تبیان، دستیار زندگی

اگر چه غیبت سلب نعمت ظهور و دیدار امام است كه در اثر بى توجهى‏ها و غفلت‏هاى بشریت بوده است، امّا از بعد دیگر یك كمال است چرا كه باعث احساس نیاز مردم مى‏شود كه نامش انتظار است كه فایده‏هاى زیادى بر آن مترتب است.

این جُستار با اثبات وجود امام به فلسفه و یكى از مفاهیم غیبت مى‏پردازد كه همان نشناختن و اطاعت نكردن از وجود معصوم است. و این معنا صبغه روشن تاریخ امامت است و غیبت، حاصل رفتارها و عملكرد بشریت بوده است و تغییر و اصلاح این رفتارها مى‏تواند خود مهمترین عامل ظهور باشد.

حكمت و فلسفه‏ى خلقت، از دیر باز، فكر بشر را به خود مشغول كرده است. تفكّر و اندیشه‏اى متین و قانع كننده در این امر، مى‏تواند آرام بخش وجود انسان در دریاى متلاطم این دنیاى مادّى گردد. به همین دلیل، پروردگار متعال، در كلام‏اش، از این هدف سخن گفته است. مى‏فرماید: "و ماخلقت الجنّ والإنس إلّا لیعبدون"؛ جن و انس را خلق نكردم، جز براى این كه مرا پرستش و اطاعت كنند.

بنابراین، از نظر قرآن، هدف و غایت خلقت، بندگى پروردگار متعال است. در عالم هستى، هیچ رتبه‏اى بالاتر از آن نیست، ضرورت تحقّق این هدف، از دو جهت قابل تأمّل است:

جهت نخست آن كه اگر هدف خلقت انسان، بندگى و طاعت مبدأ هستى است، آن بندگى و اطاعتى مقصود است كه به درجه‏ى كمال برسد و معیار و میزان قرار گیرد و اطاعت و عبادت انسان‏هاى عادىِ خطا كار و آسیب‏پذیر، نمى‏تواند مصداق اتمّ و اكمل این هدف الهى باشد، و از آن جا كه اطاعت كامل، در گرو معرفت كامل است، لذا این هدف، جز در وجود معصوم تحقّق پیدا نمى‏كند. پس بدون وجود حجّت الهى، هدف خلقت تأمین نمى‏شود و عالم، بیهوده و عبث خواهد بود.

جهت دوم، امر هدایت سایر انسان‏ها است. اگر قرار است كه انسان، معناى بندگى پروردگار را بفهمد و در آن مسیر گام بردارد، چنین رشد و آگاهى حاصل نمى‏شود مگر با وجود نمونه‏ى كامل این بندگى، نمونه‏اى كه آن طور كه سزاوار است، خداوند عالم را اطاعت كند و بندگى او را در لحظه‏لحظه حیات‏اش نشان دهد.

این، از آن جهت است كه نحوه‏ى بندگىِ پروردگار متعال، اگر بخواهد مورد قبول ذات مقدس‏اش قرار گیرد، باید از ناحیه‏ى خودش ارائه گردد. در واقع، انسان‏ها، به حال خود رها نشده‏اند كه هر طور بخواهند او را بندگى كنند، بلكه در این باره، هم هدف روشن و تعیین شده است و هم راه رسیدن به آن هدف. راهى كه برگزیدگان الهى در حیات خود نشان دادند و دیگران باید دلیل بندگى حق را، از این نمونه‏هاى كامل بیاموزند.

در حقیقت، راه رسیدن بشر به این مرتبه‏ى عالى، در نگاه و اقتداى به آن عبادت كامل است، به گونه‏اى كه اگر كتاب‏هاى آسمانى، به تنهایى، متولى نشان دادن این راه مى‏شدند، كافى نبود، بلكه حقیقت آن مفاهیم، باید در وجودى شكل مى‏گرفت و باز مى‏شد و معنا مى‏یافت؛ یعنى، اگر نزدیكى به پروردگار متعال و بندگى او، در مفاهیمى مانند ایمان، توكّل، صبر و زهد، ایثار...، مطرح شده است، لازم است كه این مفاهیم، در وجود انسانى در صحنه‏ى عمل نشان داده شود تا بشریّت واقعیّت آن را درك، و به او اقتدا كند. این بستر، هیچ جایى جز وجود معصوم نبوده است. بنابراین، ضرورت وجود امام در عالم هستى براى هدایت انسان‏ها است و بدون وجود چنین تحقّق عملى، بندگى خدا در عالم بى معنا خواهد بود.

غیبتى در حضور/ خانم نیكو دیالمه

mahdi313.com

ادامه دارد...

آنگاه كه مردم، خود، از ظلم و تبعیض خلفا به ستوه آمدند و به در خانه امام ریختند و با او بیعت كردند، همانان، چون امام، حكومت و ولایتى را كه ایشان انتظار داشتند، به صاحبان امتیازات اِعطا نكرد، بر وى شمشیر كشیدند و جهل را به راه انداختند، و چون در جنگ با معاویه، قرآن‏ها بر سر نیزه شد، نصیحت‏هاى آن قرآن مجسّم، در گوش‏هاى سنگین‏شان اثر نكرد و گفتند: «اى على! یا بگو مالك اشتر بازگردد و یا با تو خواهیم جنگید!»

آرى، امام(علیه‏السّلام) در صفین، از جمعى از لشكریان خود، شكست خورد كه اساساً تفاوتى با لشكریان معاویه نداشند! آنان، بعد از نتیجه‏ى حكمیت، اهداف شیطانى خود را با زمزمه‏هاى قرآنى آمیختند و در برابر امام خویش، نهروان را به راه انداختند.

