تبیان، دستیار زندگی

دیسیپلین و انضباط به معنای تنبیه نیست، منظور بیشتر مردم از كلمه دیسیپلین (discipline) تنبیه است در صورتی كه تنبیه بخش كوچكی از دیسیپلین و انضباط است نه همه آن. كلمه دیسیپلین از واژه دیسیپل(disciple) گرفته شده است كه به معنای تعلیم و تعلم است و منظور اصلی عبارت است از: آموزش قوانین و مقررات رفتاری به كودكان، یعنی آن چه جامعه و سایر مردم از آنان انتظار دارند و بر مبنای آن بزرگ می شوند تا افرادی سازنده در اجتماع شده و در زندگی شخصی نیز به وظایف خود عمل كنند. كودكان منضبط می توانند در این راه به تعادلی مطلوب و معتدل دست یابند. عامل اصلی نظم و انضباط خوب بزرگ شدن و پرورش كودك در خانواده ای مهربان و بامحبت است كه او را دوست بدارند و او هم متقابلاً آنان را دوست بدارد. در زمان های گذشته تصور می كردند كه كتك زدن برای ایجاد ادب و رفتار درست در كودكان لازم است و از این رو بیشتر كودكان كتك می خوردند ولی در قرن بیستم بنابر مطالعات و بررسی های والدین و متخصصان در كشورهای مختلف فهمیدند كه كودكان بدون تنبیه بدنی یا هر نوع تنبیهی می توانند خوش رفتار، مشاركت پذیر، مودب و با نزاكت باشند.

به طور كلی كودكان زمان بسیاری را برای مشاهده رفتار والدین و الگوبرداری از آنان صرف می كنند. هنگامی كه والدین، با اشتیاق، تعهد و قاطعیت معقولی به وظایف خویش رو می آورند كودكان تمایل پیدا می كنند كه خود را با این جنبه از منش آنان وفق دهند. الگوی مسئولیت پذیری زمانی برای والدین اهمیتی ویژه پیدا می كند كه آنان مستقیماً با كودكان رو یارو شوند زیرا كودكان در این واكنش های متقابل نكات بسیاری در مورد نظم و انضباط و مسئولیت فرا می گیرند. كودكان وقتی می بینند كه والدین شان وظایفی را اجرا می كنند كه انجام آن ها دشوار یا خوشایند است، مسئولیت پذیری را می آموزند. بسیاری از والدین می پرسند كه«از چه زمانی می توان نظم و انضباط را به كودك آغاز كرد؟» پاسخ این است كه: «هر چه زودتر، بهتر.» یادگیری اولیه نظم و انضباط از طریق بازی صورت می گیرد. والدین می توانند برای كودك بازی هایی ترتیب دهند تا از طریق آن ها به تدریج نگرش ها و عادات لازم در مورد انتظارات در وی به وجود آید. از همان زمانی كه كودك نوپا به جستجو، دست كاری چیزهای مختلف و درك جملات ساده را شروع می كند می توان او را به جمع كردن اسباب بازی ها، رفتار درست با حیوانات خانگی، مراقبت ساده از اتاق خود و كمك كردن به پدر و مادر در انجام كارهایشان ترغیب كرد. كودكان نوپا بسیار مشتاقند كه مهارت های خود را با انجام كارهایی كه تحسین والدین را در بر دارد ابراز دارند و از رفتار بزرگ ترها تقلید كنند. والدین باید بپذیرند كه در كودكان نوپا، صلاحیت، حس تشخیص هدف ها و توانایی به انجام رساندن كارها محدود است. كودكی كه در شستن ظرف ها كمك می كند ممكن است بیش از تمیز كردن ظروف ریخت و پاش كند لیكن چه بسا كه با این كار به تجربه هایی در مورد ظرف شستن دست یابد. هر فعالیتی كه برای كودكان سرگرم كننده تر و رضایت بخش تر باشد بیشتر آن را ادامه می دهند.

علایق كودكان نوپا كاملاً به آسانی منحرف می شود و توجه آنان مدت زیادی بر یك چیز متمركز نمی ماند. كودكان نوپا تمایل دارند كه جواب منفی بدهند حتی اگر مدتی در حال كمك به انجام كارهای عادی روزانه باشند ممكن است كه بگویند دیگر كار نمی كنند. در این گونه موارد والدین می توانند با كمی ناز و نوازش دوباره آنان را بر سر كار برگردانند یا می توانند فعالیت دیگری را به آنان پیشنهاد كنند. در برقراری نظم و تعیین قوانین انضباطی حتماً باید مراحل رشد كودك، توانایی های جسمانی، روانی و نیازهای او در نظر گرفته شود. بهترین راه برای آموزش نظم و انضباط به كودكان این است كه كاری كنیم تا آن ها به محیط اطراف و اطرافیان اعتماد كنند و در صورت سر زدن اشتباه والدین نباید عكس العمل شدیدی نشان دهند. برای آموزش نظم و انضباط به كودكان یك تا سه ساله، باید از روش های پرت كردن حواس، جایگزین كردن اشیا و در مواردی از كلمه«نه» استفاده كنید. آموزش نظم و انضباط كودكان پیش دبستانی مستلزم هدایت كنجكاوی آن ها به مقولات قابل قبول است. باید تاثیر كار آن ها را روی دیگران برای شان توضیح دهید و برای بدرفتاری هایشان پیامدهای طبیعی و منطقی در نظر بگیرید و برای نظم آموزی به كودكان دبستانی باید خویشتن داری و كنترل خود را به آن ها آموزش دهید و هرگز كاری را كه یك كودك خودش می تواند انجام دهد برایش انجام ندهید. به عنوان مثال: مقید ساختن كودك به جمع آوری كتاب هایش پس از مطالعه، مرتب كردن اتاقش به نحوی كه اسباب بازی ها و سایر وسایل اش در جای مخصوص خود گذارده شوند. این فعالیت ها نقش عمده ای در تكامل كودك دارند. اگر والدین از ابتدای زندگی كودك فرصت هایی برای مشاركت كودك در كارها فراهم سازند احتمال بسیار دارد كه وی در آینده فردی مسئول بار آید.