تبیان، دستیار زندگی

به نام دوست

با سلام خدمت دوستان عزیز . در این تاپیک می خواهم بخشهایی از کتاب اخلاق معاشرت رو قرار بدم که در رابطه با شیوه درست معاشرت با دیگرانه. در این مورد ، مطالب زیادی در قرآن، احادیث و روایات و ... وجود داره . از دوستان میخوام که همراهی کنند تا خیلی از مطالبی که نمیدونیم رو یاد بگیریم یا مروری باشه بر دانسته هامون. دانستن میتونه مقدمه عمل باشه و انشالله که این مبحث رو عملا پیگیری کنیم.

ادامه عزت نفس:

حفظ گوهر عزت

نـگـهـبـانـى از گـوهـر عـزت و كرامت ، وظیفه است . نباید خود را در معرض تحقیر و توهین قـرار داد. انـسـان بـایـد از كـارى كـه بـه معذرت خواهى وادار شود پرهیز كند، تا از این طـریـق هـم ، وجـهـه و آبـرو و اعتبارش صدمه نبیند. معاشرت بزرگوارانه ، براى مصون مـانـدن از تـعـرض و دشـنـام نـا اهـلان ، نگهبانى از عزت نفس است . رسیدن به این هدف ، تـنـظیم خاصى را در روابط انسان با دیگران مى طلبد، رابطه اى بر مبناى هوشیارى و حفظ عزت و مناعت و زیر پا گذاشتن طمعها و خواهشها.

بندگى و آزادگى

گاهى مرزهاى اخلاقى در معاشرت ، آشفته مى شود. افراد، به نام خضوع و تواضع ، در دام ذلت و حـقـارت مـى افـتند، و به نام وقار و عزت ، گرفتار تكبر و خود برتر بینى مى شوند. از این رو شناختن این مرزها و تشخیص جایگاه هریك از صفات ، مهم است .

بندگى ، بد است ، اما در برابر خداوند نیكوست .
آزادى مـقـدس و مـطـلوب اسـت ، امـا نـسـبـت به خدا و حریم بندگى ، عبودیت و فرمانبردارى قداست دارد.
خـضـوع ، نـاپـسـند است ، لیكن در برابر آفریدگار و اولیاء خدا و صالحان شایسته ، پسندیده است .
خـود را حـقیر دیدن ، نشانه ضعف روح است ، اما در برابر خداى هستى ، انسان را به عظمت مى رساند و بزرگى و عزت را در سایه عبودیت فراهم مى آورد.
تـواضع ، پسندیده است ، اما حاجت نزد دونان بردن و ملتمسانه بار منت نامردان را كشیدن ، بسیار زشت و حقارت آمیز است .

آیین دوستى

*******************

نعمت ((دوست ))

از قدیم گفته اند: هزار دوست كم است و یك دشمن بسیار.
دوسـت ، هـمدم تنهاییهاى انسان ، شریك غمها و شادیها، بازوى یارى رسان در نیازمندیها، تـكـیـه گـاه انـسان در مشكلات و گرفتاریها و مشاور خیر خواه در لحظات تردید و ابهام است .
بـعـضـى از مـردم ، بـه خـاطـر خـصـلتهاى خودخواهانه یا توقعات بالا یا تنگ نظرى یا سـخـتـگـیـرى یا دلایل دیگر، نمى توانند براى خود، دوستى برگزینند و از تنهایى در آیند.

این به تعبیر حضرت امیر (علیه السلام ) نوعى ناتوانى و بى دست و پایى است .
هـم دوسـت یـافـتـن ، هـنـر اسـت و هـم دوسـت نـگـه داشـتـن ، هـم دوسـتـیـهـاى تـعـطـیـل شـده و بـه هم خورده را دوباره به هم پیوند زدن و برقرار ساختن .

على (علیه السلام ) مى فرماید:
اعـجـز النـاس مـن عـجـز عـن اكـتـسـاب الاخـوان ، و اعـجـز مـنـه مـن ضـیـع مـن ظـفر به منهم ؛

نـاتـوان ترین مردم كسى است كه از دوستیابى ناتوان باشد. ناتوانتر از او كسى است كه دوستان یافته را از دست بدهد و قدرت حفظ آنها را نداشته باشد.

