تبیان، دستیار زندگی

جدیدترین جلسه اخلاق آیت‌الله روح‌الله قرهی مدیر این حوزه با موضوع «ریا» برگزار شد که مشروح آن در پی می‌آید:

رسوایی شهید

یکی از مشکلات عمل برای غیر خدا این است که فردای قیامت اوّل کسی است که از او سؤال می‌شود؛ عجیب است که بیان شده است، اوّلین سؤالات، نسبت به این افراد جلوی عموم است. آن‌ها که ظاهر عمل خوبی در دنیا داشتند، امّا عمل آن‌ها برای غیر خدا بود.

دیگر بالاتر از شهادت در راه پروردگار عالم نداریم که گاه فردای قیامت، خطاب می‌شود؛ تو این عملت برای غیر خداست. ای بسا به کسی در دنیا شهید بگویند، امّا عندالله تبارک و تعالی، شهید نباشد. درد بالاتر از این نیست که انسان فردای قیامت، جلوی همه‌ خلق ـ نعوذ بالله، نستجیر بالله ـ رسوا گردد. آن هم این است که به او خطاب می‌شود: این عمل برای خدا نیست.

وجود مقدّس خاتم انبیاء محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بیان می‌فرمایند: «أَنَّ أَوَّلَ مَنْ یُدْعَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ جَمَعَ الْقُرْآنَ وَ رَجُلٌ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ رَجُلٌ کَثِیرُ الْمَالِ» عجیب است این سه گروه، اوّل کسانی هستند که فردای قیامت آن‌ها را صدا می‌زنند. یک گروه آن کسانی که قرآن را جمع کردند. اولیاء خدا بیان کردند، منظور این که در سینه‌ خود، آیات را حفظ کردند، «مَنْ یُدْعَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ جَمَعَ الْقُرْآنَ» اوّلین گروه این‌ها هستند که فرا خوانده می‌شوند و پروردگار عالم، صدا می‌زند این‌ها باید بیایند. «وَ رَجُلٌ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ» و دومین گروه کسانی که «قُتِلَ» کشته شده‌اند «فِی سَبِیلِ اللَّهِ» آن کسی که در راه خدا کشته شده است. این دومین گروه است. این فرد را صدا می‌زنند و می‌خوانند. سومین شخص یا گروه «وَ رَجُلٌ کَثِیرُ الْمَالِ» آن کسی که اموال زیادی جمع کرده است. آن‌ها که ثروت‌های انبوه دارند، جزء کسانی هستند که باید اوّل فرا خوانده شوند.

یک دلیل و برهان زیبایی را بعضی از خصّیصین حضرت حق، اولیاء خدا، بیان کرده‌اند، از جمله آیت‌الله العظمی بهاءالدّینی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که چرا پروردگار عالم، اوّل این سه گروه را فرا می‌خوانند؟ آن که قرآن را در سینه‌اش جمع کرده، آن که در راه خدا کشته شده است و آن مرد ثروتمند. خیلی زیبا تبیین می‌فرمایند، می‌فرمایند: معلوم می‌شود حساب این‌ها خیلی طولانی است.

مثلاً در باب همان قسم سوم که می‌فرمایند: «رَجُلٌ کَثِیرُ الْمَالِ» مولی‌الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: «فِی حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِی حَرَامِهَا عِقَابٌ»  تو گویی همه حلال، امّا حسابکشی می‌شود. برای چه؟ چگونه؟ چرا؟ فرمودند: إلّا آن مالی که تا به دست آوردند در راه خدا، خرجش کردند. وإلّا آن‌هایی که مال را روی مال می‌گذارند «الَّذِی جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ‏»  حسابرسی آن‌ها سخت است. برای همین اوّل این‌ها خوانده می‌شوند.

«فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْقَارِی»، آن که قرآن در سینه‌اش بود، قاری خوش صدا، با الحان متفاوت می‌خواند. حضرت حق، ذوالجلال و الاکرام است، خطاب می‌کند، می‌فرماید: «أَ لَمْ أُعَلِّمْکَ مَا أَنْزَلْتُ عَلَى رَسُولِی فَیَقُولُ بَلَى یَا رَبِّ فَیَقُولُ مَا عَمِلْتَ فِیمَا عَلِمْتَ» عجیب است، پروردگار عالم اوّل بیان می‌فرمایند: آیا می‌دانی این‌ها را من بر رسول خودم نازل کردم؟ این آیات همه بر رسولم نازل شد «أَ لَمْ أُعَلِّمْکَ مَا أَنْزَلْتُ عَلَى رَسُولِی» جواب می‌دهد: بله! پروردگار من، «بَلَى یَا رَبِّ». حضرت حق سؤال می‌فرمایند: «مَا عَمِلْتَ فِیمَا عَلِمْتَ» مگر نمی‌گویی می‌دانم این‌ها بر رسولم نازل شده است؟ چه عملی انجام دادی با آنچه که می‌دانی؟ «فَیَقُولُ یَا رَبِّ قُمْتُ بِهِ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرَافِ النَّهَارِ» خدا! من قیام می‌کردم،  آیات الهی را چه در شب و چه در روز، می‌خواندم. در دل شب می‌خواندم؛ در ایّام روز می‌خواندم. «فَیَقُولُ اللَّهُ کَذَبْتَ» تا پروردگار عالم می‌فرماید: دروغ گفتی. «وَ تَقُولُ الْمَلَائِکَةُ کَذَبْتَ» همین که خدا می‌گوید دروغ می‌گویی، ملائکه هم بلافاصله بعد از پروردگار عالم بیان می‌کنند دروغ می‌گویی. چرا؟ حضرت حق ادامه می‌دهد: «وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّمَا أَرَدْتَ أَنْ یُقَالَ فُلَانٌ قَارِئٌ فَقَدْ قِیلَ ذَلِکَ» تو اراده‌ات این بود، قصدت این بود که بگویند فلانی قاری است. چقدر قشنگ قرآن می‌خواند؟ چقدر قشنگ آیات الهی را با صوت خوب با قرائت خوب، می‌خواند. «إِنَّمَا أَرَدْتَ أَنْ یُقَالَ فُلَانٌ قَارِئٌ» می‌خواستی بگویی، دیگران بگویند: عجب قاری خوبی! این گرفتاری است. «فَقَدْ قِیلَ ذَلِکَ»، خوب این هم که گفته شد. این هم که در زبان مردم افتاد؛ فلانی قاری خوب است. فلانی عالم خوب است؛ اگر برای دین باشد. فلانی تاجر خوب است. فلانی استاد خوب است، فلانی ... .

سه گروه را اوّل خدا می‌خواند، دیگر خوارتر و ذلیل‌تراز این نمی شود که انسان را با این حال رسوا کنند؛ هم پروردگار عالم بیان بفرماید: «کَذَبْتَ» و هم ملائکه بیان کنند: «کَذَبْتَ»، دروغ می‌گویی. درد است. آن‌قدر ریا پیچیده است که جدّی انسان می‌ترسد.

یا همین شهید که عرض کردیم، می‌فرمایند: در یک روایت دیگر «إِنَّ أَوَّلَ النَّاسِ یُقْضَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَیْهِ رَجُلٌ اسْتُشْهِدَ فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا قَالَ فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا قَالَ قَاتَلْتُ فِیکَ حَتَّى اسْتُشْهِدْتُ قَالَ کَذَبْتَ وَ لَکِنَّکَ قَاتَلْتَ لِیُقَالَ جَرِی‏ءٌ فَقَدْ قِیلَ ذَلِکَ»  وای وای که ادامه اش عجیب است، معلوم می‌شود آن دوتای دیگر هم همین حال را دارد. چه می‌فرماید؟ «ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْههِ حَتَّى أُلْقِیَ فِی النَّارِ» بسیار دردناک! بسیار سخت! می‌فرمایند: فردای قیامت، اوّل کسی را که در دادگاه الهی محاکمه می‌کنند و برای او قضاوت می‌شود «یُقْضَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ» کیست؟ آن کسی که به شهادت رسیده، تعبیر، تعبیر شهادت است؛ چون همه می‌گویند او به شهادت رسیده است. او را می‌آورند و خداوند هم از آن نعمت‌هایی که به او عطا کرده او را آگاه می‌کند و او هم آگاه می‌شود شاید یک نعمتش هم همین است که پروردگار عالم توفیق داد در میدان نبرد شرکت کند. توفیق دارد در میدان جنگ بین حق و باطل شرکت کند، مگر همه چنین توفیقی دارند. ما این همه در دعا و در دعای عهد می¬خوانیم، که باشیم و اگر هم نبودیم، مجدّد زنده شویم و با تعبیر روایت شمشیر کشیده یعنی سلاح آماده در راه وجود مقّدس آقا، در رکابش با دشمنان دین بجنگیم و بعد هم توفیق شهادت داشته باشیم. مگر این را نمی‌خواهیم؟! توفیقی است.

