تبیان، دستیار زندگی

و در سوره مزّمّل، به دنبال همان توصیه شب‌ زنده ‌دارى و قرائت قرآن میفرماید:
«یإنّ ناشئة اللّیل هى أشدّ و طناً و أقوم قی».
مسلّماً نماز و عبادت شبانه پا برجاتر و با استقامت‌تر است.

و دلیل آن را در آیه 7 میآورد كه: «یإنّ لك فى النّهار سبحاً طوی».
و تو را در روز، آمد و شدى دراز است.
نتیجه این كه، نماز شب و شب زنده‌ دارى و قرائت قرآن در شب، دستور مؤكّد قرآن كریم است و باعث بیدارى قلب و تزكیه و تهذیب انسان می‌شود.

خداوند در قرآن كریم می‌فرماید:
«و هوالذی جعل لكم الیل لباسا و النوم سباتا...»
او (خداوند سبحان) كسی است كه شب را برای شما لباس (و پوشش) قرارداد و خواب را مایه استراحت و... شما قرارداد.
كلمه «لیل» بیش از بیست بار در آیات قرآن كریم ذكر شده است و در این آیه هم خداوند متعال به شب و فوایدی كه انسانها از این نعمت خداوندی می‌برند اشاره فرموده است. از آیه استفاده می‌شود كه شب بنابر مصالحی كه برای انسانها داشته قرار داده شده است: «جعل لكم الیل لباسا...».
یعنی: شب را برای پوشش شما قرار داد و این كار هم فقط توسط پروردگار قادر متعال و بنابر حكمت و مصلحت و مهر و محبت بی‌بدیل او انجام شده است.

و در جایی دیگر از قرآن خداوند می‌فرماید: «اناانزلناه فی لیله القدر».
ما قرآن را در شب قدر نازل كردیم.

نزول قرآن در شب قدر بوده است و شب قدر شبی است كه از هزار ماه یعنی حدود 84 سال كه یك عمر می‌باشد، برتر است.

معراج پیامبر اسلام (ص) هم در شب اتفاق افتاده است:
«سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجدالحرام الی ...».
پاك و منزه است خداوندی كه بنده‌اش را در یك شب از مسجدالحرام به ...

خداوند متعال به پیامبر اكرم (ص) سفارش فرموده‌اند كه در شب به پا خیز و قرآن بخوان زیرا امرسنگین نبوت را بزودی بر تو القاء خواهیم كرد و باید برای آن آماده شوی.

«یا ایها المزمل قم الیل الا قلیلا نصفه اوانقص منه قلیلا. اوزد علیه ورتل القرآن ترتیلا. انا سنقلی علیك قول ثقیلا».
نیمی از شب را یا كمی از آن كم كن. یا بر نصف آن بیفزا و قرآن را با دقت و تأمل بخوان زیرا ما به زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم كرد.

سپس در آیه بعد از عبادات شبانه به عنوان عباداتی بسیار ارزشمند یاد فرموده است:
«ان ناثئه الیل هی اشد و طاوا قوم قیلا».

مسلماً نماز و عبادت شبانه پا برجاتر و با استقامت‌تر است و ...

در قرآن كریم یك سوره به نام «اللیل» یعنی شب وجود دارد كه در این سوره خداوند سبحان به شب قسم یاد فرموده است: (والیل اذا یغشی). و قسم به شب وقتی جهان را بپوشاند. بسیاری از بزرگان و عرفا در عرصه شب با ذكر و تلاوت قرآن و نماز و تهجّد و تفكر در آفرینش به درجات بالای انسانی رسیده‌اند. نه فقط رزق و روزی مادی دریافت كرده‌اند بلكه بر سفره‌هایی نشسته‌اند كه سرشار از مائده‌های آسمانی و روزی‌های روحانی بوده است و از این رهگذر احتیاجات مادی و معنوی دنیا و آخرت خویش را تأمین كرده‌اند:

«ان المتقین فی جنات و عیون اخذین ما اتاهم ربهم انهم كانوا قبل ذالك محسنین. كانوا قلیلا من الیل مایهجعون و بالاسحارهم یستغفرون ...».
به یقین پرهیزكاران در باغهای بهشت و در میان چشمه سارها قرار دارند و آنچه پروردگارشان (از نعمت‌ها) به آنها بخشیده را دریافت می‌كنند (زیرا در دنیا) از نیكوكاران بودند. آنها كمی از شب را می‌خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می‌كردند و...

