تبیان، دستیار زندگی

از قضاوت ها و عدالت و معرفت حضرت امیر المومنین آنچه دارید بفرمائید

امام علی(ع)، در اینجا، به رابطه میان مردم و حکومت که از مهمترین مباحث جامعه‌شناسی سیاسی است اشاره می‌فرماید.

نهاد قدرت سیاسی چه نقشی را در زندگی اجتماعی و فکر و رفتار آحاد مردم ایفا می‌کند؟

بدیهی است که حاکمیت سیاسی عالی‌ترین نهاد مدیریتی در یک جامعه است که با سیاستگزاری، در قالب اوامر و نواهی، زندگی اجتماعی را انتظام می‌بخشد. ماهیت این اوامر و نواهی در نگرش مردم به عنوان سرمشق و الگوی فکری و رفتاری تأثیر گذاشته اندیشه و عمل مردم را در مسیر اهداف ویژة خود تربیت می‌کند. به همین دلیل اگر سیاست‌های حکومت، منطبق بر عدالت و ارزش‌های انسانی باشد رفتارهای اجتماعی نیز در همین جهت شکل می‌گیرد. اما اگر قدرت سیاسی، ظلم را در دستور کار خود قرار دهد ظلم، در جغرافیای حاکمیت گسترش یافته زندگی اجتماعی مبتنی بر آن شکل می‌گیرد.

لذا امیرالمؤمنین(ع)، می‌فرماید: مادامی که حکومت ظالمانه بنی‌امیه، ادامة حیات دهد، خانه‌ای در دهستان و خیمه‌ای در بیابان باقی نمی‌ماند مگر اینکه سیاست ظالمانة بنی‌امیه در آن نفوذ کند.

به هر حال گروهی از مردم علی‌رغم گرایش نظام سیاسی به ظلم‌ با تکیه بر ایمان قلبی و ندای فطرت‌ پایبندی خود را به دین و ارزش‌های دینی حفظ می‌کنند و شکی نیست که این دسته - که در واقع صاحبان و حامیان اصلی حاکمیت دینی به شمار می‌آیند - به دلیل هجمه‌ای که نظام سیاسی از درون به مرزهای اعتقادی و ایدئولوژیک آغاز کرده و سنت‌های منصوص شریعت و قراردادهای مقبول اجتماعی را شکسته است سخت آزرده خاطر و نگرانند؛ «باک یبکی لدینه».

امیرالمؤمنین(ع)، این آسیب را به عنوان آفتی روانی برای جامعة دینداران مورد توجه جدی قرار داده است. احساس امنیت ایدئولوژیک، یکی از مهمترین هنجارهای اجتماعی است؛ که زمینة مساعدی را برای رشد و ارتقاء جوامع پدید می‌آورد. گرچه در ظاهر گریه بر دین و ارزش‌های دینی خود یک هنجار و ارزش است؛ اما امام(ع)، از زاویة دیگری به این واقعیت می‌نگرد. و آن اینکه احساس ناامنی دینی آسیبی روانی است؛ که جامعة دینداران را در شرایط گرایش حاکمیت دینی به ظلم تهدید می‌کند

چه بسا در نگاه اول چنین قضاوت کنیم که اگر در جامعه‌ای دین و دین‌باوری تهدید شد در مقابل، دنیا و دنیاگرایی ترویج می‌شود و دنیاگرایان به امیال و آرزوهای نفسانی خود دست می‌یابند. اما قضاوت امیرالمؤمنین(ع) در این باره متفاوت است. حضرت، معتقد است که ظلم، همة مرزهای امنیت را چه برای دینداران و چه برای دنیاطلبان درمی‌نوردد و امید و رضایت را از همة اقشار جامعه صرف‌نظر از گرایش و نگرششان سلب می‌کند.