به شهید هم خدا توفیقی مرحمت کرده، پروردگار عالم لطف کرده و نعمت داده، همین شرکتش در میدان جنگ، نعمت بزرگی است. «فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا» پروردگار عالم نعمت‌هایی که به او داده می‌گوید و او هم اقرار می‌کند: بله، عجب نعمت بزرگی است! آن هم بهترین نعمت، در راه دین، در مقابل دشمن بجنگد.

منتهی، پروردگار عالم می‌فرماید: «فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا» با این نعمت‌ها چه کردی؟! او هم جواب می‌دهد، می‌گوید: خدایا! من در راه تو جنگ کردم، «قَاتَلْتُ فِیکَ حَتَّى اسْتُشْهِدْتُ» تا این که به شهادت رسیدم، حتّی نعمت وجود، نعمت دست، نعمت پا، نعمت ایمان، نعمت اسلام، همه این‌ها را در راه تو خرج کردم.

خطاب می‌شود: «کَذَبْتَ» دروغ می‌گویی، «وَ لَکِنَّکَ قَاتَلْتَ لِیُقَالَ جَرِی‏ءٌ» تو جنگ کردی، تو مبارزه کردی، تا بگویند این شجاع است، دلیر است، وای! وای! بگویند این رزمنده است، این دلیر است، این بسیجی است، این جبهه‌ای است، دنبال این که بگویند تو دلیری، این را انجام دادی.

«فَقَدْ قِیلَ ذَلِکَ» این هم که محقّق شد، گفتند دیگر، گفتند که تو دلیری، رفت. چه دلیری! چه شجاعی! چه شیرمردی! رفت به شهادت هم رسید!

مهم این است؛ درد دارد، پروردگار عالم دستور می‌دهد: او را در حالی که به صورت افتاده است، به رو افتاده است، تا آتش جهنّم بکشند.

به قول اولیاء تعبیر این است وقتی بیان می‌شود انسان را به صورت می کشند؛ یعنی خوارترین و ذلیل‌ترین درد؛ یعنی نمی‌گویند با پاهایت برو، چون داریم در حالت قیامت بعضی‌ها را همین‌طوری مثل زندانی که چطور او را می‌برند؟ همین‌طور می‌برند. مأموران دوزخ تا به دوزخ او را مشایعت می‌کنند، برود. بعضی‌ها را با غل و زنجیر می‌برند. بعضی‌ها را با موی پیشانیشان می‌کشند و می‌برند. بعضی‌ها را به صورت می‌اندازند، یعنی خوار است.

آن که عمل برای غیر خدا انجام بدهد، خوار می‌شود. آن‌وقت است که می‌فهمد جدّی جدّی مشمول این آیه شریفه شده است که «خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبین» ، دنیایش را کرده است دار، آخرت هم که او را در حالی که به رو افتاده، به صورت، خوار و ذلیل می‌کشند «حَتَّى أُلْقِیَ فِی النَّارِ»، تا این که او را در جهنّم، در آتش می‌اندازند!

اولیاء می‌گویند: چه ارزشی دارد انسان عملی را برای غیر خدا انجام دهد که عاقبتش این باشد، خوار بشود. آن وقت نیشخندهای اهل جهنّم می‌شود. تو شهید در راه خدا بودی؟! تو قاری قرآن بودی ؟! تو بودی که چنین و چنان بودی؟!

