بود:

ای شاه بی خبر و عیاش که فکری به سیه روزی ملت خود نمی کنی! اگر در اسرع اوقات دست ستمگرانی را که دورت جمع شده اند و خون ملت را می آشامند، از سر مردم کوتاه نکنی و مجلسی از منتخبین ملت برای بسط عدالت نگشایی، یقین بدان که تو را خواهیم کُشت!

سرانجام با بی ثمر شدن توطئه های عین الدوله و آگاهی شاه از مسائل، بست نشینان به خواسته های خود، از جمله تأسیس عدالتخانه می رسند و به تهران برمی گردند.

با این وجود عین الدوله خود را برای سرکوبیِ مخالفانِ استبداد آماده کرد و

مأمورانش شیخ محمد واعظ را دستگیر کردند. مردم از این اقدام عصبانی شده و به محلی که شیخ زندانی بود. یورش بردند و او را آزاد کردند. در این واقعه حضور زنان به قدری قابل توجه بود که فردای آن روز به دستور عین الدوله از بیرون آمدن بانوان جلوگیری می کردند و هر کدام را در معابر می دیدند، گرفته و در قراولخانه نگه می داشتند.

گوشه هایی از فداکاری

در سال 1324 هجری قمری، مهاجرت کبرا و عزیمت به قم توسط علما و مردم آغاز شد و از این پس مردم برای قیام مهم تری آماده می شدند. زنان در حالی که خشم خود را افزایش داده بودند، خواهان برچیده شدن بساط استبداد گردیدند. فرصت الدوله شیرازی می گوید:

خودم دیدم زنی مقنعه خود را بر سر چوبی نموده بود و فریاد می زد: بعد از این دختران مسلمان را مسیو نوژ بلژیکی باید عقد نماید، زیرا علما را تحت فشار قرار داده اند.

ناظم الاسلام کرمانی می نویسد: امروز هشتم جمادی الاخر 1324 هجری تمام بازار بسته است. شهرت یافته زنان خیال اجتماع و اعتراض دارند، برای اینکه شوهران آنها مدتی است در سفارت مانده اند. زنی ناشناس آمد لب سفارتخانه و حاج محمدتقی را طلب نمود و دسته ای اسکناس به او داد و گفت: خرج متحصنین کن، حاجی پول را گرفت، ولی موفق نشد آن زن را بشناسد.

سرانجام با مقاومت مردم و کوشش علما، شاه در 14 جمادی الثانی 1324 هجری فرمان مشروطیت را صادر کرد. البته نمایندگان با مشکلاتی روبه رو بودند، از جمله استقراض از دولت بیگانه بود. آنان ضمن مخالفت با وصول قرضه خارجی، رأی به تأسیس بانک ملی با سرمایه مردم دادند. زنان برای فراهم آوردن اندوخته بانک، از فروختن گوشواره، گردنبند و دیگر زینت آلات خود دریغ نکردند. روزی پای منبر سیدجمال الدین واعظ در یکی از مساجد تهران، زنی به پا خاست و گفت: دولت ایران چرا از خارجه قرض می کند؟ مگر ما مرده ایم، من یک زن رختشوی هستم و به سهم خودم یک تومان می دهم، دیگران هم حاضرند کمک کنند!

زنی فداکار و اهل قزوین نامه ای به سعدالدوله نوشت که در مذاکرات محرم الحرام 1325 هجری متن آن قرائت گردید. در این نوشته آمده است: حضور مبارک پدر مهربان ملت ایران، آقای سعدالدوله! در روزنامه مجلس دیدم که در خصوص تأخیر مراقبت عموم در بانک ملی، کم کم خواطر مبارک وکلای محترم دارد مکدّر می شود. گویا هنوز از فقر و پریشانی ملت اطلاع ندارید! واللّه که ظلم و تعدی چیزی برایمان باقی نگذارده است، به علاوه همه کس دسترسی به تهران ندارد که بتواند به اندازه استطاعت سند سهام

بانک را دریافت نماید. من مقداری از زیورآلات خودم را که برای ایام سخت ذخیره کرده ام تقدیم می نمایم ...

اگر چه بانوان در تمامی مراحلی که به پیروزی نهضت مشروطه فرجامید حضور داشتند اما در اولین مصوبه، حقوق آنان نادیده گرفته شد، زیرا در ماده سوم و پنجم نظامنامه انتخابات مجلس، زنان در کنار اطفال و اتباع بیگانه، از حق انتخاب شدن به نمایندگی و حتی انتخاب کردن نمایندگان مجلس شورای ملی محروم شدند! با این وجود، زنان پیگیر امور مجلس و سامان یافتن اوضاع براساس قوانین و زوال استبداد بودند.

یکی از خواسته های مردم، تدوین و تصویب متمم قانون اساسی بود که شاه و هوادارانش در مقابل آن ایستادگی می کردند. تا آنکه زنان با تشکیل دسته های گوناگون و گردهمایی در برابر ساختمان مجلس خواستار تصویب سریع متمم قانون اساسی شدند.

«اتحادیه غیبی نسوان» نخستین تشکیلاتی است که پس از اعطای مشروطه، در حمایت از این حرکت به دست زنان تأسیس شد که به صورت مخفی فعالیت می کرد. این اتحادیه با ارسال نامه ای به

روزنامه «ندای وطن» از نمایندگان ملت خواست هر چه زودتر متمم قانون اساسی را تصویب کرده و به اوضاع آشفته پایان دهند.

