تبیان، دستیار زندگی

یکی از مسائلی که همه دوست دارند درباره آن بدانند این است که فرشته چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

در کتاب یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ از آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، در این‌باره آمده است:

ویژگی‌ فرشته‌ها در قرآن کریم

در قرآن مجید از ملائکه فراوان یاد شده است. آیات زیادى از قرآن درباره صفات، ویژگی‌‌ها، مأموریت‌‌ها و وظائف فرشتگان سخن مى‏‌‌گوید، حتى قرآن، ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیاء و کتب آسمانى قرار داده است، و این دلیل بر اهمیت بنیادى این مسأله است. «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ» پیامبر اسلام به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده، و مؤمنان نیز به خدا و فرشتگان او و کتابها و رسولانش همگى ایمان دارند. (بقره- ۲۸۵).

بدون شک وجود فرشتگان از امور غیبیه‌‏اى است که براى اثبات آن با این صفات و ویژگی‌ها راهى جز ادله نقلیه نیست، و به حکم ایمان به غیب آنها را باید پذیرفت.

قرآن مجید روی هم رفته ویژگی‌‌هاى آنها را چنین مى‌‌‏شمرد:

۱- فرشتگان موجوداتى عاقل و با شعورند و بندگان گرامى خدا هستند (بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ) (انبیاء ۲۶).

۲- آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت او نمى‏‌کنند (لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ) (انبیاء ۲۷).

۳- آنها وظائف مهم و بسیار متنوعى از سوى خداوند بر عهده دارند:

گروهى حاملان عرشند (حاقه- ۱۷).

و گروهى مدبرات امرند (نازعات- ۵)

گروهى فرشتگان قبض ارواحند (اعراف- ۳۷).

و گروهى مراقبان اعمال بشرند (سوره انفطار- ۱۰ تا ۱۳).

گروهى حافظان انسان از خطرات و حوادثند (انعام- ۶۱).

و گروهى مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکشند (هود ۷۷).

و گروهى امداد گران الهى نسبت به مؤمنان در جنگها هستند (احزاب- ۹).

و بالاخره گروهى مبلغان وحى و آورندگان کتب آسمانى براى انبیاء مى‌‏باشند (نحل- ۲) که اگر بخواهیم یک یک از وظائف و مأموریت‌هاى آنها را بر شمریم بحث به درازا مى‌‏کشد.

۴- آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند، چنانکه در آیه ۵ سوره شورى مى‏‌خوانیم: «وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» (فرشتگان تسبیح و حمد پروردگار خود را بجا مى‌‏آورند و براى کسانى که در زمین هستند استغفار مى‌‏کنند.)

۵- با این حال انسان به حسب استعداد تکامل از آنها برتر و والاتر است تا آنجا که همه فرشتگان بدون استثناء بخاطر آفرینش آدم به سجده افتادند و آدم معلم آنها گشت (آیات ۳۰- ۳۴ سوره بقره).

فرشته‌ها گاهی به صورت انسان در می‌آیند

۶- آنها گاه به صورت انسان در مى‌‏آیند، و بر انبیاء و حتى غیر انبیاء ظاهر مى‌‏شوند، چنانکه در سوره مریم مى‌‏خوانیم: فرشته بزرگ الهى به صورت انسان موزون بر مریم ظاهر شد: «فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا» (مریم- ۱۷).

در جاى دیگر به صورت انسانهائى بر ابراهیم و بر لوط ظاهر شدند (هود- ۶۹ و ۷۷).

حتى از ذیل این آیات استفاده مى‌‏شود که قوم لوط نیز آنها را در همان اشکال موزون انسانى دیدند (هود- ۷۸).

آیا ظهور در چهره انسان، یک واقعیت عینى است؟ یا به صورت تمثل و تصرف در قوه ادراک؟ ظاهر آیات قرآن معنى اول است، هر چند بعضى از مفسران بزرگ معنى دوم را برگزیده‌‏اند.