از سوی دیگر، در این کلام گهربار امام علی(ع)، تعامل میان دین و دنیا به خوبی و با نهایت ظرافت، مورد توجه گرفته است. گویی آن حضرت، معتقد است که دنیا و برخورداری‌های دنیوی نیز تنها در سایة حاکمیت دین دست‌یافتنی است. زیرا احساس امنیت است که برخورداری از مواهب مادی را لذتبخش می‌کند. آنگاه که ظلم، به یک باره امنیت را از آحاد جامعه سلب کرد دنیاخواهان نیز در این شرایط احساس لذت نمی‌کنند و این نیز آسیب روانی دیگری است که بخش دوم جامعه را تهدید می‌کند

از منظر مولا علی(ع) رابطة مردم و حکومت، اولاً رابطه‌ای طرفینی؛ و ثانیاً از نوع انجذاب قلبی و ایمان باطنی است. حکومت و حاکمان دینی، در منظر مردم، عالی‌ترین پایگاه نگهبانی از ارزش‌های دینی و برترین نخبگان علمی و عملی، در عرصة سیاستگذاری، برای تحقق عدالت اجتماعی، و مظهر عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی هستند. به همین دلیل مردم در پاسداری از نظام سیاسی ‌از نثار جان خویش نیز مضایقه نمی‌کنند.

از طرف دیگر مردم نیز در منظر حکومت و حاکمان دینی شایسته‌ترین انسان‌هایی هستند که مستحق خدمت، آرامش، رفاه و تعالی در عرصه‌های گوناگون فکری و اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی و مالی و اقتصادی می‌باشند.

بدین ترتیب مردم، همة آرمان‌ها و ایده‌آل‌های خود را در آینة زلال حاکمیت دینی منعکس می‌بینند و حاکمیت نیز سخاوتمندانه شعاع‌های روشنگر و گرمابخش خورشید دین را - به عنوان منبع ارزش‌ها و پاکی‌ها - به ساحت مردم فرو می‌تابد.

این تعامل متعادلی است؛ که از منظر مولا امیرالمؤمنین(ع)، می‌بایست بین نظام سیاسی و مردم برقرار باشد. اما او معتقد است که در نظام ظالمانة سیاسی این رابطه به رابطة برده و مولا تبدیل می‌شود؛ «حتی تکون نصرة احدکم من احدهم کنصرة العبد من سیده».

مردم در قبال نظام ظالمانة سیاسی احساس بردگی می‌کنند و نظام سیاسی نیز خود را سلطان و سرکردة مردم ارزیابی می‌کند. بدین ترتیب نظام سیاسی تبعیت بی‌قید و شرط مردم را به عنوان بردگانی که باید تحت سلطة حاکمیت، گوش به فرمان باشند حق خود می‌داند و مردم نیز به ناچار سرسپردگی و انقیاد محض را باخمودی و ذلت گردن می‌نهند. گرچه در ظاهر، بردگانی مطیع و رام نظام سیاسی حاکمند اما این تعامل نامتعادل ناشی از هراس و واهمه‌ای است که از ظلم حاکمیت بر جان مردم سایه افکنده و آنان را به اطاعت و انقیاد مجبور ساخته است نه آنکه تبعیت از حکومت را وظیفة ایمانی و ناشی از عقدی قلبی و آرمانی احساس کنند.

نتیجة این تعامل نامتعادل آن است که هر جا حکومت حاضر و ناظر باشد مردم بردگی می‌کنند. «اذا شهد اطاعه» اما آنجا که حضور و نظارت حاکمیت، سست به نظر رسد، عَلم مخالفت راست کرده و یا لااقل از حاکمیت، بد می‌گویند؛ «واذا غاب اغتابه».

آیا این رابطه به خودی خود یک آسیب سیاسی و اجتماعی نیست؟

بنابراین در منظر و رأی مولای متقیان علی(ع)، گرایش نظام سیاسی به ظلم گرچه خود یکی از مهمترین آفات حکومت است لیکن منشأ انواع آسیب‌های فکری، اجتماعی، روانی و سیاسی دیگر می‌باشد.



در نگرش و رأی مولا علی(ع) تعریف عدالت، صرفاً در دایرة رفتار و عمل انسان محصور نبوده و بنیادهای اصلی آن به اندیشه و تعقل آدمی مربوط است.


امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: عدل آن است که هر چیز و هر کاری، در موضع شایستة خودش قرار گیرد اما جود، شیء را از جهت خودش خارج می‌کند. جالب آنکه حضرت نفرموده است جود، خارج کردن شیء از موضع خود است. زیرا در این صورت جود، ضدعدالت یا به عبارتی، نوعی ظلم خواهد بود. بلکه فرموده است جود، کارها را از جهت خود خارج می‌کند و این، ظلم نیست؛ بلکه گاهی مصلحت است.