برای همین اولیاء الهی دائم مراقب هستند که نکند دچار این مسئله شوند، می¬فهمند که اگر یک موقعی برای غیر خدا کار انجام دهند، تمام است، «خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةَ».

نشانه‌های ریاکاران

جدّی ببینیم این طور هستیم یا خیر. برای این که معلوم شود این گونه هستیم یا خیر، خود ختمی مرتبت، محمّد مصطفی(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرمایند: ریاکاران عالم نشانه‌هایی دارند - این ریایی که این قدر انسان را بیچاره می‌کند که به حالت خواری او را در جهنّم ببرند، نشانه‌هایی دارد - پیامبر عظیم‌الشّأن(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بیان فرمود: «وَ أَمَّا عَلَامَةُ الْمُرَائِی فَأَرْبَعَةٌ»، چهار علامت بیان فرمود. وای! وای! اگر اینطور شود.

«یَحْرِصُ فِی الْعَمَلِ لِلَّهِ إِذَا کَانَ عِنْدَهُ أَحَدٌ وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ»، یک نشانه بسیار عجیب! اوّلین نشانه وقتی جلوی دیگران هست، در حضور افراد، در حضور دیگران، خود را حریص به عمل در راه خدا نشان می‌‌دهد، دعایش، چه دعایی! نمازش، چه نمازی! عبادتش، چه عبادتی! اعلان حمایت از دینش، چه حمایتی! جلوی دیگران خود را بر طاعت الهی حریص می‌داند، «فِی الْعَمَلِ لِلَّهِ»، بر عمل برای خدا حریص می‌داند. این یکی.

امّا دوم «وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ»، امّا موقعی که تنها می‌شود کسل است. قرآن کریم و مجید الهی یکی از نشانه‌های منافقین را هم همین می‌داند که منافقین وقتی در خلوت هستند، کسانی اند که کسل در عمل و عبادت هستند، حال عبادت ندارند، نمازشان را نمی‌خوانند، نماز خوب نمی‌خوانند، دعایشان دیگر دعا نیست، در حالی که اولیاء الهی در خلوت غوغایند، در خلوت محشرند. آن چه که در جلوت است، چندین برابرش در خلوت است. ببینید چه عرض می‌کنم، آنچه که در جلوت هستند، چندین برابرش در خلوت! این‌طور ناله، این‌طور فغان! می-فرماید: نشانه دوم این است.

و علامت دیگر این است: «وَ یَحْرِصُ فِی کُلِّ أَمْرِهِ عَلَى الْمَحْمَدَةِ»، هر کاری که در آن ستایش باشد شیفته آن می‌شود. بگویند: به به! فلانی را ببین! از او تقدیر کنند! از او تشکّر کنند! اسمش را بیاورند! بگویند: فلانی هم در این امر خیر شریک بود! او را ستایش کنند! در آن کار سریع جلو می‌آید. بگویند: فلانی را ببین چقدر دست خیر است! امّا اگر یک بار اسمش را اعلان نکنند، مکدّر می‌شود، من بودم زحمت کشیدم، من بودم برای انقلاب چه کردم، دائم من من می‌کند! نشانه‌های ریاکار این است: عملی را که برای آن حریص است، آن عملی است که در او حمد و ستایش باشد. اگر این بود، تمام است.

امّا آخرین که چهارمین مطلب باشد، حضرت می‌فرمایند: «وَ یُحْسِنُ سَمْتَهُ بِجُهْدِه»، که این هم یکی از گرفتاری‌هاست که عملش را ظاهرسازی می‌کند. یعنی در ظاهرسازی تلاش زیاد می کند که ظاهر خوبی نشان دهد. اولیاء ما باطنشان هزار برابر از ظاهر بهتر است.

البته این به این معنا نیست عزیزم! یک موقع فریب نخوریم، شیطان فریب می‌دهد، فریب. عجیب هم فریب می‌دهد، یک موقعی اتّفاقاً از همین روایت استفاده می‌کند، چه می‌گوید؟ می‌گوید: اگر ظاهرت، ظاهر انسان‌های مؤمن باشد، می‌گویند: تو اهل ریا هستی. شیطان فریب می‌دهد. می‌گوید: عیبی ندارد قلبت پاک باشد، اگر ظاهرت هم چنین و چنان بود، اشکال ندارد. این فریب شیطان ملعون است.

