اما امروز تذهیب چه وضعیتی دارد؟ مهدی مكی نژاد، می گوید: «در دوران معاصر ما با دو نوع تذهیب روبرو می شویم، اول تذهیب هایی كه هنرمندان آن پایبند به اصول سنتی این هنر هستند. آثار این گروه از نظر فرم و شكل متنوع تر از گذشته شده است اما آن ساختار شكنی صورت نگرفته است. در واقع موتیوها، المان ها، نقوش پرندگان، گل ها و گیاهان همان هاست اما طرح ها و تا حد زیادی رنگ ها عوض شده اند. اما در دسته دوم نگاه متفاوتی وجود دارد كه می تواند نوید بخش تحولاتی در آینده باشد.» مكی نژاد معتقد است:« اتفاقی كه در نگار گری ایرانی افتاد حالا دارد در تذهیب می افتد.
استادانی چون فرشچیان نگاه سنتی به نگارگری دارند اما نگارگرانی مثل تاكستانی و مجید مهرگان نگاه متفاوتی دارند و بیان قلم آنها ضمن حفظ اصالت و به مضامین اسطوره ای جدید و امروزی نگاه می كنند. شاید این حركت ها هنوز به صورت انفرادی باشد اما امیدواریم میان هنر جویان این رشته جایگاه این هنر محكم شود و سبك تازه ای در آن ابداع شود.»مکتبهای تذهیبتذهیب ، همچون نقاشی ، دارای مکتبها و دوره های خاصی است ؛
چنانکه می توان از مکاتب سلجوقی ، بخارا ، تیموری ، صفوی و قاجار و شعب مختلف هر مکتب سخن گفت. برای مثال ، در مکتب تیموری ، شعبه های شیراز ، تبریز ، خراسان و ... را می توان تمیز داد و در واقع ، تفاوت در رنگها ، روش قرار گرفتن نقشها در یک صفحه تذهیب و تنظیم نقشها در مکتبهای مختلف ، عامل این تفاوت است. برای نمونه ، تذهیب در مکتب بخارا به آسانی از تذهیب در دیگر مکتبها بازشناخته می شود. چون ، در مکتب بخارا از رنگهای زنگار ، شنگرف ، سورنج و سیاه استفاده می شده است ؛ در صورتی که در مکتبهای دیگر ، رنگها به این ترتیب کاربرد نداشته است.می توان گفت تذهیبهای دوره های مختلف ، بیان کننده حالات و روحیات آن دوره ها هستند: تذهیب سده چهارم ه.ق ساده و بی پیرایه ، سده های پنجم و ششم ه.ق متین و منسجم ، سده هشتم ه.ق پرشکوه و نیرومند و سده های نهم و دهم ه.ق ظریف و تجملی هستند.
بررسی آثار تذهیب شده دردوره های گذشته ، بر تاثیر فراوان هنر تذهیب ایران در دیگر کشورها – هند ، ترکیه عثمانی و کشورهای عربی- حکایت دارد. هنرمندانی که در اوایل دوره ی صفوی از ایران به هند مهاجرت کردند ، بنیانگذار مکتب نقاشی ایران و هند شدند و آثاری بزرگ از خود بر جا گذاردند. آثار به جا مانده از مکتب مغولی هند که در نوع خود بی مانند است ، بر این واقعیت حکایت دارد که این مکتب تداوم مکتب نقاشی ایران و هند است.
در ترکیه عثمانی ، هنرمندان مذهّب زیاد جلوه نکردند و اگر این هنر در آن سرزمین رشدی کرد ، به خاطر هنرمندان ایرانیی بود که با مهاجرت به ترکیه عثمانی ، بنیانگذار مکتب هنری در آن دیار شدند. در کشورهای عربی نیز ، به سبب بازگشت هنرمندان ایرانی از آن کشورها ، هنر تذهیب اوجی نیافت.در واقع ، هنر تذهیب ایران در دنیا یگانه است. در اروپا ، به نوعی از آذین و آرایش ، تذهیب می گویند و تذهیب ایرانی را با آن مقایسه می کنند ؛
اما تذهیب اروپایی با تذهیب به شیوه ایرانی ، به طور کلی ، فرق دارد. آذینهای تذهیب اروپایی از ساقه ی درختی مانند مو و برگهای رنگین تشکیل شده است و در کنار آنها ، گاهی پرندگان ، حیوانها ، صورتهای مختلف انسان و مناظر طبیعی را می توان دید. آشنایی با واژگان تذهیبدر تذهیب، به مانند هر هنر دیگر واژگانی وجود دارد که برای یک تذهیب آموز، آگاهی بر آن واژگان ضروری است. کتاب «قانون الصور» در بیان شماری از این واژگان می نویسد:چنین کرد اوستادم رهنمایی که هست اسلیمی و دیگر ختاییز ابر و داغ اگر آگاه باشی چو نیلوفر فرنگی خواه باشیمکن از بند رومی هم فراموش کنی چون اسم هر یک جای در گوشدر واقع ، ابرک ، اسلیمی (اسلامی) ، ختایی ، داغ ، فرهنگ ، فصّالی ، گره و ... اصول مترتب بر هنر تذهیب هستند که در اینجا تعریف موجزی از آنها می آید و سپس ، در بخش چهارم از آن اصول به طور مشروح سخن گفته می شود.
