تبیان، دستیار زندگی

1. واجبات خالصانه
ولیكن فی خاصه ما تخلص به لله دینك: اقامه فرائضه التی هی له خاصه. (نامه 53)
به مالك اشتر: از جمله كارهایی كه باید خالصانه انجام دهی به پا داشتن فرایض و واجبات است كه مخصوص ذات پاك خداوند است.
2. ادای امانت الهی
من لم یختلف سره و علانیته، و فعله و مقالته، فقد ادی الامانه، و اخلص ‍ العباده. (نامه 26)
آن كه پنهان و آشكارش، عمل و حرفش با یكدیگر فرق نكند، امانت الهی را ادا كرده و در بندگی و عبادت به درجه خلوص رسیده است.
3. تقسیم ساعات و اوقات
من كتاب كتبه للاشتر - : و اجعل لنفسك فیما بینك و بین الله افضل تلك المواقیت، و اجزل تلك الاقسام، و ان كانت كلها لله اذا صلحت فیها النیه، و سلمت منها الرعیه. (نامه 53)
در نامه خود به مالك اشتر می فرماید: بهترین اوقات هرروز و بیشترین بخش ‍ از آن را برای رابطه میان خود قرار ده، هر چند كه اگر در همه اوقات نیت پاك و درست باشد و مردم در امنیت ، اوقات همه از آن خدا است.
4. عبادت بازرگان
ان قوما عبدوا الله رغبه فتلك عباده التجار. (حكمت 237)
گروهی خدا را زا روی میل و رغبت (به بهشت) عبادت كردند، این عبادت بازرگانان و تجار است.
5. احتجاج با اعضای بدن
لا تقل ما لا تعلم، بل لا تقل كل ما تعلم، فان الله فرض علی جوارحك كلها فرائض یحتج بها علیك یوم القیامه. (حكمت 382)
آن چه را كه نمی دانی مگو، بلكه هر آن چه را هم كه می دانی همه را مگو، زیرا خداوند بر اعضائ و جوارح تو فرایضی مقدر داشته كه در روز قیامت به آن ها با تو احتجاج خواهد كرد.
6. تجارت و سود
لا تجاره، كالعمل الصالح، و لا ربح كالثواب. (حكمت 113)
هیچ تجارتی مانند عمل نیك و هیچ سودی مانند ثواب و پاداش الهی نیست.
7. خوشا به حال این نفس!
طوبی لنفس ادت الی ربها فرضها، و عركت بجنبها بوسها. (نامه 45)
خوشا به حال آن نفسی كه وظیفه واجبش را نسبت به پروردگارش ادا كرده، سختی و مشكلات را تحمل نموده است.
8. عبادت آزادگان
ان قوما عبدوا الله رغبه فتلك عباده الاحرار .(حكمت 237)
همانا گروهی خدا را به خاطر سپاس از نعمت هایش عبادت می كنند، این عبادت آزادگان است.
9. عبادت آزادگان
حمل كل امری منكم مجهوده، و خفف عن الجهله. رب رحیم، و دین قویم، و امم علیم .(خطبه 149)
هر كس به اندازه توانش تكلیف شده و به نادانان تخفیف داده شده است. پروردگارتان مهربان است و دینتان استوار و پیشوایتان دانا.
10. خوشا به حال حزب خدا
طوبی لنفس ادت الی ربها فرضها ... فی معشر اسهر عیونهم خوف معادهم، و تجافت عن مضاجعهم جنوبهم، و همهمت بذكر ربهم شفاههم، و تقشعت بطول استغفار هم ذنوبهم، (اولئك حزب الله، الا ان حزب الله هم المفلحون). (نامه 45)
خوشا نفسی كه وظیفه خود را به پروردگارش ادا كرد ... آنان كه خوف روز رستخیز شب هنگام چشمانشان را بیدا نگه داشته و پهلوهایشان را از بستر نرم دور ساخته و لب هایشان را به ذكر خداوند می جنبند، از بسیاری استغفار گناهانشان زدوده شده است . آنان حزب و گروه خداوندند و بدانید كه حزب خدا پیروزند!
