1. تسبیح الهی در نظام هستی
نظام هستی همه و همه بر اساس تنزیه و تسبیح الهی پایه گذاری و اداره میشود. تمام موجودات هستی خود را موظف به حفظ جایگاه و شأن ربوبی میدانند و هیچ کاری را که خلاف این معنا و روش باشد، بر نمیتابند.این سوره شرح تنزیه و تسبیح الهی است، به این معنا که اجازه نمیدهد کفر و نفاق در مقابل توحید و ایمان به خدا رشد کند و آن را از بین ببرد.
در این سوره خداوند گوشزد میکند که قدرتهای مالی و مادی نمیتوانند مانع از نفوذ اراده الهی و قدرت خداوندی گردند و خداوند اراده خود را از طریقی اعمال میکند که در محاسبه هیچ محاسبهگری نمیگنجد، چرا که تمام موجودات هستی سربازان الهی هستند و قدرتهای درونی و بیرونی آنها در قبضه قدرت الهی است. مؤمنان این را درک میکنند، ولی کافران و منافقان این را نمیفهمند، از این رو شکست سرانجام آنها و پیروزی سرنوشت حتمی مؤمنان است، البته به شرط تبعیت و پیروی از دستورات مأموران و فرستادگان الهی.
هندسه سوره
آیات 1 تا 5: بیان تنزیه الهی توسط همه هستی و اینکه خداوند چطور با قدرت خود و با مالکیتی که نسبت به هستی دارد و تبعیتی که هستی از او دارد، عالم را اداره میکند.
آیات 6 و 7: تسلط پیامبر بر امور تشریعی و تکوینی از جانب خداست و تبعیت از او عامل پیروزی است و بر همه مسلمانان واجب است.
آیات 8 تا 10: سه گروه را به تصویر میکشد که حکومت و سلطنت الهی را پذیرفته و از خود گذشتند و حکم الهی را بر هوای نفس برتری دادند.
آیات 11 تا 17: منافقان کسانی هستند که با درک نکردن قدرت الهی میخواهند سیاستمدارانه حکومت کنند.
آیات 18 تا 20: توصیههای الهی برای همسو شدن با نظام هستی و استفاده از قدرت لایزال الهی.
آیه 21: مَثَلی از هستی برای نشان دادن قدرت خداوند و فرمان پذیری عالم از او.
آیات 22 تا 24: خداوند با بر شمردن اسماء حسنای خود تسلط و قدرت و علم خود را بر تمام هستی به نمایش گذاشته است و در پایان تمام هستی را نیز تابع و فرمان پذیر خود معرفی میکند که شبیه همان عبارت اول سوره است و بیانگر جریان و استمرار این سنت در تمام عالم هستی در گذشته و حال و آینده است.