ابرکابرک دایره هایی کوچک و به هم پیوسته است که در کناره ی صفحه ی کاغذ ، نقاشی می شود و شکل ابر کوچک را نمودار می سازد.اسلیمی (اسلامی)اسلیمی تداوم هنر نقاشی دوره ی ساسانی و تکامل آن در دوره ی هنر اسلامی است. با نفوذ اسلام در ایران ، تزئین قرآنها و کتابهای مذهبی اسلامی با نقشهای اسلیمی رواج یافت.بند اسلیمی بند اسلیمی همان بند رومی را گویند که به هم وصل می شود و زیبایی خاصی دارد.تاج تاج طرحی است در بالای صفحه ی تذهیب که شکل تاج را دارد و به گونه های مختلف است. از تمامی و یا نیمی از طرح تاج در تزئین سرلوحه ی کتابها استفاده می شود و نیم تاج ، همان طور که از نامش بر می آید ، 2/1 تاج است که در یک صفحه طراحی می شود.
ترصیع ترصیع به معنای گوهر نشاندن است و در تذهیب ، با نشاندن جواهر در جای گل و بوته ، صفحه های تذهیب را به زیباترین شکل آذین می کنند.اگر این کار از نظر مادی ممکن نباشد ، تمامی صفحه ها و به ویژه صفحه های شروعی و پایانی کتاب را با طلا ، شنگرف ، لاجورد و زنگار تذهیب کامل می کنند. به صفحه ای که به صورت ترصیع تذهیب شده است «مرصع» گویند.ترنجترنج نقشی است که از بند و شاخه ی اسلیمی و به اندازه های بزرگ ، متوسط و کوچک تشکیل می شود. ترنج ، گاه در حاشیه و گاه در سرلوحه ی صفحه های مُـذهـّب قرار می گیرد و نامهایی متفاوت می یابد. نصف یک ترنج را نیمه ترنج گویند که جدا از ترنج ، سر ترنج دربالا و یا پایین آنها قرار دارد و سرترنج ، ترنجی بسیار کوچک است که در بالای ترنج اصلی قرار می گیرد و با یک خط کوتاه به ترنج اصلی وصل می شود.جدول جدول خطوطی بر دورادور صفحه ی مُذهـّب یا منقش است که گونه های مختلف دارد.
کاربرد واژه ی سیم کشی به جای جدول درست نیست. ختایی ختایی از جمله نقشهای اساسی هنرهای تزئینی ایرانی است که از ترکیب گل، غنچه و برگ پدید می آید و هر گردش موزون آن را یک بند می خوانند.داغ داغ ، نشان طرحی است که بر روی کاغذی دیگر آمده باشد.دهن اژدردهن اژدر، نقشی است که به شکل دهان اژدها نمودار می شود. ظاهراً این نقش از دوره ی تیموریان رواج یافته است.سرلوحهسرلوحه ، سر صفحه ی اول کتاب و یا طرحی مُذهـّب و منقش است که در متن آن ، سرفصل کتاب را می نویسند. اغلب کتابهای قدیمی دارای سرلوحه بودند . بر سرلوحه، شکل گل و برگ ریز و نرمی نقش می شود.سنجاق نشان سنجاق نشان، نشان کردن بعضی زمینه های طلا با سنجاق است که انجام آن بر روی گره بندی، طرح را بسیار زیبا می کند.
در قدیم، گاهی برای آنکه رنگ طرح را دگرگون سازند از این روش استفاده می کردند ، چون فشار سنجاقهای مخصوص بر روی زمینه ی طلا ، سبب تغییر رنگ صفحه ی مُطـّلا می شود. این روش در دوره ی قاجار بیشتر مرسوم بود.شرفهشرفه خطوطی است که به دور شمسه رسم می شود، آن را خورشیدسان می کند و اغلب به رنگ لاجورد و منقوش است. بیشتر اوقات، در بالای شرفه طرحی اسلیمی و یا ترنجی بسیار کوچک، فقط با یک رنگ، می آید.شمسه شمسه ، ترنج مرصعی از طلا و لاجورد است که گونه ی بزرگ آن در پشت صفحه ی اول کتابهای مُذهـّب پرکار یعنی در سر آغاز کتاب و قبل از ترصیع و سرلوحه نقش می شود.