ادامه آیین دوستی 

*******

همرنگ و هماهنگ

دوسـتـان هركس ، مبناى قضاوت دیگران نسبت به اخلاق و شخصیت افكار او است . بعلاوه ، تـاثـیـر پـذیـرى انـسـان از دوستان ، در سنین مختلف ، چه كودكى ، چه جوانى و چه حتى مـیـانـسـالى ، بـسـیـار اسـت . از ایـن رو دقت در گزینش دوست موافق ، به سلامت اخلاقى و رفتارى انسان كمك مى كند.

به فرموده حضرت على (علیه السلام ):
الصاحب كالرقعة فاتخذه مشاكلا؛

دوسـت ، هـمـچـون وصـله جـامـعـه اسـت ، پـس آن را هـم شكل و هم سان با خودت برگزین .

دوست شایسته

در منابع دینى ، در اینكه دوست خوب كیست ؟ و با چه كسانى باید دوستى و مودت داشت و از مـعـاشـرت و هـمـنـشـیـنـى چـه كـسـانـى بـاید پرهیز كرد، و... احادیث بسیارى است ، با رهنمودهاى كاربردى و جالب .
در صـدد بـررسـى و نـقـل این گونه احادیث نیستم ، اما در قلمرو بحث از آداب معاشرت با دوست و آیین دوستى ، توجه به نكاتى كه به عنوان صفات دوست خوب مطرح شده است ، ضرورى است . همان معیارها، حاوى دستورالعمل چگونگى معاشرت هم هست .به عنوان نمونه به یكى از این روایات ، اشاره مى كنیم .

یكى از ضرورتهاى اخلاق مسلمانى و معاشرت مكتبى،«مردم‏دارى‏» است، یعنى با مردم بودن، براى مردم بودن، در خدمت‏دیگران بودن، شریك درد و رنج و راحت و غم دیگران بودن. همراهى‏و همدردى و همگامى و همخونى با دیگران و هر نام دیگرى كه بتوانى‏بر آن بگذارى، لیكن واقعیت، همه یكى است، یعنى خود را خدمتگزارو غمخوار دیگران دیدن و دانستن.

این، رمز و راز حیات اجتماعى یك مسلمان است و براى او «پایگاه‏مردمى‏» و برخوردارى از رافت و رحمت و مودت و حمایت مردم رافراهم مى‏آورد.

ماهى به آب زنده است و یك مسلمان اجتماعى، به حسن سلوك بادیگران.

باید دید چه چیزهایى و چگونه رفتارهایى و چه روحیاتى این‏زمینه و موقعیت و پایگاه را براى انسان پدید مى‏آورد؟ وقتى هدف یك‏مسلمان، خدمت‏بیشتر به همنوعان است، باید راه و رسم آن را هم‏آموخت. مردم‏دارى، یكى از این رمزها است.
نمودهاى مردم‏دارى

بدون شناخت نمودها و شاخصهاى مردم‏دارى و این خصلت‏نیكو، نمى‏توان به رمز آن دست‏یافت. چه روحیه‏ها و خصلتهایى سبب‏جذب دیگران مى‏شود؟ جذبى كه راهگشاى توفیق بیشتر براى خدمت‏و همدلى باشد. برخى از این نمودها از این قرار است:
1- خوش‏اخلاقى

«حسن خلق‏»، كمندى است كه دیگران را در دام محبت اسیرمى‏كند.كیست كه از برخورد شایسته خوشش نیاید و جذب چنین‏انسانى نشود؟

از امام صادق(ع) پرسیدند:

حد و مرز اخلاق نیك، چیست؟

فرمود: آن است كه:

اخلاقت را نرم كنى،

كلامت را پاكیزه سازى،

و با چهره‏اى باز و گشاده با برادران دینى‏ات روبه‏رو شوى.

گشاده‏رویى، از بارزترین صفات رسول خدا(ص) بود كه سهمى‏عمده در جذب مردم به اسلام و شیفتگى آنان به شخص پیامبر اسلام‏داشت. خداوند در باره این خصلت مردمى رسول اكرم(ص)مى‏فرماید:

«فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولك‏»; (

به خاطر رحمت الهى بود كه براى مردم نرم شدى و اگر تندخو وخشن و سخت‏دل بودى، از دور تو پراكنده مى‏شدند.

در ادامه آیه مى‏فرماید: پس، از آنان درگذر، برایشان استغفار كن، ودر كار با آنان مشورت نما.