منظور روایت این نیست که انسان ظاهرش را طور دیگری کند، خیر، بلکه منظور این روایت شریفه این است: باطنت باید بهتر از ظاهرت باشد و إلّا انسان باید ظاهرش را ظاهر دین قرار بدهد. آنچه که پیغمبر اکرم، خاتم رسل، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) و حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین)، بیان کردند ،آن گونه باشد، هر چه دین می‌گوید، نوع پوشش، نوع صورتش، نوع راه رفتنش، نوع نشست و برخاستش، همه باید بوی دین بدهد.

یک موقع فریب شیطان ملعون را نخوریم که بگوید: ببین این روایت هم بیان فرمود که یک عدّه از نشانه‌های اهل ریا این است که ظاهر خوبی دارند، خیر، ملاک این است: آن‌هایی که ظاهرشان را خوب نشان می‌دهند امّا خدای ناکرده باطنشان بهتر از آن ظاهر نیست، ملاک این است وإلّا ظاهر انسان باید بسیار عالی و دینی باشد.

یک نشانه‌ای را مولی‌الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند عجیب است، می‌فرمایند: نشانه ریاکار این است که «وَ یَزیدُ فى الْعَمَلِ اِذا اُثْنِىَ عَلَیْهِ»  موقعی که ستایشش می‌کنند، عملش را زیاد انجام می‌دهد. آن عمل زیاد می‌شود. این نشانه‌های ریاست.

ببینیم آیا واقعاً ما برای ستایش عمل می‌کنیم یا فقط برای خداست. اگر دیگران، عالم و آدم گفتند: به‌به، عجب انسانی! اصلاً تکان نخورد و کارش هم بیشتر شود منتهی نه به خاطر آن به‌به گفتن، بلکه به خاطر این که برای خدا کار کنیم.

«وَ یَنْقُصُ مِنْهُ اِذا لَمُ یُثْن عَلَیْهِ» امّا موقعی که دیگر از او تعریف نکنند و تمجیدش نکنند، کم می‌شود. تا موقعی به دین و مردم خدمات می‌رساند که از او تجلیل کنند، ثنا باشد. امّا اگر تجلیل نشد، نه.

مردان خدا، گمنامانی هستند که فقط برای خدا، ثنا و تجلیل را نمی‌خواهند و این نشانه‌هاست که باید انسان مواظب باشد.

امّا یک نکته‌ای است، از وجود مقدّس حضرت باقرالعلوم، امام محمّد باقر(صلوات اللّه و سلامه علیه) سؤال کردند: آقاجان! یک موقع ما یک کاری را انجام می‌دهیم، ما نمی‌خواهیم از ما ستایش کنند امّا از ما ستایش می‌شود ولی در درونمان هم خوشحال می‌شویم، چه کنیم؟

حضرت می‌فرمایند: خوشحالی ظاهری ملاک نیست. اگر این کار را جدّی، خوب برای خدا انجام داده، عیبی ندارد. یعنی این هم هست، بالاخره در انسان یک فرح درونی هست.

که این روایت شریف می‌فرماید: «لما سئله زراره [عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ] عَنِ الرَّجُلِ یَعْمَلُ الشَّیْ‏ءَ مِنَ الْخَیْرِ فَیَرَاهُ إِنْسَانٌ فَیَسُرُّهُ ذَلِکَ»  حضرت فرمودند: «فَقَالَ لَا بَأْسَ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ هُوَ یُحِبُّ أَنْ یَظْهَرَ لَهُ فِی النَّاسِ الْخَیْرُ إِذَا لَمْ یَکُنْ صَنَعَ ذَلِکَ لِذَلِکَ». می‌فرمایند: عیبی ندارد، مردم بالاخره دوست دارند کار نیکشان معلوم شود. به شرط است، شرطش این است: آن کاری که انجام دادی برای خشنودی دیگران که تعریف کنند و تو خوشحال شوی، نباشد. اگر برای این نباشد، منعی ندارد.