تعداد فرشته‌ها چه مقدار است؟

۷- از روایات اسلامى استفاده مى‌‏شود که تعداد آنها به قدرى زیاد است که به هیچ وجه قابل مقایسه با انسان نیست، چنانکه در روایتى از امام صادق علیه السلام مى‌‏خوانیم:

هنگامى که از آن حضرت پرسیدند آیا عدد فرشتگان بیشترند یا انسانها؟ فرمود: «سوگند به خدائى که جانم به دست او است فرشتگان خدا در آسمانها بیشترند از عدد ذرات خاکهاى زمین، و در آسمان جاى پایى نیست مگر اینکه در آنجا فرشته‌‏اى تسبیح و تقدیس خدا مى‏‌کند»

۸- آنها نه غذا مى‌‏خورند و نه آب مى‏‌نوشند، و نه ازدواج دارند، چنانکه در حدیثى از امام صادق علیه‌السلام مى‌‏خوانیم: «فرشتگان غذا نمى‌‏خورند و آب نمى‏‌نوشند و ازدواج نمى‌‏کنند بلکه با نسیم عرش الهى زنده‏‌‌اند!»

۹- آنها نه خواب دارند نه سستى و غفلت، چنانکه امام على علیه‌السلام در حدیثى چنین مى‌‏گوید: «در آنها نه سستى است، و نه غفلت، و نه عصیان ... خواب بر آنها چیره نمى‏‌شود و عقل آنها گرفتار سهو و نسیان نمى‏‌شود، بدن آنها به سستى نمى‌‏گراید، و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمى‌‏گیرند»

۱۰- آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند، بعضى همیشه در رکوعند و بعضى همیشه در سجودند.

«وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ / وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ / وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ» هر یک از ما مقام معلومى دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته تسبیح او مى‏‌گوئیم. (صافات ۱۶۴- ۱۶۶).

امام صادق مى‌‏‌فرماید: «خداوند فرشتگانى دارد که تا روز قیامت در رکوعند، و فرشتگانى دارد که تا قیامت در سجودند»

براى آگاهى بیشتر از اوصاف ملائکه و اصناف آنها به کتاب «السماء و العالم» بحارالانوار، «ابواب الملائکه» جلد ۵۹ صفحه ۱۴۴ تا ۳۲۶ مراجعه فرمائید، همچنین نهج البلاغه خطبه‌‏هاى اول و ۹۱- خطبه اشباح- و ۱۰۹ و ۱۷۱ بیانات خوبی دارد.

فرشتگان موجودات مجردند یا مادی؟

آیا با این اوصاف که براى فرشتگان ذکر شد آنها موجوداتى مجردند یا مادى؟!

بدون شک با این اوصاف، نمى‌‏توانند از این ماده کثیف عنصرى باشند، ولى مانعى ندارد که از اجسام لطیفى آفریده شده باشند، اجسامى ما فوق این ماده معمولى که ما با آن آشنا هستیم.

اثبات «تجرد مطلق» براى فرشتگان حتى از زمان و مکان و اجزاء، کار آسانى نیست، و تحقیق از این مسأله نیز فایده زیادى در بر ندارد، مهم آن است که ما فرشتگان را به اوصافى که قرآن و روایات مسلم اسلامى توصیف کرده بشناسیم و آنها را صنف عظیمى از موجودات والا و برجسته خداوند بدانیم، بى آنکه مقامى جز مقام بندگى و عبودیت براى آنها قائل باشیم، و آنها را شریک خداوند در خلقت یا عبادت بدانیم که این شرک و کفر محض است.

در بسیارى از عبارات تورات از فرشتگان تعبیر به «خدایان» مى‌‏کند که تعبیرى است شرک آلود، و از نشانه‏‌هاى تحریف تورات کنونى است، ولى قرآن مجید از این گونه تعبیرات پاک و منزه است، چرا که براى آنها مقامى جز بندگى و عبادت و اجراى فرمانهاى الهى قائل نشده است و حتى چنانکه گفتیم از آیات مختلف قرآن بر مى‌‌‏آید که مقام انسان کامل از فرشتگان والاتر و بالاتر است.