تبیان، دستیار زندگی

رُمانتیسم یا رمانتیسیسم (به انگلیسی: Romanticism) عصری از تاریخ فرهنگ در غرب اروپا است، که بیشتر در آثار هنرهای تجسمی، ادبیات و موسیقی نمایان شد.

سلام
آره رمانتیسم رو قبلا یه چیزایی ازش گفته بودن نه تا این حد....ممنون

متشکرم ثمر جان
ممنونم از حضورتان و نظر قشنگتان

رمانتیسم نهضتی فرهنگی, فكری و اجتماعی است كه در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی در اروپا ظهور و بروز یافت و سپس فرهنگ و اندیشه بسیاری از دیگر مناطق جهان را تحت تأثیر قرار داد. تعریف رمانتیسم همواره با دشواریهای گوناگونی رو به رو بوده است و به همین دلیل بسیاری از صاحبنظران به جای تعریف رمانتیسم, سعی كرده‌اند با بررسی تاریخ و چگونگی شكل گیرری این مكتب و بررسی مفاهیم و درونمایه‌ها و جنبه‌ها و زمینه‌های گوناگون آن, به شناخت و درك روشن‌تری از آن دست یابند. علاوه بر دشواریهای تعریف رمانتیسم, باید به این نكته نیز توجه داشت كه این مكتب حوزه وسیعی از هنر, فلسفه, اندیشه و ادبیات را در بر میگیرد و بررسی ابعاد رمانتیك هر یك از این مقولات مستلزم بررسیهای جداگانه‌ای است.

سیر تاریخی ادبیات فارسی از بسیاری جهات با ادبیات غرب تفاوت دارد و نمیتوان تمامی مفاهیم و اصطلاحات خاص ادبیات اروپایی را دقیقاً در مورد ادبیات فارسی به كار برد. این نكته به ویژه در باب ادبیات كهن فارسی صادق تر است. اما ادبیات جدید فارسی, هم از طریق ترجمه آثار ادبی غرب و استفاده مستقیم شاعران و نویسندگان ما از این آثار, از غرب تأثیر پذیرفته است و هم از لحاظ سیر تحولات اجتماعی و تاریخی ناشی از جهان جدید مناسبات خاص آن, تا حدودی با ادبیات غرب همانندی دارد و برای مطالعات تطبیقی مناسب‌تر است. البته این شباهت و همانندی به معنی همسانی كامل نیست و یقیناً پاره ای از خصوصیات ادبیات جدید فارسی نیز منحصر به خود آن است و از سنن و فرهنگ و میراث ادبیات كهن فارسی و محیط و وضعیت اجتماعی و تاریخی خاص ایران و،،،،، ناشی میشود. بنابراین در بررسی ادبیات جدید فارسی نیز نمیتوان تمامی فرآیندها و مسائل و مفاهیم مربوط به ادبیات غرب را عیناً و با همان ابعاد و ویژگیها و با همان توالی و ترتیب و همان زمینه‌ها و علل و دلایل جست‌وجو كرد. در این بررسی خصوصاً باید از ساده نگری و تطبیقها و قیاسهای مكانیكی خودداری كرد و از طریق تحلیل و توصیف خود این ابیات, ویژگیهای خاص آن را به دست آورد.چنانكه گفتیم, ریشه‌های رمانتیسم در ادبیات جدید فارسی را باید در دو زمینه مختلف جست‌وجو كرد: نخست آشنایی با ادبیات غرب به ویژه فرانسه و ادبیات نوین تركیه و قفقاز و تأثیر پذیری از آن و دوم ورود جامعه ایران به عصر جدید و طی كردن سیری كمابیش مشابه با جوامع اروپایی و پیدایش عوامل اجتماعی و فكری ظهور رمانتیسم از دل این تحولات جدید. درباره این دو زمینه نیز مطالعات گوناگونی صورت گرفته و در اینجا ضرورتی به بازگویی آنها نیست.۲ البته یادآوری این نكته لازم است كه ناپایداری و عدم تداوم تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه ما موجب شده است كه این فرآیند نیز ناپایدار و پرفراز و فرود باشد. به همین دلیل نمیتوان مرزهای نسبتاً روشنی را كه در فرهنگ غرب در میان دوره‌ها و مكتبهای ادبی دیده میشود, در ایران به درستی ترسیم نمود. در ایران معاصر, سبكها و مكتبهای ادبی متفاوت و گاه متباین در كنار هم و آمیخته با یكدیگر به حیات خود ادامه میدهند و گاه یكی از آنها پررنگ‌تر یا كم رنگ‌تر جلوه گر میشود و طبیعی است كه هیچ یك از این سبكها و مكتبها آن اوج و عظمتی را هم كه در یك دوره از ادبیات جدید فارسی نمیتوان دوره‌‌ای را نشان داد كه از هر لحاظ بتوان آن را رمانتیك نامید, ولی شرایط فرهنگی و اجتماعی جدید باعث شد كه از صدر مشروطه تا چندین دهه بعد جریانهای مشخص رمانتیك در ادبیات فارسی حضور داشته باشند.