امام، بعد از پیروزى بر نهروانیان، آنان را به جنگ با معاویه طلبید، بهانه آوردند و تخلّف كردند تا آن جا كه امام(علیه‏السّلام) فرمود:

لَوَدَدْتُ أنّی لَمْ أَرَكُم و لَمْ أعرفكم؛[نهج‏البلاغه، خ 27] اى كاش شما را ندیده بودم و نمى‏شناختم! بارالها! مرا از اینان بگیر و بَدان را برایشان بگمار و آنان را از من بگیر و قهر از آنان را به من عنایت كن.[نهج‏البلاغه، خ 25]

در عصر امام مجتبى (علیه‏السّلام) نیز همین سپاهیان، لشكر امام بودند كه به راحتى، با پول معاویه، تطمیع مى‏شدند و امام را تنها مى‏گذاشتند... آن چنان كه امام، تنها راه افشاى چهره دروغین معاویه را در صلح با او دید، گرچه حتّى بسیارى از نزدیكان امام، این پیروزى بزرگ را درك نكردند و با ایشان، به این تعبیر سخن گفتند: «السلام علیك یا مذلّ المؤمنین«!»

چون زمان به عصر امام حسین (علیه‏السّلام) رسید، در حالى كه پاى حتّى یك نفر از لشكریان شام به كربلا نرسیده بود، امامِ مسلمانان، در مقابل همانانى قرار گرفت كه براى وى نامه فرستاده بودند و از او دعوت كرده بودند...

امام سجاد (علیه‏السّلام) نیز بالاترین معارف و مفاهیم دین را در قالب دعا بیان مى‏كرد؛ چرا كه جامعه، بسترى براى شنیدن این معارف نبود.

زمان امام باقر و امام صادق (علیهماالسّلام) گرچه زمینه را براى بهره‏گیرى علمى از این دو بزرگوار بسیار مساعد مى‏بینیم، امّا بسیارى از انبوه حاضران در مجلس امام، كسانى هستند كه هم به جلسات مالك بن انس مى‏روند و هم نزد امام صادق (علیه‏السّلام) مى‏آیند و تفاوتى هم میان این دو حس نمى‏كنند! همانان كه خود، قطره‏اى از دریاى علم امام را بر گرفتند، در مقابل او مكتب ساختند!

امام رضا (علیه‏السّلام) در شهر نیشابور، همه حقیقت دین رادر یك جمله بیان فرمودند. گفتند: «كلمة لاإله إلّاالله حصنی فَمَنْ دخل حصنی أمن من عذابی بشرطها و شروطها و أنَا من شروطها.».

در این مقارنه‏ى زیبا و پر معناى توحید و ولایت، غربت و غیبت امامت در جامعه‏ى آن روز را متذكر شدند، به طورى كه اگر مردم عالم، همین یك كلام را مى‏فهمیدند و عمل مى‏كردند، هدایت مى‏شدند.

از زمان امام جواد (علیه‏السّلام)تا زمان امام حسن عسكرى (علیه‏السّلام) این نشناختن و عدم توجّه و بهره‏گیرى، بیش از هر زمان دیگرى، مشهود است. همین كه تاریخ، خالى از بسیارى از رفتارها و عملكردهاى این بزرگواران است، خود، شاهد این مدّعا است كه جامعه‏اى كه مى‏بایست به رفتار و حركات امام و هادىِ خود توجّه مى‏كرد، الگو مى‏گرفت و نقل كرد، نگاه‏اش به سمت امام نبوده است و با او معامله یك غایب را كرده است!

با كمى تدبّر در این نمونه‏ها، در مى‏یابیم كه مردم، تا در كنار ائمه بودند، معناى نیاز به امام را درك نمى‏كردند، گرچه هرگاه به مشكلى جدّى بر مى‏خوردند، از خلفا گرفته تا مردم عادى، به ائمه (علیهم‏السّلام) رجوع مى‏كردند، امّا این رجوع، همیشگى و داراى پشتوانه معرفتى نبود؛ چرا كه هیچ وقت به امام، به عنوان تنها راه هدایت و نجات، نمى‏نگریستند. (همچون بسیارى از انسان‏هاى امروز)
این، همان است كه حضرت امیر (علیه‏السّلام) در روایتى مى‏فرماید:

«اللّهم... إنّكَ لاتخلى أرضك من حجةٍ لك على خلقك ظاهرٍ لیس بالمطاع أوْ خائف مغمور...[اصول كافى، كتاب الحجة، باب النادر فی حال الغیبة، ح 3]؛

بارالها! تو، زمین‏ات را از حجّت بر خلقت، خالى نمى‏گذارى. او، یا ظاهر و آشكار است، ولى مطاع مردم نیست و یا خائف و ناشناخته است.

بنابراین، غیبت، در مفهوم نشناختنِ امام، صبغه‏ى روشن تاریخ امامت است. به همین دلیل، آن گاه كه جوامع بشرى، از امام روى گرداندند و نخواستند اطاعت كنند تا بهره ببرند، اراده‏ى الهى، بر این تعلّق گرفت كه این بار، روىِ امام از جامعه پنهان داشته شود تا بشریتِ محتاج و نیازمند به امام، این نیاز را درك كند: «إذا غضب الله تبارك و تعالى على خلقه نهانا عن جوارهم [اصول كافى، كتاب الحجة،باب فی الغیبة، ح 31 (امام باقر (علیه‏السّلام)).]؛ وقتى خداوند متعال، بر خلق‏اش غضب كند، (اهل بیت) را از جوار آنان دور مى‏كند.».