این آذین به شکل دایره و یا چند ضلعی است و چون خطوطی مانند شعاعهای خورشید از اطراف آن پراکنده می شود، به آن شمسه می گویند. اگر چند شمسه در حاشیه ی کتاب و یا در کنار نقش اصلی بیاید، آنها را به وسیله ی خطی کوتاه به یکدیگر وصل می کنند. دراین صورت شمسه ها شرفه ندارند. فرنگی به گل و بوته هایی که برگهایی پهن، آنها را فرا گرفته باشند فرنگی گویند. از آنجا که این برگها در کنده کاریهای زمان ساسانی دیده می شود کار برد واژه ی فرنگی در مورد آنها درست نیست.فصّالی فصّالی بسته هایی را گویند که در گردش اسلیمی و ختایی – بیشتر اسلیمی – از داخل یکدیگر رد شده باشند و به وسیله ی ترنجهایی کوچک ، خطوط را از یکدیگر جدا سازند و در عین حال آنها را به یکدیگر وصل کنند.
به این اتصالهای اسلیمی و ختایی فصّالی گفته می شود.کتیبه به سرلوحه های کوچک که در متن آنها، عناوین مختلف کتاب را به رنگ طلایی با شنگرف و یا سفید می نویسند کتیبه گفته می شود. کتیبه ی سرلوحهکتیبه ی سرلوحه نوشته ای با زر و یا سفیداب است که با سرلوحه ها می آید. گاهی این نوشته به خط کوفی مشکول است.کمند زرینکمند زرین ، خط زیبا یا گل و برگهایی است که دور طرح را فرا گرفته باشد. گردش این گل و برگها به رنگ طلایی است. گاهی اوقات، به جدول نازکی از طلا که دو جدول مشکی اطراف آن را گرفته باشد نیز کمند زرین می گویند.
گره گره ، که کناره ی تذهیب به جای جدول به کار می رود، طرحی به صورت زنجیرهای به هم پیوسته است. گاهی اوقات، به محل اتصال قسمتهای مختلف یک طرح نیز گره می گویند.لچک ترنجیک به چهار ترنج را که در گوشه ی صفحه ی نقاشی آمده باشد، لچک ترنج گویند.لچکی لچکی طرحی است که در گوشه ی صفحه به صورت سه گوش می آید و در خوشنویسی ها بیشتر در گوشه ی خطوط دیده می شود.واگیره واگیره یک قسمت از یک طرح بزرگ است. برای مثال اگر بخواهیم شمسه ای را طراحی کنیم، اول آن را به چند قسمت تقسیم می کنیم و طرح را در یک قسمت آن که واگیره نام دارد، پیاده می کنیم. این طرح در قسمتهای دیگر تکرار می شود.ابزارهای تذهیبنقاشان و مذهّبان قدیم، خود ابزارهای كار خویش را آماده می كردند و در این زمینه، تجربه ها آموخته بودند كه این تجربه ها سینه به سینه نقل می شد.
اما، بعدها این روش پسندیده به فراموشی سپرده شد و اكثر رموز كار از شاگردان مخفی ماند. چنان كه تا به حال كتابی جامع در این باره نوشته نشده است. برای تذهیب، نیاز به این ابزارهاست: قلم مو، طلا و نقره، مهره، كاغذ آهار مُهر شده، كاغذ پوستی، كالك و یا طرح سوزنی، رنگ، پرگار، ترلینگ و خط كش.قلم مو قلم مو را از موی سمور و موی پشت گردن گربه – بین دو كتف تا روی دم – درست می كنند. اغلب، موی زیر گلوی گربه را برای تهیه قلم مو مناسب دانسته اند؛ اما این نظر نادرست است. روش درست كردن قلم مو یكسان است، ولی سلیقه ها متفاوت است.
پس از چیدن مو از پشت گردن گربه، موها را با شانه ی كوچك و ویژه این كار از ته شانه می زنند تا تمامی كركها از ته آن خارج شوند. موهای شكسته را نیز از موهای سالم سوا می كنند و بیرون می ریزند. نوك موها را به اندازه مورد نیاز، وارد قالب می كنند. برای آنكه نوك موها در قالب نظم یابند و در یك خط قرار گیرند، ته قالب را به جای هموار می زنند. آنگاه موها را از قالب در می آورند، خیس می كنند، ته آنها را با نخ می بندند و نوكشان را از انتهای شاه پركبوتر – این پر را قبلا تمیز كرده اند و نوك آن را بریده اند – رد می كنند تا موها به نوك شاه پر برسند. پس از بیرون آوردن مقدار موی مورد نظر از نوك شاه پر، انتهای پر را چسب می ریزند و دسته ای را كه ساخته اند به آن می چسبانند.