روش‌های امروزین، که در واقع، عرصة سیاست را، به صحنة نمایشی فریبنده، برای جلب آرای مردم، تبدیل کرده و با طراحی رقابت‌های غیرواقعی احزاب حکومتی، عوام‌فریبانه، آزادی سیاسی را متبلور می‌سازد، در قاموس ولایت علوی، جایگاهی ندارد؛ بلکه رقابت نیز می‌باید بر محور عدالتخواهی استوار شود.


از منظر علی(ع)، جمال و آبروی حاکمان به ارائة سخنان زیبا و شعارهای فریبنده و ژست‌های تبلیغاتی نیست بلکه خدمتگزاری مبتنی بر اصل عدالت، همة عزت و آبرو و جمال ولایت را تعیین می‌کند. لذا می‌فرماید: «عدالت، موجب پایداری ملت و آبروی حاکمان است.»


امام علی(ع)، عدالت را برترین اصلاح می‌داند. زیرا ضعف‌ها، بی‌نظمی‌ها، ناکارآمدی‌ها و ...، همه ناشی از خروج امور از موضع خود می‌باشد و سیاست عادلانه، سیاستی است که هر کاری را بر موضع خود بنشاند: العدل یضع الامور مواضعها. بنابراین، ماهیت و روح اصلاحات، پافشاری بر عدالت و تحقق آن است.


آن حضرت، در کلامی بسیار گویا، تنها راه نیل به توسعه را اتخاذ عدالت قلمداد فرموده و به کسی که برای توسعه، عدالت را پایمال کرده و از طریق ظلم، توسعه را می‌جوید، اطمینان می‌دهد که دستاوردی جز تنگنا و بن‌بست در انتظارش نیست. «همانا عدالت، گشایش و توسعة نهفته است و هر کسی که عدالت بر او تنگ آید، ستم بر او تنگتر خواهد آمد.»


طبعاً علت گرایش به ظلم، چیزی جز مطامع دنیوی و ارضاء هواها و هوس‌های گوناگون که نفس آدمی در معرض آن است، نمی‌تواند باشد. و این رذایل به نص شریعت، حرام شمرده شده است از این رو است که ظالم، به ناچار برای دستیابی به امیال خود مرزهای شریعت را درنوردیده و چه بسا با توجیهی ظاهراً عالمانه و ارائة قرائت‌های مجعول و غیرمتدولوژیک دستبرد در راهکارهای وحیانی را پویایی و نواندیشی و اجتهاد دینی قلمداد می‌کند.


چه بسا در نگاه اول چنین قضاوت کنیم که اگر در جامعه‌ای دین و دین‌باوری تهدید شد در مقابل، دنیا و دنیاگرایی ترویج می‌شود و دنیاگرایان به امیال و آرزوهای نفسانی خود دست می‌یابند. اما قضاوت امیرالمؤمنین(ع) در این باره متفاوت است. حضرت، معتقد است که ظلم، همة مرزهای امنیت را چه برای دینداران و چه برای دنیاطلبان درمی‌نوردد و امید و رضایت را از همة اقشار جامعه صرف‌نظر از گرایش و نگرششان سلب می‌کند.

دو عرب با هم مسافرت میکردند یکی از انها 5 قرص نان و دیگری 3 قرص نان با خود داشت.
دو عرب با هم مسافرت میکردند یکی از انها 5 قرص نان و دیگری 3 قرص نان با خود داشت. عرب سومی به انها پیوست .شب شد و همه با هم 8 قرص نان را خوردند.عرب سوم 8 درهم به ان دو عرب دیگر داد که بر سر تقسیم ان بین این دو اختلاف افتاد.

آن که 5 قرص نان داشته بود می گفت تقسیم باید به نسبت 5 به 3 انجام گیرد.

و دیگری می گفت باید به تساوی باشد.اختلافشان بالا گرفت و سرانجام از حضرت علی علیه‌السلام داوری خواستند.

آن حضرت 7 درهم را حق صاحب 5 قرص نان و1 درهم را حق صاحب 3 قرص نان دانست!!!

