به مطلب زیر توجه کنید:
حجت‌الاسلام علی احمد ناصح، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و رئیس دانشکده علوم قرآنی این دانشگاه، عضو هیئت مؤسس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه، نویسنده کتاب‌های «٢٠ نکته در نقد ترجمه قرآن چاپ عربستان سعودی» و «تاریخ تفسیر قرآن کریم» است.
حجة‌الاسلام ناصح با بیان اینکه پیرامون ترتیب و چیدمان فعلی سوره‌های قرآن مباحث بسیاری مطرح است، گفت: دو دیدگاه عمده در مورد کیفیت و چگونگی چیدمان سوره‌های قرآن وجود دارد. برخی معتقدند ترتیب فعلی قرآن همان ترتیبی است که در زمان پیامبر نیز وجود داشته است و در اصطلاح ترتیب قرآن «توقیفی» است و اجتهادی نیست. یعنی به دستور خود خداوند و زیر نظر شارع مقدس، قرآن به این صورت چیده شده است.
این قرآن‌پژوه معاصر در تعریف «توقیفی» بودن قرآن گفت: توقیفی یعنی متوقف بر آن است که به چه صورتی جای آیات مشخص شده باشد. وی با تأکید بر اینکه در «توقیفی» بودن قرآن کریم، اتفاق نظر وجود دارد، ادامه داد: حال سؤالی مطرح می‌شود که آیا قرآن به همان ترتیب نزول مرتب شده است یا خیر؟ در اینکه ترتیب فعلی برخلاف نزول است؛ هیچ شکی وجود ندارد. گرچه برخی این نظریه را مطرح کرده‌اند که چینش قرآن فعلی نیز همان قرآن پیامبر است، اما نظر عمده و قابل قبول میان دانشمندان اهل سنت و تشیع این است که چینش فعلی قرآن برخلاف ترتیب نزول آن است.
رئیس دانشکده علوم قرآنی قم در مورد دلایل عدم تطبیق چینش فعلی قرآن با ترتیب نزول سوره‌ها گفت: در حال حاضر برخی سوره‌ها وجود دارند که در اول قرآن قرار گرفته‌اند، در حالی که می‌دانیم این سوره‌ها «مدنی» هستند و در سال‌های اولیه بعثت نازل نشده‌اند.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: بنابراین ترتیب فعلی قرآن، توفیقی است و ضمن اینکه بر اساس ترتیب نزول نیست. اما چرا به این شکل مرتب شده است، قضیه‌ای مصلحتی است. یعنی پیامبر در آن زمان این‌چنین تشخیص دادند و پیامبر شخصاً جایگاه آیات را در هنگام کتابت آن مشخص می‌کردند.
حجة‌الاسلام ناصح با تأکید بر توقیفی‌بودن ترتیب سوره‌های قرآن گفت: بحث مطرح دیگر در مورد چینش آیات است. مثلاً چرا فلان آیه جزو فلان سوره است و شماره آن نیز فلان‌عدد است. تعیین جای آیات و نحوه چینش آیات در قرآن به دستور پیامبر صورت گرفته و در این مورد اتفاق نظر وجود دارد.
وی ادامه داد: نظر عمده این است که چینش آیات و شکل‌گیری سوره‌ها قطعاً توفیقی است و هیچ شک و شبهه‌ای در این مورد وجود ندارد. سؤال دیگری که پیش می‌آید این است که آیا ترتیب آیه‌‌ها نیز توفیقی است یا خیر؟ اکثر اندیشمندان و قرآن‌پژوهشان همچون «آیت‌الله معرفت» معتقدند؛ چینش آیات در ضمن سوره‌ها توقیفی است، اما ترتیب خود آیات توقیفی نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: بزرگانی همچون «آیت‌الله خویی» نیز معتقدند که چینش آیات توفیقی است اما ترتیب سوره‌ها توقیفی نیست، بلکه اجتهادی است. یعنی بعد از رحلت پیامبر (ص) و در زمان صحابه هنگام تدوین و جمع‌آوری قرآن این اتفاق رخ داده است.
حجة‌الاسلام ناصح در توضیح دلایل دلایل معتقدان به چینش اجتهای سوره‌های قرآن گفت: این افرادمعتقدند؛ اگر چینش فعلی توقیفی بود، هیچگاه امیرالمؤمنین (ع) در قرآنی که منسوب به آن حضرت است را برخلاف قرآن فعلی چینش نمی‌کرد. مصحف امیرالمؤمنین به ترتیب نزول سوره‌ها بوده است و مورخان بیان می‌کنند؛ شیوه چینش سوره‌ها در مصحف امیرالمؤمنین (ع) خلاف قرآن امروزی بوده است.
حجة‌الاسلام ناصح در ادامه این گفت‌وگو، چینش فعلی سوره‌های قرآن را اجتهادی دانست و گفت: چینش فعلی اجتهادی است اما شکل‌گیری سوره‌ها قطعاً توقیفی است. این کار به دو شکل صورت می‌گرفته است.
عضو هیئت مؤسس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه ادامه داد: در اکثر قریب به اتفاق آیات این گونه بود که پیامبر به کاتبان وحی می‌فرمودند تا وقتی که «بسم‌الله الرحمن الرحیم» جدید نازل نشده است، آیه‌ای که بیان می‌شود را در ادامه آیات قبلی بنویسند. کسانی که چینش را توقیفی می‌دانند، ترتیب طبیعی را در تدوین قرآن در نظر دارند.
وی با تأکید بر اینکه در چینش آیات قرآن، موارد استثناء نیز وجود دارد، گفت: گاهی با اینکه «بسم‌الله...» جدید نازل نشده بود (سوره قبلی تمام نشده) یک یا چند آیه نازل می‌شد و پیامبر مستقیماً جای این آیات را تعیین می‌کرد. مثلاً پیامبر (ص) امر می‌کرد؛ آیه جدیدی که نازل شده است، میان آیات «دین» و «وصیت» قرار گیرد.
نویسنده کتاب «تاریخ تفسیر قرآن کریم» تصریح کرد: در جمع‌بندی کلی می‌توان گفت؛ ترتیب چینش آیات توقیفی است، اما این توقیف در برخی موارد استثنائی به صورت دستوری بوده است. یعنی بیش از ٩٥ درصد چینش آیات به صورت طبیعی است و کمتر از 5 درصد آیات با توصیه و تأکید شخص پیامبر (ص) به ترتیب نزول در جای خود قرار نگرفته‌اند.
منبع شیعه آنلاین