اینك، قلم مو برای نقاشی كردن آماده است. در قدیم، نقاشان بهترین قلم موها را می ساختند. این قلم موها كمی بلندتر و نوك تیزتر از قلم موهای امروزی بودند. این مساله را از چگونگی خطوط آمده در نقاشیهای قدیمی می توان دریافت. زیرا در این نقاشی ها ، پردازها كمی كشیده تر از پردازهای نقاشی هایی بودند كه در خَـلق آنها از قلم موی گندمی شكل و كوتاه استفاده می شود. امروزه، جنس قلم موهای ساخته ی اروپا از موی سمور و سنجاب است كه البته، موی سنجاب به قلم مو كیفیت بهتری می دهد. اما در كشورهای جهان سوم از هر گونه موی موجود و در دسترس استفاده می شود. چنانكه در چین، انواع قلم مو با موهای مختلف و برای كاربردهای گوناگون تهیه می شود. طلا و نقرهاز طلا برای زیباتر كردن و هماهنگی بیشتر بخشیدن به یك طرح تذهیب استفاده می شود. در قدیم، به ویژه در عهد سلجوقی، ورق طلا را بر روی كاغذ می چسباندند و سپس، طرح هایی را بر روی آن پیاده می كردند.
این رویه ی كار، به خصوص در هنر كتاب آرایی مصریان، بسیار دیده شده است. بعدها، طلا را به وسیله ی سریشم و یا عسل حل می كردند ( عسل بهتر و راحت تر طلا را حل می كند) . سپس آن را می شستند، پاك می كردند و بعد از زدن بر روی كاغذ مورد نظر، آن را مهره می زدند و براق می كرد كه به آن پخته می گفتند و یا آنكه طلای حل شده را مهره نمی زدند و در نتیجه، رنگ طلایی مات به دست می آمد ( طلای خام ) كه امروزه این روش همچنان مرسوم است. گاهی، طلا را با وسیله ای مانند سنجاق فشار می دادند تا فرورفتگی ایجاد شود كه به آن «سنجاق نشان» می گفتند.
این روش بیشتر در دوره ی قاجار مرسوم بوده است. نقره هم برای رنگین تر كردن و متفاوت ساختن رنگهای تذهیب كاربرد دارد. نقره را به مانند طلا كوبیده و بعد با سر یشم و یا عسل حل می كردند. با افزودن نقره به طلا، رنگهای متفاوت به دست می آید. امروزه، از دفترچه های طلا كه از اروپا وارد می شود استفاده می كنند.مهره مهره را برای صیقلی كردن كاغذ و یا برای مهره زدن و براق كردن طلا و نقره به كار می برند. جنس مهره از عقیق و گاهی از یشم است. عقیق یمنی، بهترین عقیقی است كه برای این كار مصرف می شود و عقیق های سلیمانی ایرانی، مصری و هندی نیز استفاده می شوند.
امروزه، عقیق هندی بیشتر در دسترس است . این مهره ها به شكلهای گوناگون شاخی، سوزنی، تخت، پهن و ... ساخته می شوند و هر یك كاربرد خاص خود را دارند. مهره هایی كه برای صیقلی كردن كاغذ به كار برده می شوند بیشتر از صدفهای دریایی بزرگ هستند. در كتابخانه های سلطنتی از مهره های بزرگی استفاده می شده است كه نمونه ی قدیمی آن در موزه ی توپقاپو سرای تركیه مضبوط است. كاغذ امروزه برای پیاده كردن طرح از روی كاغذ فرعی ِ طراحی شده بر روی كاغذ اصلی ، از كاغذ پوستی یا كالك استفاده می شود ، ولی در قدیم این گونه نبوده است. در گذشته، طرح نقش شده بر روی كاغذ را به وسیله سوزن، سوراخ سوراخ می كردند. سپس، طرح سوزنی را روی كاغذ اصلی می گذاشتند و كیسه پارچه ای را كه داخل آن مقداری خاكه ذغال بود بر روی طرح سوزنی می زدند.