سپس خداوند متعال به رابطه راز و نیاز شبانه با گسترش و وسعت رزق و روزی اشاره می‌فرمایند و دریچه‌ای از حق و حقیقت را به روی مؤمنان می‌گشایند كه بدانید و آگاه باشید كه برخلاف آنچه تصور می‌كنید كه روزی و وسایل امرار معاش شما در دست این و آن یا در این انبار و آن انبار است بدانید كه روزی شما در آسمان است و توسط خداوند متعال و بنابر مصلحت و حكمت او كه بستگی به معنویت و شایستگی و اطاعت شما از حق و ظرفیت ظرف وجودتان دارد تقسیم می‌شود:
«و فی السماء رزقكم و ماتوعدن. فورب السماء والارض انه لحق مثل ما انكم تنطقون».
و روزی شما در آسمان است و آنچه به شما وعده داده می‌شود سوگند به پروردگار آسمان و زمین كه این مطلب حق است همانگونه كه شما سخن می‌گویید.

«الحمدللّه ربّ العالمین و صلّى اللّه على سیّدنا محمّد و آله اجمعین لاسیّما بقیّة اللّه فى الا رضین و اللّعن الدّائم على اءعدائهم من الا ن إلى قیام یوم الدین».
یكى از امورى كه باید همه مسلمانان مورد عنایت قرار دهند، سحرخیزى و تهجّد و راز و نیاز سحرگاهان است.

در قرآن كریم بیش از ده مورد، این مسأله یاد شده و با عباراتِ گوناگون از سحرخیزان و شب زنده‌داران، تجلیل و تمجید شده است.
«تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ، فَلا تَعَلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما كانُوا یَعْلَمُونَ».
پهلوهاى آنان از بسترها، تهى مى‌شود و از جایگاه خودشان بر مى‌خیزند و پروردگارشان را از روى بیم و امید مى‌خوانند و از آنچه به آنان داده‌ایم انفاق مى‌كنند، كسى نمى‌داند كه به پاداش اعمال آنها چه چیزهایى كه باعث چشم روشنى است، براى آنها ذخیره شده است.

پس خوشا به حال كسانى كه به وقت سحر استغفار كنند و شراب مهر به جام عشق در آن وقت بنوشند كه خداوند فرموده: محبوب ترین مردم نزد من كسانى هستند كه هنگام سحر از من آمرزش خواهند.

و در سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر».
ما قرآن را در شب قدر نازل كردیم.

نزول قرآن در شب قدر بوده است و شب قدر شبی است كه از هزار ماه یعنی حدود 84 سال كه یك عمر می‌باشد، برتر است.

در قرآن كریم یك سوره به نام «اللیل» یعنی شب وجود دارد كه در این سوره خداوند سبحان به شب قسم یاد فرموده است: «والیل اذا یغشی» و قسم به شب وقتی جهان را بپوشاند.

بسیاری از بزرگان و عرفا در عرصه شب با ذكر و تلاوت قرآن و نماز و تهجد و تفكر در آفرینش به درجات بالای انسانی رسیده‌اند. نه فقط رزق و روزی مادی دریافت كرده‌اند بلكه بر سفره‌هایی نشسته‌اند كه سرشار از مائده‌های آسمانی و روزی‌های روحانی بوده است و از این رهگذر احتیاجات مادی و معنوی دنیا و آخرت خویش را تأمین كرده‌اند.

شب بهترین زمان برای تماشای ستارگان و سیاره‌ها و كهكشانها و مطالعات نجومی و پی‌بردن به رمز و راز سایر كرات و كهكشان‌ها است. در عرصه شب منظر بدیع ستارگان و كهكشان‌ها برای هر انسان اندیشمند و صاحب تفكری تماشاگه راز است:

«ان فی... اختلاف الیل والنهار لایات لالی الالباب الذین یذكرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفكرون فی خلق السماوات والارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانك فقنا عذاب النار».
مسلماً در... اختلاف شب و روز نشانه‌های روشنی برای خردمندان است. همان كسانی كه خدا را در حال ایستاده و نشسته و آنگاه كه بر پهلو خوابیده‌اند یاد می‌كنند و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند و می‌گویند: بارالها! اینها را بیهوده نیافریده‌ای؛ منزهی تو، ما را از عذاب آتش نگهدار.

خداوند در آیه‌های آخر سوره بنی‌ اسرائیل میفرماید:
به آنهایی که نماز شب میخوانند و تهجد میکنند من مقام محمود و پسندیده میدهم.
«و من الیل فتهجد به نافله لك عسى ان یبعتك ربك مقاماً محمودا».

به شب بر خیز (اى محمد) و نمازگزار، این افزونى است براى تو، امید كه خداوند تو را به ایستادن گاهى پسندیده بر پا دارد، كه پیشینیان و پسینیان، تو را در آن كار (نماز نافله) بستایند.

مقام محمود چیست ؟
مقام محمود چنانكه از لفظش پیداست معنى وسیعى دارد كه شامل هر مقامى كه درخور ستایش باشد میشود ولى مسلماً در اینجا اشاره به مقام ممتاز و فوق العادهاى است كه براى پیامبر در سایه عبادتهاى شبانه و نیایش در دل سحر حاصل می‌شده است.

مفسرین در مورد مقام محمود گفته‌اند كه این مقام همان شفاعت كبراى پیامبر است.