تبیان، دستیار زندگی

در باور مسلمانان اعجاز علمی قرآن، از معجزات قرآن به‌شمار می‌رود و بنا بر آیه‌های قرآن، خداوند نشانه‌های خود را در پدیده‌های طبیعی به انسان نشان می‌دهد.

«آیات خود را در دوردست‌ها و در درون خودشان به آنان نشان خواهیم داد تا جایی که برای آنان روشن شود که این قرآن حق است»

خداوند در قرآن می فرماید: «قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون ، انما یتذكر اولوا الالباب؛ بگو آیا دانایان با نادانان مساویند؟ جز این نیست كه تنها خردمندان یادآور می شوند» (سوره زمر، آیه 9). نقش علم برای انسان اینقدر زیاد است که اسلام طلب آن را بر هر مسلمانی واجب دانسته است. پیامبر اکرم می فرماید:«طلب العلم فریضة علی كل مسلم؛ یعنی جستجو و تحصیل علم بر هر مسلمانی فرض و واجب است» (اصول كافی، ج 1 ص 30). این حدیث از جمله احادیث اسلامی است كه شیعه و سنی هر یك به طرق و سندهای خود آن را از رسول اكرم نقل كرده اند. اگر چند حدیث مسلم داشته باشیم كه فریقین آنرا از رسول اكرم ( ص ) نقل كرده باشند یكی همین حدیث است. معنی حدیث این است: یكی از فرائض اسلامی و واجبات اسلامی، در ردیف سایر واجبات و فرائض، طلب و تحصیل علم است. تحصیل و طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، اختصاص به طبقه و دسته ای دون طبقه و دسته ای ندارد. در تواریخ آمده كه قبل از ظهور اسلام بعضی از جامعه های متمدن آنروز تحصیل علم را از حقوق و امتیازات بعضی از طبقات می دانسته اند و برای سایرین چنین حقی قائل نبوده اند. در اسلام نه تنها علم به عنوان " حق " از امتیازات كسی نیست، بلكه به عنوان " تكلیف " و " وظیفه " بر همه افراد تحصیل آن فرض و واجب است مانند سایر تكالیف.

نماز یكی از فرائض است. روزه یكی از فرائض است. زكات یكی از فرائض است. حج یكی از فرائض است. جهاد یكی از فرائض است. امر به معروف و نهی از منكر یكی از فرائض است. همچنین عالم شدن و دانا شدن هم ( به نص این حدیث ) یكی از فرائض است. در این جهت به طور اجمال و سربسته اختلافی نیست. از صدر اسلام تا امروز همه فرق و همه علمای اسلامی این مطلب را قبول داشته اند. در كتب حدیث همیشه یك باب مخصوص هست تحت عنوان " باب وجوب طلب العلم" و یا عنوانی نظیر این عنوان. می فرماید جستجو و طلب علم بر هر مسلمان واجب است، هیچ استثنائی ندارد، حتی از لحاظ زن و مرد هم استثنائی ندارد، چون مسلم یعنی مسلمان ، خواه مرد باشد و خواه زن. این حدیث می فرماید فریضه علم یك فریضه عمومی است، اختصاص به طبقه ای یا صنفی یا جنسی ندارد. ممكن است یك چیز مثلا بر جوانان فرض باشد نه بر پیران، بر حاكم فرض باشد و نه بر رعیت، یا بر رعیت فرض باشد نه بر حاكم، وظیفه مرد باشد نه وظیفه زن، مانند جهاد و نماز جمعه كه فقط بر مردان فرض است، بر زنان فرض نیست، اما این فریضه كه نامش فریضه علم است بر هر مسلمانی فرض است و هیچگونه اختصاصی ندارد

پیدایش علم با خلقت انسان برابری میکند و همواره بشر در صدد آن بوده که بفهمد و درک نماید ، اما باید بدانیم که تنها عامل علم کنجکاوی انسان بوده نسبت به جهان هستی و این کنجکاوی همواره در انسان از هر موجود زنده دیگری کاملتر و پایدار تر بوده است البته باید بدانیم که علم بر دو گونه است 1- علم واقع گرایانه که موجودیتهای حقیقی را درک میکند که قابل لمس و رویت است ، مانند الکترون و ژن و همه پدیده های جهان هستی 2- علم ابزار گرایانه که همین واقعیتها را ابزار نظریه های خود قرار می دهد .




برخی اصول علمی و یا خود علم را ایمان و یا یک دین و عقیده می دانند و از طرفی میدانیم که علم و یا روشهای علمی نمی توانند به عنوان ایمان و یا عقیده ای و یا یک عقیده دینی در نظر گرفته شوند با این اوصاف .




توفیقی دست داده تا به اتفاق ، بتوانیم ازمقوله ای که کاملا درونی است تحقیق مجملی بعمل بیآوریم ، ثواب این کار از آن کسانی است که بی هراس با قرآن ارتباط بر قرار کرده و این نور افکن قوی و همواره روشن را فرا روی خویش برای طی مسیری که از بهشت عبور کرده و به (( او )) میرسد را انتخاب و خدایی مهربان و دوست داشتنی را برای خویش راهنما قرار دهند .




