عوامل مؤثر در تزكیه
زكات (صدقه)
در جهت سلبى و حذفى نیز گفته شد كه باید چیزهایى كه با این توجه در تضاد است حذف شود. واژه «زكات» در مال هم به معناى حذف تعلّقات قلبى به مال است. از این جهت «زكات» در واقع، فقط زكات مال نیست; گرچه از مال پرداخت مى شود اما نتیجه اش زكات روح است; مى فرماید: «خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّیهِمْ.» (توبه: 103) نمى فرماید: «صدقةً تطهّر اموالهم» یا «تزكّی اموالهم»، بلكه مى فرماید: وقتى مردم زكات مى دهند خودشان رشد مى كنند، تطهیر مى شوند و تكامل پیدا مى كنند. چرا؟ چون چیزى را كه مایه دلبستگى شان است از خود دور مى كنند; همان كه موجب آلودگى روح و سرآمد هر خطاست.
وقتى انسان با دست خود، مالش را براى خدا از خود دور كرد به چیزى دلبستگى پیدا نمى كند و نفْس او از آلودگى تعلّق به دنیا پاك مى شود. «تُطَهِّرُهُم» تعبیر بسیار بلندى است كه هر چه درباره آن فكر كنیم كم است. لذا، كسى كه باید زكات بدهد و نداده نجس است; اصلاً خودش نجس است، چه رسد به مالش. وقتى زكات مى دهد خودش نیز پاك مى شود.
اما انفاق آنچه كه اضافى و مایه زحمت است چندان نتیجه اى ندارد; مانند لباس كهنه و اثاثیه ناسالم. «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ» (آل عمران: 92); هرگز به نیكى نخواهید رسید، مگر آنكه از چیزهایى كه دوست دارید، انفاق كنید. انفاقى اثر دارد كه از سر علاقه باشد. حتى اگر مى خواهید پولى انفاق كنید بهتر است كه از پول هاى نو و سالم در راه خدا بدهید; زیرا همین اندازه تعلّق خاطر به یك شىء، مانند پول نو، موجب آلودگى است. لذا، توصیه شده است كه از چیزهاى زیباتر، تمیزتر و دوست داشتنى تر انفاق كنید تا بیشتر موجب رشد روحى گردد.