بدین ترتیب، طرح اصلی از لای سوراخ ها بر روی كاغذ اصلی نقش می بست. پس از پاك كردن خاكه های اضافه، طرح اصلی را با رنگ قهوه ای كم رنگ، قلمگیری می كردند. طرحی را كه از كاغذ سوزنی بر روی كاغذ اصلی منتقل می شد «داغ» می گفتند. امروزه، قلمزن های اصفهان، شیراز، تهران و شماری از دیگر شهرهای ایران از همین روش استفاده می كنند. كاربرد واژه ی كپی كردن، برای عمل برگرداندن طرح از روی كاغذ فرعی بر روی كاغذ اصلی، رایج است.رنگرنگ از جمله مبحث های مهم نقاشی و تذهیب است. در گذشته، نقاشان و مذهّبان رنگهای مورد نیاز را خود با سختی فراوان، تهیه و آماده می كردند. فقط در دربار سلاطین، رنگسازان به نقاشان در این زمینه یاری می دادند.
بدین سبب، نقاشان در زمینه ی رنگسازی و تركیب رنگ ها بسیار آزموده و دانا بودند. امروزه به دلیل در دسترس نبودن تجربه های پیشینیان و كم تجربگی اكثر پژوهندگان داخلی و خارجی، درك نادرستی از فن رنگسازی گذشته وجود دارد. برای مثال اندیشه آمیختن رنگ سفید با لاجورد، برای كم رنگ كردن این سنگ ، درست نیست. لاجورد سنگی است بسیار خوشرنگ و زیبا كه از دوره های ماقبل تاریخ، در ساخت زینتهایی چون گردن بند، انگشتری ، نشانها و لولها به كار می رفت. در قدیم، لاجوردشویان ایرانی، این سنگ را از بدخشان افغانستان می آوردند و می كوبیدند. آنان با سایش و شستن لاجورد، طی زمان كوبیدن این سنگ، رنگهای آبی متفاوتی از كم رنگ تا پررنگ را به دست می آوردند.
از این رو، برای كم رنگ شدن لاجورد نیازی به افزودن رنگ سفید به لاجورد نیست، مگر در مواقعی كه به رنگ آبی خیلی روشن احتیاج باشد. گل اخرا، گل ماشی، زرنیخ سیاه ، سرخ و سبز، لاجورد، نیل، زنگار، سبز سیلو، شنگرف، سورنج و سفید رنگهایی هستند كه در قدیم كاربرد داشتند. پرگار، ترلینگ، خط كشپرگار، ترلینگ، خط كش از دیگر ابزارهای مورد استفاده در هنر تذهیب هستند كه در قدیم، در نهایت زیبایی و استحكام، در ایران ساخته می شدندشروع کار تذهیببرای شروع کار تذهیب، کادرهایی را به صورت دایره، بیضی، مربع، مستطیل درمی آوریم و در ابتدا باید یک چهارم این کادرها را محاسبه بکنیم و این یک چهارم را به قطعات کوچک تر تقسیم کنیم.
در مورد بیضی و مستطیل نمی توان این کار را کرد. زیرا این دو دارای دو کانون هستند. یک قسمت از این دو را میتوان تقسیم کرد اما بقیه قمستها را باید دست گردان کرد و جای بیاندازیم و کم و زیاد بکنیم و این کار بوسیله دست انجام میشود، بخاطر همین به آن دستگردان می گویند. در مستطیل ابتدا یک واگیره را ایجاد می کنیم که بتوانیم هم در طول و هم در عرض از آن استفاده کنیم. امااین واگیره ای در طول بیشتر تکرار می شود و در عرض کمتر. یک قسمت آن را که عبارت است از یک برگردان،می کشیم و آن را برمی گردانیم مثل یک واگیره درمی آوریم و آن واگیره ،احتیاجی به برگرداندن نیست. بلکه همان را انتقال می دهیم که اسم آن قسمت واگیره میشود.
روش انتقال طرح به این صورت است که ابتدا طرحی روی یک کاغذ پوستی انداخته می شود و به صورت سوراخ، سوراخ های کوچک در اندازه های مرتب در کنار هم ایجاد می شوند تا بتوانیم به وسیله گرده زغال یا رنگ، طرح را روی کاغذ منتقل کنیم و با مداد روی گرده ها می كشیم و بقیه طرح را با یک دستمال پاک می كنیم. مداد نباید خیلی پررنگ باشد ومی توان از مداد 2یا4 H استفاده کرد.
روش دیگر انتقال به این صورت است که بوسیله کاغذپوستی،طرح را به صورت یک چهارم تکرار می کنیم و بعدآن طرح را با حاشیه، گونیامی کنیم و طرح را مجدداً روی آن پیاده می کنیم و این طرح را بوسیله قلم و مرکب قهوه ای رنگ به صورت خیلی کمرنگ مجدداً پیاده میکنیم که مداد را از روی تمام فضا پاک کنیم، چون چربی مداد مانع از نشستن طلا و رنگ بر روی بوم میشود.