11. روزی تضمین شده
قد تكفل لكم بالرزق، و امرتم بالعمل فلا یكونن المضمون لكم طلبه اولی بكم من المفروض علیكم عمله، مع انه و الله لقد اعترض الشك و دخل الیقین، حتی كان الذی ضمن لكم قد فرض علیكم، و كان الذی قد فرض علیكم قد وضع عنكم. (خطبه 114)
خداوند روزی شما را تضمین كرد و به كار (انجام واجبات) فرمان داده شده اید. پس، طلب روی تضمین شده نباید برای شما مقدم بر اعمال واجب باشد، لیكن به خدا سوگند كه شك بر شما عارض شده و اوهام نادرست با یقین در آمیخته است؛ چندان كه آن چه برای شما تضمین شده گویی به صورت امری واجب در آمده و گویی آن چه واجب شده، از دوش شما برداشته شده است.
12. تقسیم ساعات و اوقات
للمؤ من ثلاث ساعات: فساعه یناجی فیها ربه، و ساعه یرم معاشه، و ساعد یخلی بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل. (حكمت 390)
مومن اوقات خود را به سه قسمت بخش می كند: زمانی كه در ان با پروردگار خود به راز و نیاز می پردازد و زمانی كه به تحصیل معاش دست می یازد و زمانی كه به لذت های حلال و خوشایند می گذراند.
13. تشویق به در نظر داشتن خدا
رحم الله امرا سمع حكما فوعی، و دعی الی رشاد فدنا، و اخذ بحجزه هاد فنجا، راقب ربه، وخاف ذنبه. (خطبه 76)
خدا رحمت كند مردی (بنده ای) را كه سخن حكیمانه ای بشنود و پذیرایش ‍ شود و به راه راست فراخوانده شود، پس به آن نزدیك گردد و كمربند راهنمایی را بگیرد و نجات یابد. پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خویش بترسد.
14. امید ثواب و عقاب
من كتاب له الی الاسود بن قطبه صاحب جند حلوان: و ابتذل نفسك فیما افترض الله علیك راجیآ ثوابه و متخوفا عقابه. (نامه 59)
امام علی در نامه ای به اسود بن قطبه فرمانده لشكر حلوان چنین می نویسد: و خود را در راه انجام كارهای واجب به امید ثواب خدا و ترس از كیفرش ‍ فدا كن!
15. نقش یقین در عبادت
قد سمع رجلا من الحروریه یتهجد و یقرا فقال: نوم علی یقین، خیر من صلاه فی شك! (حكمت 97)
چون شنید كه مردی از خوارج حروارء شب را به عبادت و قرائت قرآن به سر می برد، فرمود: خوابی كه همراه با یقین (به حق) باشد، بهتر از نمازی است كه همراه با شك و تردید (در حق) بوده باشد.
16. اینگونه نزد خدا برو!
اخرجوا الی الله بما افترض علیكم من حقه، و بین لكم من وظائفه. (خطبه 176)
به ادی حقوقی كه خداوند برای شما مقرر داشته است و با عمل به وظایفی كه برای شما تبیین فرموده است به درگاه خدا بروید.
17. سكوت معنی دار
إن الله افترض علیكم الفرائض، فلا تضیعوها ... و سكت لكم عن اشیا و لم یدعها نسیانا، فلا تتكلفوها. (حكمت 105)
قطعی است كه خداوند بر شما واجباتی مقرر فرموده است، پس آن ها را ضایع مسازید و در مورد اشیایی برای شما سكوت كرده و سخنی نفرموده است، این سكوت از فراموشی نبوده است، لذا خود را برای شناخت آن ها به مشقت نیاندازید.
18. بر پایی حدود
فرض الله ... اقامه الحدود اعظاما للمحارم. (حكمت 252)
بر پا داشتن خدود برای اهمیت دادن به حرام های خداست.