این هم برای این که انسان آرام شود و نگوید خب پس چه شد؟! اگر این‌طور باشد که گرفتاریم.

یکی از دوستان بیان می‌کرد شما با بیان بحث ریا وضع ما را به هم ریختید، دیگر گرفتار شدیم، نمی‌دانیم چه ریا هست، چه ریا نیست؟ دیگر از این لحظه به بعد می‌ترسیم. البته خود ترسش خوب است ولی نه از این باب که برای انسان یأس بیاورد.

یک راه زیبا برای مبتلا نشدن به ریا

امّا اگر می‌خواهیم بدانیم چگونه مبتلا نشویم، یک راه خوبی را هم اولیاء خدا گفتند. به این راه خوب، توجّه کنید. اولیاء خدا می‌گویند: یاد بیاورید که فقط دوست خوب شما خود خدا و حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) و بندگان مقرّب حضرت حق هستند و یاد بیاورید هرچه دوست در دنیا دارید، یک روزی از آن‌ها جدا می‌شوید.

می‌آیند، تا دم مرگ با تو هستند. نه، تو بگو تا لب قبر با تو هستند امّا دیگر دوستان جدا می‌شو‌ند. کو همسر باوفا؟ رفت. موقعی که لحد را گذاشتند، خاک را ریختند، به ساعتی نمی‌گذرد، برای همین گفتند: بنشینید کنار قبر تا غروب قرآن بخوانید، به او آرامش بدهید؛ امّا معمولاً این‌طور نیست. زود سوار اتوبوس‌ها و ماشین‌ها می‌شوند که برویم فلان رستوران ناهار منتظر هستند. دیگر خاک را می‌ریزند و می‌روند. کجایند فرزندان عزیزت؟ کجایند دوستان عزیزت؟ آن رفقای جونی کجا رفتند؟ تنها می‌گذارند. چاره‌ای نیست، همه می‌روند.

می‌گویند: اگر می‌خواهید مبتلای به ریا نشوید یاد بیاورید آن‌هایی که می‌خواهید برایشان این عمل را انجام بدهید، یک روزی از شما جدا می‌شوند. تمام شد. پس عمل را برای کسی انجام بدهیم که جدا که نمی‌شویم، هیچ، بلکه می‌خواهیم پیشش برویم «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» .

اگر این را انسان دائم یاد بیاورد، بداند رفقا می‌روند، دوستان تمام شد، همسر تمام شد، فامیل تمام شد، بچّه‌ها رفتند، اگر از همین الان بدانیم که ما تنهاییم، این را همیشه یادآوری کنیم، اولیاء می‌گویند این‌طورگرفتار نمی شویم.

لذا اولیاء ما وقتی در حال عبادت می‌رفتند دیگر کاری نداشتند اطرافشان جمعیّتی هست یا نیست، اصلاً نمی‌دیدند، چون با مردم هستند، با همین مردم معاشرت می‌کنند امّا می‌دانند همین مردم دیگر نیستند، دیگر تمام است. با همسر هستند امّا دائم به خودشان می‌گویند، در درون حرف می‌زنند: می‌دانم یک روزی فراق من و این همسرم است. می‌دانم این دلبندانم، دلبند نیستند، تمام می‌شوند، فراق است، فراق. این را دائم به خودشان تذکار می‌دهند.

کسی که دائم بداند هیچ کسی دیگر برایش نمی‌ماند، هیچ احدی! دیگر چه زمانی ریا می‌کند؟ چه زمانی عمل برای غیر او انجام می‌دهد؟!

این را امتحان کنید، خیلی نسخه قشنگی است. نسخه‌هایی دادند امّا به نظر من زیباترین نسخه‌ای که اولیاء خدا از جمله آن مرد الهی و عظیم‌الشّأن، آن آقای خوبی‌ها، اخ‌السّدید امام هماممان، حضرت شیخنا الاعظم، حضرت مفید عزیز(روحی له الفدا و سلام اللّه علیه) دادند، این است.