تبیان، دستیار زندگی

میز كاری شلوغ، پیچ‌گوشتی‌های مختلف و انبوهی از پیچ‌های كوچك. این شرح حال مختصری از محیط كار كارگاه سبز یك تعمیركار زباله‌های دور ریخته شده الكترونیكی است كه سالانه حدود 900 هزار كیلوگرم زباله الكترونیكی را بازیابی می‌كند. این كارگاه كه توسط یك تیم تعمیركار به سرپرستی جوانی بیست و دو ساله گردانده می‌شود در هر روز تعداد 30 عدد گوشی موبایل را بازسازی كرده و دوباره به دست مصرف‌كنندگان باز می‌گرداند.

اگر وسایل الكترونیكی از كار افتاده‌تان را یكراست به سطل زباله پرتاب نمی‌كنید (البته خواهش می‌كنیم این كار را انجام ندهید) محتمل‌ترین گزینه این است كه گوشی‌تان بازیافت شده و دوباره به شكل دیگری فروخته شده است.

هر نوع كالای دیجیتالی از قبیل انواع رایانه‌ها، گوشی‌های موبایل قدیمی و حتی یك چرخ خیاطی كهنه به مركزی از آن نوع كه یاد كردیم، وارد می‌شود كه به احتمال زیاد تا 21 درصد از آنها دوباره احیا می‌شوند. 79 درصد باقیمانده كه به درد نمی‌خورند به كابل‌ها، مادربوردها، تلویزیون‌ها و وسایل دیگری اختصاص دارند كه آنقدر كهنه و قراضه هستند كه امكان نوسازی و بازیافت را ندارند و باید به سطل آشغال ابدی پرتاب شوند.

اما انبوه قطعات به دردبخوری مثل بورد مدار و باتری‌ها كه در سطل‌های مربوط روی هم انباشته می‌شوند، خوراك شركای همكاری هستند كه یا آن قطعات را با پردازش‌هایی كه روی آنها انجام می‌دهند جزئی از دستگاه‌های تولیدی جدیدشان می‌كنند یا با استخراج آهن، مس و نقره موجود در آنها بخشی از مواد اولیه مورد نیازشان را تامین می‌كنند. لازم به ذكر است كه مراكز بازیافت‌كننده با مواد شیمیایی سمی سر و كار دارند، اما مراكز معتبر و دارای مجوز از سمی كردن محیط زیست و آسیب رساندن به مردم امتناع می‌ورزند.

زباله‌های الكترونیكی به معضل بزرگی در سراسر كره خاكی بدل شده‌اند. این معضل كه بیشتر شبیه به یك سناریوی نسبتا تراژیك است، وقتی وخیم می‌شود كه توده بازمانده‌های الكترونیكی به شكل تپه‌هایی بدون نظم و رعایت اصول بهداشتی روی هم انباشته می‌شوند و به مرور زمان ماده‌های شیمیایی فاسدكننده و خطرناكی را وارد خاك و آب محیط زیست‌مان می‌كنند. این تجهیزات می‌توانند نیكل، جیوه، كادمیوم، سرب و دیگر مواد سمی را به خاك وارد كنند كه پاك شدن این مواد از طبیعت تقریبا غیرممكن است یا به صدها سال زمان نیاز دارد. برای مثال لیتیوم - كه ماده اصلی باتری تلفن‌های همراه است - را در نظر بگیرید، این ماده می‌تواند به سیستم عصبی و ارگان‌های حیاتی آسیب برساند. همچنین نیكل، كادمیوم و نقره نیز عملكرد و تاثیری مشابه روی موجودات زنده دارند.

به قول مدیرعامل یكی از شركت‌هایی كه در حوزه بازیافت گوشی‌های موبایل فعالیت می‌كند، یك عدد گوشی موبایل در سطل زباله نگران‌كننده نیست، اما صد میلیون عدد از آنها یك فاجعه زیست‌محیطی به حساب می‌آید.