از میان جنبه‌های گوناگون ادبیات رمانتیك, صرفاً به نخستین نمودهای شعر رمانتیك فارسی میپردازیم . شعر رمانتیك فارسی را میتوان به سه دوره متفاوت تقسیم كرد: دوره اول: عصر مشرطه(از طلیعه مشروطه تا حدود سال ۱۳۰۰) دوره سوم: دهه بیست و سی قرن شمسی حاضر. این تقسیم بندی, چنانكه در جای دیگر به تفصیل نشان داده‌‌ایم, متكی بر خصوصیات كلی رمانتیسمی است كه در این سه دوره وجود داردو صرفاً متكی به تقسیم بندی دوره‌های سیاسی نیست. البته نا همگونی و تفاوت گرایشهای رمانتیك در درون هر یك از این دوره‌ها نیز وجود دارد, ولی با تسامح میتوان همه گرایشهای رمانتیك را در این سه دوره جای داد و در درون هریك از این دوره‌ها به لایه‌های متنوع و متفاوت آنها اشاره كرد.

عموم منتقدان و صاحبنظران در بحث از پیشینه شعر رمانتیك فارسی, به «افسانه» نیما و پاره‌ای از اشعار میرزاده عشقی اشاره كرده‌اند و این اشعار را نخستین نمودهای رمانتیسم در شعر فارسی دانسته‌اند و به نمودهای رمانتیسم در شعرهای قبل از نیما و عشقی اشاره نكرده‌اند. اما باید دانست كه قبل از این اشعار, جلوه‌های كاملاً مشخص رمانتیسم را در اشعار صدر اول مشروطه و در شعر كسانی چون دهخدا, تقی رفعت و برخی شاعران گمنام این عصر میتوان به روشنی مشاهده كرد. ظاهراً علت برخی بیتوجهی به صیغه رمانتیك شعر صدر مشروطه این است كه در ایران به دلایل گوناگون اصولاً جنبه خیال انگیز, احساساتی و غنایی رمانتیسم برجستگی یافته و به ابعاد اجتماعی آن كمتر توجه شده است. نكته جالب اینجاست كه در میان دوره‌های سه گانه رمانتیسم در ادبیات جدید فارسی, رمانتیسم دوره اول (عصر مشروطه) از جنبه‌های مختلف, شاخص‌تر و اصیل‌تر و در عین حال غیر احساسی‌تر و متین‌تر از رمانتیسم دوره‌های بعد است. رمانتیسم این دوره چون تا حدودی از دل تحولات ادبی و اجتماعی جامعه ایران در عصر مشروطه برآمده است, طبیعی‌تر, خودجوش‌تر و سالم‌تر است و هنوز به سنت ادبی یا فرهنگ رایج در میان شاعران تبدیل نشده و به «سبك» و «شیوه» تقلیل نیافته است.