روش دیگر انتقال روش کاغذ کایت است. یک چهارم طرح را بر روی کاغذ کایت می اندازیم و آن رابر روی بوم ثابت می کنیم و بوسیله مهره که سنگ عقیق است به آرامی بر روی تمام فضا می کشیم، این روش سرعت بیشتری دارد و باید این طرح خیلی ملایم قلم گیری قهوه ای بشود و باید مواظب باشیم که دستمان روی طرح نرود چون با خودش طرح را بلند می کند. برای استفاده از طلاکوبی در قدیم ابتدا طلا را داخل یک ورق می گذاشتند و می کوبیدند تا به صورت ورقی نازک درآید و بعد، دوباره آن را می کوبیدند تا به صورت گرده درآید و چون طلا قدرت چسبندگی نداشت، با عسل آنرا می چسباندند و بعضی از چسب سیریش استفاده می کردند که چسبندگی قوی داشت.
بعضی از صمغ، استفاده می کردند اما بهترین سیریش آن است که نجارها استفاده می كنند.این سیریش حتماً به صورت مداوم باید گرم شود تا باز شود وگرنه بسته می شود و از قاب جدا می شود. در تکنولوژی جدید به وسیله دستگاه طلا را به صورت ورقهای نازک و دفترچه ای درست می کنند، این ورقهای طلا را میتوان از دفترچه جدا کردوآن را داخل یک ظرف چینی قرارداد وآن رادرعسل حل كرد. تا هیچ ذره ای دیده نشود(مثل رنگ)وچون طلا وزن سنگین دارد و زود ته نشین می شود، برای هربار استفاده،احتیاج به هم زدن دارد.
دراین کار نباید زیاد ضخیم کار کرد، چون اولاً مقرون به صرفه نیست و بعد اگر دیدیم در پایان کار،آن براقی را ندارد، کار را می گذاریم خشک شود و بعد با سنگ عقیق بر روی آن می کشیم و به اصطلاح نقره کاری میکنیم تا براق شود. طلا رنگهای مختلفی می تواند داشته باشد، مثلاً طلای لیمویی رنگ که رنگش روشن تر است و دیگری طلای پرتقالی که تیره تر است.قسمت دوم: بوم سازی یکی از عمده ترین کار تذهیب بوم سازی است. زیرا مقوایی که ما برای این کار انتخاب می کنیم، ممکن است بافت خوبی نداشته باشد و یا اینکه رنگ و طلا را نتواند روی خود جذب کند.
بنابراین ما خودمان، نشاسته را آب می زنیم و آن را رقیق می کنیم و بوسیله یک دستمال که آن رابه نشاسته آغشته می کنیم ،دستمال را روی مقوا از چپ به راست و از راست به چپ تا پائین مقوا می کشیم و بعد دوباره به صورت از بالا به پائین روی مقوا این کار را تکرار می کنیم تا تمام سطح آغشته به این نشاسته شود. این چسب وارد منافذ مقوا میشود و مقوا را سیر می کند تا حالت مکندگی نداشته باشد، که اگر احیاناً یکی از رنگها، دارای چسب کمتری بود، بتواند روی مقوا نگهداشته شود. و برای اینکه سفیدی مقوا را از بین ببریم و مقوای رنگی داشته باشیم میتوانیم به جای آب از چای و یا گل گاوزبان و رنگ پوست بادمجان، برای رقیق کردن نشاسته استفاده کنیم.
بعداز اینکه این عمل را انجام دادیم ممکن است مقوا حالت انحنا پیدا بکند، بنابراین باید کمی صبر کنیم تا مقوا دو نم شود یا به اصطلاح کمی خشک شود و بعد چندتا کتاب بر روی آن قرار می دهیم تا صاف شود. بعداز اینکه صاف شد و خشک شد، برای کادربندی اقدام می کنیم، مقوا را کاملاً کادربندی می کنیم و بعد کارمان را که کاملاً گونیا درست کردیم، تقسیم بندی می کنیم و نسبت به تقسیم بندیها طرحی را درنظر می گیریم و طراحی می کنیم یک قسمت از طراحی که انجام شد، که اصطلاحاً به آن «یک برگردان» می گویند را برمی گردانیم و به صورت واگیره درمی آوریم و آن واگیره دیگر احتیاج به برگردان ندارد و کاملاً تکرار و منتقل میشود. حال خطوط مدادی را با قلم تذهیب قهوه ای می كنیم و سپس رنگ مداد را پاک می کنیم و بعد رنگ آمیزی کار را شروع می کنیم.