آیا حضور علم و آگاهی که نور مطلق است در زندگی انسان نکته تاریکی را خواهد گذاشت ؟ و یا با حضور مهربانانه آگاهی و دانایی همه جهالت و نادانی در یک سراشیبی تند و گذرا تعریفی از علم خواهند داشت ؟ شک نیست که دلی صاف باید داشت تا به کنه عشق و بیداری رسید و به همه کفر و شرک و نفاق خنده زد .




موجودی فهیم و همواره حاضر و دلسوز و مهربان و از همه مهمتر عاشق و شیفته که آموزگاری را شیوه راه خود داشته و سرپرستی بشر برای هدایت را به عهده گرفته همواره در کنار ماست ، او در میان ما ارزشی را به ودیعه قرار داده تا قدر شناسی را برای حضور پر نور او سر لوحه قرار دهیم .




علم که خود از جنس نور است هرگز با این بضاعت کم نمیتوانیم باور کنیم بتواند بار منفی داشته باشد ، و خود علم بلایی گردد جانمانسوز و عاملی باشد برای جهالت و نادانی اما باید بدانیم (((علم بی فروغ علم ضلالت و گمراهی است ))) علمی که متصل به خدا نباشد ظلمت است ، باورمان این است که کتاب قرآن که همه نور الهی است بی حضور مبارک صاحبش در دل ما عامل هدایت نبوده چونکه سالیان دراز حضورش در میان ما بی وجود صاحبش در سر زمین دلمان نیز عامل هدایت نبوده است .

خدا در سوره النمل- آیه88 در این مورد می فرماید:
وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ إِنَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ
کوه‏ها را مى‏بینى‏، و آنها را ساکن و جامد مى‏پندارى‏، در حالى که مانند ابر در حرکتند؛ این صنع و آفرینش خداوندى است که همه چیز را متقن آفریده‏؛ او از کارهایى که شما انجام مى‏دهید مسلّماً آگاه است‏!

علوم قرآنی اصطلاحی است درباره مسایلی مرتبط با شناخت قرآن و شؤون مختلف آن و هدف آن شناخت همه شئون مربوط به قرآن اعم از تاریخ و تفسیر و صورت و محتوا و نهایتا استفاده بهتر بردن از قرآن در حوزه علوم شرعی و معارف دینی است.

این علوم عبارت‌اند از:

• تاریخ قرآن
• علم تفسیر
• علم قرائت و تجوید و ترتیل
• علم رسم عثمانی، یعنی شناخت چگونگی رسم الخط و املای قدیمی و ثابت قرآن مجید.
• علم اعجاز قرآن
• علم اسباب نزول
• علم ناسخ و منسوخ
• علم محکم و متشابه
• علم شناخت مکی و مدنی
• علم اعراب
• علم غریب القرآن و مفردات قرآن و وجوه و نظایر (واژگان‌شناسی قرآن)
• علم قصص
• فقه قرآن یا احکام قرآن

با توجه به آیه ی ۶۴ سوره عنکبوت:

«لَهوٌ» به سرگرمی هایی گفته می شود که انسان را از هدف اصلی و مسائل اساسی باز می دارد؛ «لَعِب» انجام کاری مثل بازی است که هدفی در آن نیست.

«هذِهِ الحَیَاةُ الدُّنیَا» رمز تحقیر دنیاست، همان گونه «لَهِیَ الحَیوَانُ» رمز عظمت آخرت است

قرآن، عسل را مایه ی شفا معرفی فرموده است.

دانشمندان خواص زیادی برای عسل ذکر نموده اند از جمله : نیرو بخشی، خون سازی، رفع یبوست، رفع خستگی، تقویت جنین، افزایش کلسیم خون، تقویت دستگاه گوارش، تقویت قلب، درمان بیماریهای ریوی و زخم معده و رماتیسم، رفع سرفه، لطافت پوست، طول عمر و ده ها خاصیت دیگر.

تأثیر قرآن بر علوم انسانی

امروزه آنچه كه به نام علوم انسانی معروف است، بعد از رنسانس در كشور فرانسه زاده شد و از آنجا به كشورهای دیگر راه یافت. امروزه كسی نمی تواند اهمیت و نقش و اثرگذاری علوم انسانی را بر جامعه منكر شود. پژوهش ها نشان می دهد كه حدود 90 درصد از مغزهای متفكر دنیا - كه برخی از آنها راه های سلطه بر جهان را به سیاست مداران كشورهای بزرگ می آموزند - از متخصصان علوم انسانی هستند.