رمانتیسم مشروطه, اساساً رمانتیسمی اجتماعی است. در ایران این عصر یكی از بهترین نمونه های – هر چند كوچك- آمیختگی رمانتیسم با دغدغه‌های اجتماعی اندیشه روشنگری را میتوان دید. گرایشهای رمانتیك در آغاز این دوره نه در تضاد با روشنگری بلكه مكمل و همپای آن سیر میكند و به تدریج جنبه‌های دیگری به خود میگیرد. عمده ترین نمودهای اجتماعی رمانتیسم مشروطه در پدیده‌هایی از این دست میتوان مشاهده كرد: دلبستگی آرمانی به انقلاب و آزادی, همدردی پر احساس با محرومان و رنجهایشان, امید به افق روشن و آینده آرمانی, میهن دوستی و ناسیونالیسم و توجه و شكوه از دست رفته ایران, جست‌وجو قهرمان رمانتیك و ستایش آن انتقاد پر احساس از ناملایمات تمدن جدید۳ و .... نمودهای غیر اجتماعی این رمانتیسم نیز عبارت‌اند از: كاربرد خاص و متفاوت تخیل كه عمدتاً در تشبیه‌ها و صورخیال تازه و نوآیین جلوه‌گر میشود, كاربرد خاص و متفاوت زبان كه در تازگی شیوه گزینش واژگان و جذابیت زبان و جنبه‌های نوآورانه آن نمود بیشتری دارد, تمایل به منظره‌پردازی و توصیفهای تازه و بهره گرفتن از نوعی ارتباط فردی و خاص با طبیعت و....۴ چنانكه میدانیم, در ادبیات اروپا نهضت رمانتیسم در عرصه شعر, از یك لحاظ, زمینه ساز تحولی بنیادین بود و رمانتیكها بر معیارهای خشك و اصول و قواعد كلیشه‌ای نئو كلاسیك شوریدند و موجب شكوفایی و رونق دوباره شعر و پدید آمدن انواع نوآوریها شدند. در ایران عصر مشروطه, در آغاز, شعر به گونه‌ای مستقیم وارد مسائل اجتماعی شد و از یك سو محتوای آن تغییر كرد و از سوی دیگر, استفاده از زبان مردم , به شعر حالتی ساده‌تر و طبیعی‌تر بخشید. اگر تعریف مشهور وردزورث از شعر را در نظر بگیریم۵ كه یكی از عناصر آن «سخن گفتن به زبان ساده مردم عادی» بود, این جنبه تحول شعر مشروطه را نیز میتوان بخشی از شورش عصر علیه نئوكلاسیسم منحط دروه بازگشت به شمار آورد؛ ولی چون در ایران این تحول اساساً و عمدتاً صیغه و انگیزه‌ای احتماعی داشته است و انقلاب رمانتیك در شعر با همه ابعاد و به معنی اروپایی آن وجود نداشته است, نمیتوان كل این فرآیند تحول شعر را فرآیندی رمانتیك دانست.

یكی از قصاید ادیب نیشابوری
ترك لشكر شكن آن ماه من و شاه سپاه
به گه بام فراز آمد از لشكرگاه
روی سیمینش برافروخته از آتش جنگ
موی مشكینش در آمیخته با گرد سپاه
آنچنان كز بر البرز بتابد خورشید
از بر اسب نمودار شدش رخ ناگاه
سمن و سوری آمیخته با شاسپرم
خوشه سنبل آویخته از گوشه ماه
نتوان دید به خوبی رخ درخشنده او
تند آری نتوان كرد به خورشید نگاه
از لطافت نتوان سود بر اندامش دست
آدمی زاده بدین لطف بدن و اعجباه
شیر را مانَد چون جای كند از بر اسب
ماه را مانَد چون جای كند در خرگاه

شعر صرفاً اجتماعی عصر مشروطه را از سروده‌های نسیم شمال
در جهان واجب به ما علم است علم
مرد و زن را راهنا علم است علم
آنچه پیغمبر به ما واجب نمود
آشكار و بر ملا علم است علم
كودكان را در زمان كودكی
باعث نشو و نما علم است علم
گر گره در كارها افكنده چرخ
بهر ما مشكل گشا علم است علم
هر كه بیعلم است انسانش مخوان
روح را نور و ضیا علم است علم

علی اكبر دهخدا [تولد: ۱۲۵۸ ش./۱۲۹۷ ق. وفات: ۱۳۳۴ش.] در ادبیات كلاسیك فارسی و عربی و علوم قدیم و جدید استاد و صاحب نظر بود و با زبان فرانسه نیز آشنایی كامل داشت. آثار او در زمینه‌های گوناگون طنز نویسی جدید , روزنامه نگاری متعهدانه, تكوین نثر داستانی جدی فارسی, و فرهنگ نگاری از جهات گوناگون دارای اهمیت است و در واقع, او در همه‌ی این عرصه‌ها پیشگام محسوب میشود. در آراء و مباحث نظری و در آثار منثور و منظوم دهخدا و نیز در روحیات و زندگی شخصی او عنصر «رمانتیك» شاخصی دیده نمیشود در حقیقت, اگر بخواهیم دهخدا را به نسبت نزدیكی با نهضتها و جنبشهای اروپایی بسنجیم, باید او را میراث دار نهضت روشنگری به شمار آوریم. البته دهخدا بر خلاف برخی دیگر از روشنفكران صدر مشروطه با شرایط و اوضاع اجتماعی و فرهنگی خاص جامعه سنتی ایران آشناتر است. بیشتر اشعار دهخدا, به جز شعرهایی كه در آن زبان و بیان عامیانه استفاده كرده است, به اسلوب كلاسیك سروده شده است. تنها استثنا در این میان شعر مشهور «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» است كه دارای پاره‌ای ویژگی‌های ملایم و غیر احساساتی رمانتیك است به خاطر قدمت تاریخی این شعر و شهرت نفوذ خارق العاده آن و تأثیری كه بر شاعران دیگر نهاده است