می توانیم برای ایجاد سایه، روشن رنگها را با هم ترکیب کنیم. قست سوم: طراحی به روش یک چهارم و قلم گیری قهوه ایطرح به صورت یک واگیره تکرار میشود و به طور یک چهارم بر روی کاغذ ما قرار می گیرد و به وسیله گرده زغال بر روی کاغذ منتقل میشود و مدادگیری می شود و بعد به صورت آرام بقیه گرده را به وسیله یک دستمال پاک می کنیم و بعداز آن قلم گیری قهوه ای را شروع می کنیم و این کار باید به صورت آرام انجام شود که کاملاً روی خطوط باشد و از آن بیرون نزند و همچنین دستمان نباید روی طرح قرار گیرد چون طرح بلند می شود.
بعداز قلم گیری قهوه ای با پاک کن، مدادها را پاک می کنیم و بعداز این کار، طلاکاری شروع می شود دراینجا قلم طلاکاری را برمی داریم که ضخیم تر است و نوک آن کاملاً گرد است تا بتواند فضای بیشتری را برای ما پوشش بدهد. طلاکاری نباید ضخیم باشد و نباید طوری باشدكه سفیدی کار پیدا شود. ما می توانیم علاوه بر بند اسلیمی،بند خطایی راهم ازطلا بگیریم و یا اینکه بند خطایی را رنگی کنیم. ساقه های خطایی می بایست رنگی شوند، این ساقه ها میتوانند برگ گل باشند، فضای وسط گل باشند، برگهایی که از ساقه بیرون زده باشند.
گل ها و برگ ها و چیزهایی که روی ساقه می نشیند میتواند رنگهای مختلفی را به خود بگیرد. رنگها دو نوع دارند: رنگهای جسمی و روحیرنگهای جسمی: رنگهایی هستند که کاملاً پوشش می دهند و سطح کاغذ را پر می کنند. رنگهای روحی: رنگهایی هستند که حالت جسمی ندارند و کاملاً شفاف هستند و فضای رنگی ملایمی را ایجاد می کنند و به هیچ عنوان حالت پوششی ندارند. در گل های خطایی ما می توانیم از هر دو روش استفاده کنیم. برای رنگ کردن، ما می توانیم از یک رنگ واحد استفاده کنیم و یا از مخلوط چندرنگ استفاده کنیم.
قسمت چهارم: روش های ساخت وساز گلدراین روش از رنگ های جسمی که بتواند پوشش خوبی به کارمان بدهد، استفاده می کنیم و سطح گلبرگمان را با آن پر می کنیم.
تنوع رنگ در گلبرگ ها بسیار مهم است و ما از سایه روشن دراین کار استفاده می کنیم و در جایی که یک رنگ سرد استفاده شد، در کنار آن یک رنگ گرم را قرار می دهیم. سپس برای پرداز ،از قلم این کار استفاده می کنیم که نه گرد باشد و نه باریک. ایجاد نقطه های تیره وایجاد خطهای روشن را در انتها پرداز می گویند. یکی دیگر از روشهای رنگ کردن گل ها، دورنگ کردن گل ها یا شستن رنگها داخل همدیگر است که از آبرنگ و از رنگهای متضاد هم استفاده می کنیم. یعنی اگر یک آبی تیره را در ابتدای کار قرار می دهیم، یک رنگ روشن را در نقطه مقابل قرار می دهیم و این دورنگ را داخل همدیگر خرکت می دهیم و به آرامی می شوییم در وسط رنگ حد واسط را داریم که ترکیبی از دو رنگ می باشد.
این روش در کارهایی که فضای زیادی دارند بسیار مناسب است. روش پرداز در زمینه های کوچک با نقاط ظریف بسیار مناسب است.
بعداز رنگ کاری: نوبت به قلم گیری مشکی میرسد که تمام فضای دور کار را مشکی می کنیم، برای این کار نیاز به مرکب و قلم موی مناسب داریم که معمولاً دست ساز و ایرانی است. مرکب هم باید بسیار شفاف باشد و حرکت نرمی داشته باشد ودست ساز ومخصوص کار تذهیب باشد. قلم معمولاً از موی گربه و سمور است. قسمت پنجم: قلم گیری مشکی و پوشش فضای زمینه با رنگ های جسمیدر قلم گیری مرکب راهم می زنیم وبه آب آغشته می کنیم و کاملاً تنظیم می کنیم وبه صورت آرام دورگیری می کنیم. قلم گیری خاصیت های بسیار دارد. اول اینکه تمام گلبرگ هایی که کشیده ایم واسلیمی ها را تیره تر می کند. دوم اینکه مثل دیواری عمل می کند که از داخل شدن رنگ زمینه به رنگهایی که در فوم ها استفاده میشودممانعت می كند. این کار باید یکدست و ظریف انجام شود. این کار باید در کمال آرامش انجام شود.