از این رو، ضعف و بیماری در ساختار این علوم، خواه ناخواه به پیكر اجتماع نیز سرایت می كند. در مورد تعامل علوم انسانی با دین و آموزه های دینی نظریات مختلفی مطرح است. عده ای بر این باورند كه اساساً این علوم، علومی وارداتی اند و بر پیش فرض ها و اصولی بنا نهاده شده اند كه با فرهنگ و تمدن اسلامی و دینی سازگار نیستند. بنابراین ما باید براساس آموزه های قرآن و اسلام، علوم انسانی نوینی را از پایه بنا نهیم، اما به نظر من چنین تفكری قرین صواب نیست، یعنی این طور نیست كه همه میراثی كه به عنوان علوم انسانی در اختیار داریم متأثر از شرایط خاص حاكم بر جوامع غیردینی باشد، بلكه بسیاری از یافته های این علوم حاصل برخورد اندیشه با واقعیت های حاكم بر انسان و جوامع انسانی است، از این رو برای همه جوامع انسانی مفید خواهد بود.

البته نباید منكر تعامل علوم انسانی با ویژگی ها و خصوصیات هر یك از جوامع و از جمله جوامع اسلامی باشیم. این مسأله, طبیعی و حتی بدیهی است. این امر در مورد جابه جایی انواع طبیعت، همچون درختان هم صادق است، تا چه رسد به علوم انسانی؛ برای مثال، وقتی گلی یا نهالی را از جایی به جایی دیگر منتقل می كنند، آب و خاك و هوای منطقه جدید بر آن اثر گذاشته، رنگ و بوی آن گل یا طعم و كیفیت میوه آن نهال را تغییر می دهند، اما چیزی كه مهم است آن است كه بدانیم بذر آن گل یا نهال آن درخت میوه دار، صرف نظر از محیط و فضایی كه در آن می رویند، دارای اصالت اند. علوم انسانی نیز صرف نظر از تعامل با جوامع و فرهنگ ها و تمدن های گوناگون دارای اصالت اند، از این رو این علوم در تعامل با اسلام و قرآن می تواند رشد و توسعه ای متناسب با جامعه اسلامی و قرآنی داشته باشد.

بی هیچ تردیدی، قرآن بر زبان و ادبیات و فرهنگ و تمدن انسانی اثر گذاشته و به آن رنگ و محتوایی دیگر بخشیده است. این همان چیزی است كه تمدن اسلامی را رقم زده است. در این زمینه می توان نحوه تعامل آموزه های قرآنی با فرد و جامعه و آنچه مربوط به آن دو است را در تاریخ مورد بررسی قرار داد و نقاط ضعف و قوت این تعامل را دریافت و در جهت توسعه روند های مثبت این تعامل مورد استفاده قرار داد.

به طور مثال، آموزش قرآن و تلاوت این كتاب آسمانی بر رفتارهای مسلمانان تأثیری غیرقابل انكار داشته است، ما می توانیم با بررسی چگونگی این تأثیر بر نقش و جایگاه قرآن و قرائت قرآن در رفتارهای مسلمانان بیفزاییم؛ هم چنین می توان از آنچه مفسران قرآن كریم و نیز ادیبان، متكلمان، فیلسوفان، عارفان، فقیهان و دیگران از قرآن كریم برداشت كرده اند در جهت توسعه و رشد علوم انسانی مربوطه مورد استفاده قرار دهیم.

همان طور كه سرچشمه ی كتاب و درس و تعلیم و تعلّم قرآن مجید و سنّت نبوی است ، برنامه ی اعزام محصّل به خارجه نیز، اول بار از قرآن و سنّت است . در قرآن مجید می فرماید: A« فلولانَفرٌ مِنْ كُلِّ فِرقَةٍ مِنهُم طائِفةٌ لِیَتَفَقَهوا فی الدّین A»: یعنی باید از هر طایفه و قوم و قبیله ای ، یك دسته را برای تحصیل علوم و معارف دینی به خارج فرستاد، چرا مسلمانان در این امر كوتاهی می كنند و محصّل به خارج نمی فرستند.

این دستور در موقعی بود كه روز به روز بر وسعت دایره ی نفوذ اسلام افزوده می شد و دسته دسته اقوام از عرب و عجم داخل دین اسلام می شدند. مدینه ی طّیبه ، مركز فقاهت یعنی فهم و استنباط احكام و مسائل مذهبی و مجمع قّراء و حفّاظ كلام الله مجید بود.
اعراب بدوی بیابانی كه مذهب اسلام پذیرفته بودند، اكثر سواد خواندن و نوشتن نداشتند و احكام و مسائل دینی را نمی دانستند؛ این بود كه اسلام دستور داد كه از هر قوم و طایفه ای یك عدّه برای تحصیل مسائل دینی مسافرت كنند و بعد از آنكه احكام دینی را آموختند، به وطن خود بازگردند و آن را ما بین طایفه و قبیله و عشیره ی خود رواج بدهند؛ و بالجمله برای تحصیل علم سفر كنند و در مراجعت معلّم دیگران باشند، همین عمل كه امروز ما بین ملل و طوایف عالم معمول است .

پرداختن به علوم تجربی از جمله ویژگی‌های بارز قرآن مجید است و مبانی علمی مهمی پیرامون جهان هستی بویژه در زمینه علوم تجربی در قرآن نهفته شده که بشر برای کشف این مبانی در اول راه قرار دارد.
این موضوع بی‌شک هدفمند بوده و خداوند خواسته تاازاین طریق انسانها در شناخت عالم خلقت تدبر کنند.