19. تعیین ساعت عبادت خدا
من كتبه للاشتر لما ولاه مصر - : ولیكن فی خاصه ما تخلص به لله دینك: اقامه فرائضه التی هی له خاصه، فاعط الله من بدنك فی لیلك و نهارك، ووف ما تقربت به الی الله من ذلك كاملا غیر مثلوم و لا منقوص بالغا من بدنك ما بلغ. (نامه 53)
در فرمان حكومت مصر به مالك اشتر می فرماید: باید در كارهایی كه برای خدا خالصانه انجام می دهی برپای داشتن واجباتی كه مخصوص اوست در راس كارها باشد، بنابراین در شب و روزت بخشی از نیروی جسمی ات را برای عبادت خدا در نظر بگیر و آن چه را باعث نزدیك شدنت به خدای عزیز می گردد بدون كم و كاست اجرا كن، هر چند تلاش تو موجب رنج بدنت گردد.
20. ترغیب به انجام فرایض
الفرائض الفرائض! ادوها الی الله تود كم الی الجنه. (خطبه 167)
واجبات را مراعات كنید واجبات را. آن ها را برای خدا ادا كنید، تا شما را رهسپار بهشت نماید.
21. والاترین عبادت
لا عباده كادا الفرائض. (حكمت 113)
هیچ عبادتی مانند، انجام فریضه ها و واجبات دینی نیست.
22. یاری خواستن از خدا
اكثر الا ستعانه بالله یكفك ما اهمك، و یعنك علی ما ینزل بك، ان شاء الله. (نامه 34)
همیشه از خدای بزرگ بسیار یاری بخواه تا تو را بی نیاز گرداند و در مشكلاتی كه به تو رسیده است یاری ات كند، ان شاء الله.
23. فلسفه ایمان
فرض الله الایمان تطهیرآ من الشرك. (حكمت 252)
خداوند ایمان را برای پاك كردن و زدودن شرك فریضه و واجب ساخت.
24. فلسفه عبادت
فی بیان فلسفه العبادات - : لما فی ذلك من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا، و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا، و لحوق البطون بالمتون من الصیام تذللا. (خطبه 192)
در بیان فلسفه عبادت فرمودند: به جهت مالیدن چهره های نازنین به خاك از روی تواضع و چسباندن اعضای شریف بر زمین برای احساس حقارت در بارگاه الهی و چسبیدن شكم ها به پشت ها به جهت روزه داری برای دریافت ذلت.
25. عبادت به وقت
من كتابه الی الحارث الهمدانی - : خادع نفسك فی العباده، وارفق بها و لا تقهرها، و خذ عفوها و نشاطها، الا ما كان مكتوبا علیك من الفریضه، فانه لا بد من قضائها و تعاهدها عند محلها. (نامه 69)
امام علی علیه السلام در نامه خود ره حارث همدانی می فرماید: به خودت برای عبادت حیله بزن و با خودت مدارا كن. روح خود را تحت فشار قرار مده و به هنگام آزادی و نشاط او را (برای كارهای مستحب) دریاب. فقط در كارهای واجب نگاه به نشاط خود مكن، زیرا باید آن را به موقع انجام دهی (خواه نشاط داشته باشی یا نه.
26. زمان كنار گذاشتن مستحبات
اذا اضرت النوافل بالفرائض فارفضوها. (حكمت 279)
در آن هنگام كه مستحبات به واجبات ضرر وارد كند آن مستحبات را رها كنید.
27. مستحبات مضر
لا قربه بالنوافل اذ اضرت بالفرائض. (حكمت 39)
با آن عبادات مستحب كه به واجبات ضرر می زند، نمی توان به خدا نزدیك شد.
28. تنها قدردان خوبی
لا یزهدنك فی المعرف من لا یشكره لك، فقد یشكرك عیلیه من لا یستمتع بشیء منه، و قد تدرك من شكر الشاكر اكثر مما اضاع الكافر، و اله یحب المحسنین. (حكمت 204)
تشكر نكردن دیگران از تو، نبیاد تو را به خوبی كردن بی رغبت سازد؛ زیرا كسی كه از ان نیكی كم ترین بهره ای نمی برد (یعنی خداوند) از تو قدردانی می كند و از سپاسگزاری این سپاسگزار به بیش از آن چیزی می رسی كه فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نیكوكاران را دوست دارد.