این کار نباید بخش بخش و بریده شود تا فضای داخل گل ها کاملاً دیده شود. آب قلم باید کاملاً گرفته شود تا باعث نشود رنگها در داخل هم قاطی شوند. پس از قلم گیری، نوبت به رنگ های زمینه ای می رسد که رنگ های جسمی هستندکه در کنار قلم گیری می آیند و نمی توانیم از رنگ های آبرنگ استفاده کنیم. در کار تذهیب معمولاً از رنگ خام استفاده نمی شود و معمولاً از رنگ های ترکیبی استفاده می شود که بر روی بوم می نشینند. دربیشترموارد در رنگ های ترکیبی از رن گهای طلا و لاجورد استفاده می شود و در کنار آن ها رنگ های قرمز، سبز، نارنجی و رنگ های متنوع دیگر به صورت جزیی در کنار کار می نشینند. اما امروزه از تمام رنگ ها، برای زمینه استفاده میشود برای رنگ کردن زمینه بایدیکسری خصوصیت ازرنگ هابدانیم،مثل جنس رنگها، خصوصیت رنگها و ترکیب رنگها.
قسمت ششم: رنگ آمیزی ترنجیک رنگ جسمی سرد در کنار رنگ جسمی گرم قرار می گیرد، تا کار، تنوع خوبی را پیدا کند. رنگ نباید سفت و رقیق باشد و رنگ سرد باید از کنار قلم گیری انجام شود که داخل رنگ مشکی شود. رنگهایی که استفاده می شود اگر بر روی کاغذ تیره باشد، تیره تر می شود و اگر بر روی کاغذ روشن باشد، روشن تر می شود. برای ادامه کار باید یکسری فرم های ظریف و ریز هندسی که به صورت قطعات کوچک و ساده در بالای سر ترنج های اسلیمی قرار می گیرد و به آن شرفه می گویندراایجادكردکه این شرفه، اتصال بین فضای رنگی و سفیدی کاغذ است. شرفه انواع مختلف دارند، خطی ـ فضای پری از ترنج ها باشند.
قسمت هفتم: قلم جدولقلم جدول، ابزاری هست کاملاً تخصصی برای اینکه ما یک حاشیه نازکی از کار را تفکیک کنیم و آن فضا را به واسطه رنگ های مختلف به وسیله قلم جدول رنگ های مختلف قرار دهیم، یا اینکه فضایی را آماده سازیم برای اینکه نقوش کاملاً ظریف و هندسی گروه بر روی آنها کاملاً نقش ببندد تا یک فضای متنوع از حاشیه مان تفکیک کنیم و به داخل اثر بپردازیم. این حاشیه را که به طور نازک از فضا ایجاد می کنیم، معمولاً در ارتباط با قطر طرح حاشیه مان است.
قلم جدول ابزاری است که دوشاخه می باشد و دارای شیاری بر روی آن است که رنگ را در داخل آن می ریزیم و بوسیله پیچی که در کنار آن است، آن فضا را می بندیم و به صورت خطوط نازک و مویی آن رنگ حرکت می کند و به صورت خط صاف در طرفین حاشیه قرار می گیرد. این کار را می توانیم بوسیله طلا یا رنگهای مختلف انجام دهیم. غلظت رنگی که در داخل قلم جدول می ریزیم بسیار مهم است، نه باید خیلی رقیق باشد که به بیرون شره کند و یا اینکه سفت نباشد که از قلم بیرون نیاید.
وقتی میخواهیم با قلم کار کنیم خط کش را به صورت برعکس بر روی کار می گیریم وقلم جدول را می کشیم تا رنگ کشیده شود، برای ضخامت رنگ می توانیم پیچ قلم جدول را سفت و شل کنیم. پس از انجام کار و اتمام آن ما کار را در داخل قاب قرار می دهیم و برای اینکه اثر ما در قاب خراب نشود یعنی شیشه قاب با رنگ ها تماس پیدا نکند، یک مقوای حاشیه ای درست می کنیم.
به این گونه که یک مقوایی که ارتفاع مناسبی داشته باشد و در حد 2یا3 میلیمتر باشد را انتخاب می کنیم و به یک فاصله معینی به دلخواه ،از اثرمان فاصله می دهیم (کادری را که تهیه کردیم) و قطعه داخل مقوا را می بریم . این کار باعث میشود، اثر ما تا سالیان سال سالم و زیبا بماند
منبع: سایت http://www.tebyan-zn.ir