علی (ع) در روز رحلت پیامبر اکرم 33 سال داشت و با اینکه در همه فضایل دینی سرآمد و در میان اصحاب پیغمبر ممتاز بود به عنوان اینکهود جوان است و مردم به واسطه خون های که در جنگها پیشاپیش پیامبر اکرم (ص) ریخته با وی دشمنند از خلافت کنارش زدند و به این ترتیب دست آن حضرت از شوونات عمومی به کلی قطع شد وی نیز گوشه خانه را گرفته به تربیت افراد پرداخت و 25 سال که زمان سه خلیفه پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) بود گذرانیده و پس از کشته شدن خلیفه سوم مردم با ان حضرت بیعت نموده و به خلافت برگزیدند

آن حضرت در خلافت خود که تقریبا 4 سال و 9 ماه طول کشید سیرت پیامبر اکرم (ص) را داشت و به خلافت خود صورت نهضت و انقلاب داده به اصلاحات پرداخت و البته این اصلاحات به ضرر برخی از سودجویان تمام می شد و از این رود عده ای از صحابه که پیشاپیش آنها عایشه , طلحه , زبیر و معاویه بودند خون خلیفه سوم را دستاویز قرار داده سر به مخالفت برافراشتند و بنای شورش و آشوب گری گذاشتند

آن حضرت برای خوابانیدن فتنه جنگی با عایشه و طلحه و زبیر در نزدیکی بصره کرد که به جنگ جمل معروف است و جنگی با معاویه در مرز عراق و شام کرد که به جنگ صفین معروف است و یک سال و نیم ادامه داشت و نیز جنگی با خوارج که در نهروان کرد و به جنگ نهروان معروف است . به این ترتیب در ایام خلافت خود بیشتر مساعی آن حضرت صرف رفع اختلافات داخلی بود و پس از گذشت زمان کوتاه صبح روز نوزدهم ماه رمضان سال چهلم هجری در مسجد کوفه در سر نماز به دست ابن ملجم که از خوارج بود ضربتی خورده و در شب بیست و یکم همان ماه به شهادت رسیدند

حضرت را چونان مشعلی در تاریكی روزگار فرا روی خویش گیریم ودر پرتو نور آن گام برداریم

سعادتمند حقیقی کسی است که علی را در حیات او و پس از رحلتش دوست بدارد . ( پیامبر اکرم ص )

با ابراز اسلام ، پیامبر از نظر قریش ، خطرناک شناخته شد .

سران قریش ، در « دارُالنٌَدوَة » گرد آمدند و در کشتن پیامبر به شور نشستند ، وسرانجام قرار بر آن شد که از هر قبیله ، یکتن برگزینند تا شبانه به خانه پیامبر بریزند و همه با هم او را بکشند .

پیامبر از سوی خدا آگاه شد و فرمان یافت که آنشب در جای خود نخوابد و شبانه هجرت کند .

پیامبر فرمان خدا را با علی گفت و به او دستور داد که به جای وی ، در بستر بخوابد ؛ به گونه ای که کسی نداند او به جای پیامبر خوابیده است . علی با جانبازی خود ، جان پیامبر گرامی را حفظ کرد وخطرهای این کار بزرگ را برخود هموار ساخت . واین کار چندان چشمگیر بود که خداوند آیه ای در این مقام ، فرو فرستاد :

« از گروه مردم ، کسی هست که جان خویش را در راه رضایت خداوند می فروشد وخدا در آمد واز بیراهه به سوی « غار ثور » در بیرون مکه ، شتافت ...

آدم کشان ، با شمشیرهای برهنه به بستر پیامبر یورش بردند ...

علی (ع) از جا برخاست ودر بستر نشست ...

قاتلان با حالتی بر آشفته پرسیدند : محمد کجا رفت ؟

؛ مگر من مامور ومسئول نگهداشت او بودم ؟!

پیامبر خود امین قریش بود وهمه امانتها نزد او . اما آنگاه که مجبور شد به مدینه هجرت کند ، در خانه و قبیله اش امین تر از علی (ع) نیافت ، پس او را جانشین خود کرد تا امانت های مردم را به صاحبانشان باز گرداند وهم قرضهایش را بدهد ودختران وزنانش را به مدینه برساند ...

علی ، پس از انجام همه این کارهای مهم ، به همراهی فاطمه (مادر خود ) ، وفاطمه ( دختر پیامبر ص) وفاطمه ( دختر زبیر ) ودیگران ؛ به سوی مدینه به راه افتاد . در راه ، هشت تن از کفار مکه را که راه بر او بستند ، پراکند وچون به مدینه رسید ، پیامبر (ص) او را به خانه خود برد