تبیان، دستیار زندگی

مسجد جامع اصفهان

مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. کاوشهای باستانشناسی حاکی از آن است که این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده است. کشف یک ستون، با تزئینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می رسد ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.

نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست که بخش‌های گوناگون آن در مدت نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته و طی این سالها همواره در حال مرمت و بازسازی بوده‌است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراق ‌است. مهمترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند.

زنجان

مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد. این مسجد در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته‌است و در دوره زندگانی بانی آن به نام‌های مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می‌شده ‌است. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی است.

ایوان‌های چهارگانه‌ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته‌اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می‌کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و 48 متر طول و 36 متر عرض دارد. در ایوان‌های خاوری و باختری 16 حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز شش واحد حجره جهت طلاب علوم دینی ساخته شده ‌است. در سطوح ایوان‌های شمالی و جنوبی تزئیناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره‌های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ‌های سیاه و زرد به چشم می‌خورد.

خرمشهر

مسجد جامع خرمشهر از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بوده و حتی پس از پایان جنگ ایران و عراق و تخریب کامل شهر خرمشهر و بازسازی دوباره این مرکزیت را حفظ کرده است. در مقابل این مسجد بازارچه بزرگی وجود دارد که اصناف گوناگون در آن به کسب و کار مشغول هستند. مسجد جامع خرمشهر نه قدمت چندانی دارد، نه معماری خاصی و نه حتی وسعت قابل ملاحظه‌ای. با این حال این مسجد جزو معروف‌ترین مسجدهای ایران است. مسجد جامع خرمشهر یکی از تنها ساختمانهایی بود که در این شهر، پس از بازپس گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود و همچنین چون این مسجد در زمان مقاومت (قبل از اشغال) مرکز فرماندهی و تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود، لقب نماد مقاومت را به خود گرفت که در حال حاضر نیز بین بازماندگان جنگ و علاقمندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین عنوان شناخته می‌شود.

تبریز

مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است. این مسجد که در کتاب‌های تاریخی از آن به‌عنوان "جامع کبیری" نیز نام برده شده، از ابتدای تأسیس مسجد جامع شهر تبریز بوده و بازار تبریز، گرداگرد آن شکل گرفته‌است. مسجد جامع تبریز مربوط به دوره سلجوقیان تا دوره قاجار است و در تبریز، خیابان شهید مطهری واقع شده و این اثر در سال 1310 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قدیمی‌ترین بخش این مسجد شبستان وسیعی است از طاق و گنبدهایی برفراز ستون‌های هشت‌گوش آجری که زینت‌بخش آن گچبری‌های ظریف و هنرمندانه دوره روادیان (مقارن سلجوقیان) است. مسجد جامع در دوره ایلخانان مغول مورد توجه و تعمیر بوده و بخش‌هایی به آن افزوده شده‌است. محراب رفیع گچبری شده، یادگار آن دوره است.

در دوره حکومت آق‌قویونلویان در آذربایجان گنبدی رفیع مزین به انواع کاشیکاری‌های معرق در بخش شمالی آن احداث شده که هنوز هم پایه‌ها و گوشه‌هایی از کاشی‌کاری‌های آن باقیمانده است. این مسجد از آثار مهم دوره قاجاریه است.