گویا كه «عفو»، «استغفار» و «مشورت‏»، نمونه‏هاى دیگرى از حسن‏خلق و رفتار مردم‏دارانه و جاذب است، چرا كه نوعى اعتماد به مردم وبه حساب آوردن آنان است و چنین برخوردى، عامل جاذبه شخص‏مى‏گردد.
2- عفو و گذشت

كینه‏توزى و لجاجت، ویژه روحهاى حقیر و همتهاى پایین است.برعكس، آنان كه نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزشها را مى‏پذیرند، ازخطاهاى دیگران چشم مى‏پوشند و از حق شخصى خویش‏درمى‏گذرند. بلندنظرى انسان، عامل محبت دلهاى دیگران است. براى‏خود انسان نیز نوعى لذت روحى دارد و گفته‏اند: «در عفو، لذتى است كه‏در انتقام نیست.».

عفو و گذشت و چشم‏پوشى و نادیده گرفتن لغزشهاى دیگران،دانه‏هاى جلب محبت است و دیگران را خوشبین، وفادار و بامحبت‏نگاه مى‏دارد.

امام سجاد(ع) در دعاى بلند «مكارم الاخلاق‏»، از خداوند این‏گونه‏مى‏طلبد:

«خداوندا!...

مرا ثابت‏قدم و استوار بدار، تا با ناخالصان و دغلها، خیرخواهانه برخوردكنم،

و هر كس از من دورى گزید، من به او نیكى كنم،

و به كسى كه مرا محروم كرده، بذل و عطا كنم،

و با آن كه با من قطع رابطه كرده، بپیوندم،

و كسى را كه غیبت مرا كرده است، به خوبى یاد كنم،

توفیقم ده كه نیكى را سپاسگزار باشم،

و ... از بدى، چشم پوشم و درگذرم.»

اینها گوهرهاى تابناكى در شیوه‏هاى معاشرت است. گفتن اینها درزبان، آسان است، اما عمل، بسیار سنگین است و جز از همتهاى والا وروحیه‏هاى زیبا برنمى‏آید و باید توفیقش را از خدا طلبید.
3- بخشش و محبت

آدمیزاد، بنده احسان است. به هر كس نیكى كنى، او را رام و مطیع‏خویش مى‏سازى و به هر كس محبت و لطف كنى، قلعه دلش را فتح‏كرده‏اى. به قول سعدى:

بنده حلقه بگوش، ار ننوازى، برود.

لطف كن لطف، كه بیگانه شود حلقه بگوش.

این تعلیم حضرت رسول(ص) است كه:

«اى مردم!

مى‏دانم كه نمى‏توانید با اموالتان همه مردم را راضى كنید، ولى با چهره باز وگشاده‏رویى و خوش‏اخلاقى، مى‏توانید.»

و سخن مولایمان حضرت امیر(ع) چنین است:

«بالایثار یسترق الاحرار»; (5) .

آزادمردان، با ایثار، بنده و غلام مى‏شوند.

البته بنده و غلام خوبیها و كرامتهاى اخلاقى. این هم گام دیگرى‏در جذب دلها و ایجاد الفتها و تحكیم رابطه‏هاى عاطفى در جامعه‏بشرى است.
4- تواضع و خاكسارى

همچنان در پى بیان نمونه‏هایى از روحیه «مردم‏دارى‏» هستیم.افتادگى و تواضع و فروتنى، یكى دیگر از این ویژگیهاست. چنین كسان‏مى‏توانند مردم را دور شمع وجود خودشان جمع كنند، آن‏گونه كه‏پیامبر خدا بود و انجام مى‏داد. تكبر، پشت انسانها را خالى مى‏كند و زیرپا را هم!

مردم، از پیرامون افراد مغرور و متكبر و خودخواه، پراكنده‏مى‏شوند. برعكس آن، تواضع، مردم را به محبت و عنایت و حمایت‏مى‏كشاند.

امام على(ع) فرموده است:

سه چیز موجب محبت دیگران مى‏شود: «الدین و التواضع والسخاء»;

دیندارى، فروتنى و بخشندگى.