فرقی نمی‌كند گوشی‌تان را اهدا كنید یا آن را به دست بازیافتی‌ها بسپارید، یكی از بدترین قسمت‌های سناریویی كه ذكر كردیم به آنجا مربوط می‌شود كه این قطعات دست دوم و فرسوده سر هم می‌شوند؛ شركت‌هایی وجود دارند كه برخی یا تمام قطعات را به خارج از كشورشان صادر می‌كنند، در صورتی كه خیلی‌ها هم از این كار امتناع می‌كنند؛ زیرا مدیریت كار امری است بس دشوار.

به عنوان نمونه، طبق اعلام آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) زباله‌های الكترونیكی موضوع چندان مهمی در مكان‌های دفن زباله آمریكا به حساب نمی‌آیند؛ اما باز هم نمی‌توان براحتی از این موضوع گذشت. در وهله نخست باید تمام سرمایه و انرژی كه بابت ساخت و ارسال گوشی‌های جدید در سراسر جهان صرف می‌شود و از سویی، تمام آن تركیباتی را كه وارد خاك می‌شوند در نظر بگیریم.

دریاچه‌های رادیواكتیو غیرواقعی نیستند و واقعا وجود دارند. این مواد و همچنین مواد سمی به بخشی غیرقابل انكار و عادی گوشی‌های موبایل بدل شده‌اند كه حالا حالاها می‌توان آنها را درون تلفن‌های همراه پیدا كرد. براساس گزارش EPA در سال 2009، آمریكا هر سال بیش از 37/2 میلیون تن زباله الكترونیكی تولید می‌كند. با اندكی خوشبینی، انرژی ذخیره شده از بازیافت یك میلیون لپ‌تاپ می‌تواند انرژی مورد نیاز 3657 خانه را تامین كند.

اگرچه تلفن‌های همراه از لحاظ اندازه و وزن در برابر دیگر وسایل الكترونیكی كوچك و سبك‌تر هستند، اما حجم قابل توجهی از زباله‌های الكترونیكی را تشكیل می‌دهند. متاسفانه پیدا كردن رقم دقیق تعداد گوشی‌های دور انداخته شده، دوباره فروخته شده و بازیافت شده دشوار است. با این حال، براساس اطلاعات داخلی كه توسط برخی از این شركت‌ها منتشر شده اطلاعاتی كم و بیش تقریبی در این مورد در دسترس قرار دارد.

EPA تخمین می‌زند فقط آمریكایی‌ها سالانه در حدود 130 میلیون تلفن همراه دور می‌اندازند كه این رقم با توجه به گسترش استفاده از تلفن‌های هوشمند و تبدیل‌شدن این وسیله به دستگاهی كه به جای چند ابزار ارتباطی به ایفای نقش می‌پردازد در حال افزایش است. گوشی‌های همراه طول عمر كوتاه‌تری در مقایسه با رایانه یا تلویزیون دارند چیزی حدود 18 ماه. با این حال باعث امیدواری است كه موسسه‌های غیرانتفاعی به شكل گسترده‌ای زباله‌های الكترونیكی را می‌پذیرند و برخی در قبال آن، پول هم به اهدا كننده می‌پردازند.

اما باز هم با این تفاصیل در كل جهان هر سال 7/1میلیارد تلفن همراه جدید خریداری می‌شود كه نزدیك به 9 یا 10 درصد این رقم روانه مراكز بازیافت می‌شوند. EPA بر این باور است كه از هر یك میلیون دستگاه تلفن همراهی كه در آمریكا بازیافت می‌شود، 15875 كیلوگرم مس، 350 كیلوگرم نقره، 34 كیلوگرم طلا و 15 كیلوگرم پالادیوم به دست می‌آید كه ما را از استخراج بكر این مواد از طبیعت بی‌نیاز می‌كند.

بنابراین موبایل‌های دور انداخته شده و به اصطلاح از رده خارج به كجا می‌روند؟ اولین جایی كه می‌توان آنها را پیدا كرد در دست‌های مردم است. احتمال این‌كه گوشی‌ای كه اهدا كرده‌اید، فروخته‌اید یا آن را مستقیما به سطل زباله انداخته‌اید، دوباره بازسازی شود و در بهترین حالت در بازار در حال رونق دست دوم فروش‌هافروخته شود، بسیار زیاد است.

* 7/1 میلیارد تلفن همراه در هر سال در سراسر جهان فروخته می‌شود.