محمدعلی شاه فرزند مظفرالدین شاه با به توپ بستن مجلس در 23 جمادی الاول 1326 هجری خشونت خود را نسبت به مشروطه خواهان نشان داد. در این حادثه شمار قابل توجهی از آزادیخواهان کشته شدند و تنها زنان شهامت داشتند پیکر مبارزان را از روی زمین بردارند. چیرگی دوباره استبداد و براندازی مجلس و قتل و تبعید مجاهدان، خانه عمه میرزاجهانگیرخان صور اسرافیل از معدود مکان هایی بود که در آن مشعل ستیز با ستم روشن نگه داشته می شد. مهدی ملک زاده می گوید: این خانم یکی از زنان آزادیخواه و فداکار دوره مشروطیت بود. خانه اش در دوران انقلاب محفل مبارزان و سینه اش مخزن اسرار انقلابیون بود، چنان که در دوران استبداد صغیر که ملت با محمدعلی شاه در ستیز بود، مجامع سرّی در خانه او تشکیل می شد و در روزهای جنگ سلاح های آتشین زیادی در آنجا ذخیره کرده بودند.

ناظم الاسلام کرمانی نوشته است: زنان آذربایجان قطار فشنگ می بندند و در عین حال کودکان خود را هم شیر می دهند، مانند نره شیران در میدان رزم می جنگند تا دست بی ناموسی به سویشان دراز نشود.

معرفی زن مبارز

بانو ماه سلطان امیرصحی متولد 1294 هجری با میرزااسداللّه مجتهد ازدواج کرد و در خانه همسرش بیکار نماند و نزد او به تحصیل علوم و معارف اسلامی پرداخت. وی در جنبش مشروطه فعال بود و در «انجمن مخدّرات وطن» پرچم «یا مرگ یا استقلال» را بر دوش می کشید. اعضای این انجمن با فروش وسایل زینتی خود به مجاهدان کمک مالی می کردند. این زن که مدارس دخترانه را کانون تجددخواهی و مراکزی برای ترویج بی حجابی تلقی می کرد، «مدرسه تربیت نسوان» را بنیان نهاد، از این رو توسط گروهی به اصطلاح روشنفکر برایش مزاحمت هایی ایجاد شد. در مجالس روضه خوانی که در ایام محرم در این مدرسه ترتیب می داد، کسی حاضر به روضه خوانی نبود، زیرا از جانب افراد قشری و متحجر هم مرارت می دید، ولی به کار خود ادامه داد تا کم کم دامنه مخالفت ها و سنگ اندازی، کاهش یافت.

به هنگام محاصره یازده ماهه تبریز توسط قوای استبدادی، زنان بیشتر کارهای پشت جبهه را عهده دار بودند. آنان ضمن پخت غذا برای مبارزان، به دوختن و بافتن لباس و جوراب و پر کردن پوکه های خالی تفنگ ها می پرداختند. پرستاری از مجروحان، رساندن غذا به مراکز نبرد، خبر بردن از سنگری به سنگر دیگر نیز از وظایف آنان، در ایام مقاومت بود. برخی بانوان با پوشیدن لباس رزم و استقرار در سنگرها، به پیکار با ستم مشغول بودند.

یکی از یاران ستارخان نوشته است:

روزی می خواستند یکی از مجروحان را زخم بندی کنند. مجروح اصرار کرد که لباس او را بیرون نیاورند و بگذارند همان طور جان دهد. تعجب کردند. سرانجام ستارخان نصیحت نمود که موافقت نماید زخم او پانسمان شود. مجروح از روی ناچاری گفت: من مرد نیستم، دخترم و از این بابت مایل نمی باشم لباسم را از تنم در آورند. ستارخان منقلب گردید و چشمانش پر از اشک شد و گفت: دخترِ من، من هنوز زنده ام، چرا تو برای جنگیدن آمده ای؟!

«مورگان شوستر» آمریکایی می نویسد:

در تهران شهرت داشت که دسته هایی از اعضای انجمن های سرّی، زنان هستند که مخفی و گمنام تحت اوامر مراکز معینی می باشند. تا امروز نه نام هر یک از آنها را دانسته و نه رهبران آن گروهها را می شناسم، ولی از طرقی آگاه شدم هزارها از جنس آن زنان در پیشرفت کارها به مجلس کمک می کنند.

عده ای دیگر از بانوان در اثنای مبارزات، کمیته زنان را تأسیس کردند و کوشیدند در تماس با کمیته زنان ایرانی مقیم استانبول فریاد مظلومیت مردم تبریز را به گوش جهانیان برسانند. با فتح تهران، توسط مجاهدان در جمادی الثانی 1327 هجری نقش زنان در حیات سیاسی ایران افزایش یافت و انجمن ملی زنان که در تهران به وجود آمد، که به مبارزه بر ضد دخالت بیگانگان روی آورد.

انجمن مخدّرات وطن هم که در سال 1328 قمری به ریاست بانو «آغابیگم» در این شهر تأسیس شد، اهدافی چون دفاع از استقلال کشور و مخالفت با وام گرفتن از بیگانگان، نیز جلوگیری از خرید کالاهای خارجی و تبلیغ مصرف کالاهای وطنی را پی می گرفت. «مورگان شوستر» آمریکایی که به دعوت مجلس در سال 1329 هجری جهت نظارت بر امور مالی وارد ایران شد می نویسد:

در تهران شهرت داشت که دسته هایی از اعضای انجمن های سرّی، زنان هستند که مخفی و گمنام تحت اوامر مراکز معینی می باشند. تا امروز نه نام هر یک از آنها را دانسته و نه رهبران آن گروهها را می شناسم، ولی از طرقی آگاه شدم هزارها از جنس آن زنان در پیشرفت کارها به مجلس کمک می کنند.