مغروران و خود بزرگ بینان، هرگز نمى‏توانند با جمعى كار كنند وحمایت آنان را همواره همراه خود داشته باشند. اگر هم چند صباحى‏مردم در پى آنان باشند، به تدریج رهایشان مى‏كنند. مى‏گویى نه؟ به‏اطراف و دوستانت‏بنگر، و به آنان كه كارى در دستشان است دقت كن.ببین متكبران در میان مردم جا و محبوبیت دارند، یا متواضعان؟
5- حوصله و تحمل

«سعه‏صدر»، وسعت‏نظر و ظرفیت لازم داشتن، از نمونه‏هاى دیگر«مردم‏دارى‏» است. گاهى افراد، بى‏حوصله‏اند، از جایى و چیزى ناراحتى‏دارند، یا ضرر و آسیبى دیده‏اند، یا تحت فشار و گرفتارى‏اند،توقعهایشان بالاست، عصبانى مى‏شوند، حرف تند مى‏زنند و ...

آن كه صبور باشد و بردبار، مى‏تواند با مردم كنار آید،

آن كه تحمل حرفها، تندیها و بداخلاقیها را در «مكتب صبر»، تمرین‏و تجربه كرده باشد، مى‏تواند در ارتباط با مردم، به خدمت‏خویش وحضور كریمانه در كنارشان ادامه دهد. خود تحمل و مقاومت، براى‏انسان، هوادار درست مى‏كند. از كوره در نرفتن، بردبارى نشان دادن،خشمگین نشدن، از آثار این «ظرفیت‏» است. كسى كه از این ویژگى‏اخلاقى برخوردار باشد، از یارى و حمایت دیگران هم برخوردارخواهد بود. باز بشنویم از كلام امیرالمؤمنین(ع) كه فرمود:

«بالحلم تكثر الانصار.»

و نیز این كلام نورانى آن حضرت:

«بالاحتمال و الحلم یكون لك الناس انصارا و اعوانا.»

كه هر دو سخن، معناى مشابه دارد، یعنى: در سایه حلم و بردبارى‏و تحمل است كه یاوران زیاد مى‏شوند و مردم، پشتیبان و حامى تومى‏گردند.

این خصلت، بویژه براى كسانى كه با مردم در تماس و ارتباطبیشترى‏اند و در معرض مراجعات، طرح سؤالها، نیازها، توقعات ومشكلاتند، ضرورى‏تر و از مهمترین صفات شایسته براى مسؤولان‏است.
6- تفقد و رسیدگى

مردم، بویژه گرفتاران و دردمندان، نیازمند احوالپرسى، رسیدگى،سركشى و در یك كلمه «تفقد»ند.

گاهى یك احوالپرسى و سلام، شادابى روح و نشاط زندگى‏فراوانى (براى هر دو طرف) پدید مى‏آورد.

گاهى نوشتن یك نامه یا تلفن كردن به یك آشنا و فامیل، محبتها وصفاهاى بسیارى ایجاد مى‏كند.

گاهى سر زدن به همسایه و عیادت یك بیمار و شركت در یك‏مجلس ختم یا عروسى، مبدا بسیارى از دوستیهاى ماندگار مى‏شود.

دید و بازدیدهاى خانوادگى، دلها و زندگیها را به هم مربوطمى‏كند.

پرسیدن از گرفتاریها و مشكلات دیگران و تلاش در حل و رفع‏آنها، در دلها را به روى انسان مى‏گشاید.

پس چه باید كرد؟ روشن است: با مردم زیستن، با همسایه‏ها وهمشهریها و همكاران و معاشران و همنوعان، جوش خوردن، انس‏گرفتن، در رنج و راحت دیگران شریك شدن، فاصله‏ها را با دیگران‏كوتاه كردن، قطع رابطه‏ها را به «آشتى‏» بدل كردن، اختلافها و كدورتها رازدودن و ...

اینها همه «عمل صالح‏» است.

و خداوند چنین نیكوكاران را دوست مى‏دارد.

تا توانى به جهان خدمت محتاجان كن.

به دمى یا درمى یا قلمى یا قدمى.

«مردم‏دارى‏»، اخلاق زیبنده مسلمانى است كه مى‏خواهد ازالگوهاى دینى و ارزشهاى مكتبى الهام بگیرد و «زندگى اسلامى‏» داشته‏باشد.

باید با «عمل‏»، دیگران را جذب كرد، نه با «حرف‏»! «گفتار بى‏عمل،چك بى‏محل است‏». و مردم‏دارى، اخلاق انبیا و اولیاست ..