تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://rah-e-emam.blogfa.com/  
یکی از مواردی که انقلاب ایران و به ثمر رسیدن جمهوری اسلامی ایران را از سایر انقلابهای دنیا متمایز ساخته است، نحوه رهبری و مدیریت آن بود. در آن زمان با توجه به امکانات ارتباطات جمعی و سایر وسائل ارتباطاتی و در تبعید بودن رهبر این انقلاب در خارج از کشور، ارتباط بسیار قوی بین امام خمینی (ره) و توده ملت ایران  برقرار شده بود و با سبک مدیریت و رهبری خاص امام خمینی (ره) که برخاسته از اسلام ناب محمدی و جهاد در برابر استعمار و ظلم و بی عدالتی بود بدست جوانان و مردم ایران به ثمر نشست و هیچ قدرتی نتوانست این حرکت و انقلاب عظیم را متوقف کند و خون شهدا  ضمانت  اقتدار و ثبات این انقلاب شد.
شما ملت ایران كه با خون خود، با جوانهای خود، اسلام را بیمه كردید، دست اجانب را قطع كردید، شما بر همه ملت ما منت دارید، من از همه شما منت می كشم، من خادم همه شما هستم.

همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با وجود تمام بحرانهای که کشور را فرا گرفته بود با رهبری و مدیریت عالمانه امام خمینی(ره) کشور را با سرفرازی از بحرانها خارج ساخت.
رهبری از مباحثی است که در تمام طول تاریخ بشریت بویژه از دوران انقلاب صنعتی و بروز بحرانهای مختلف ذهن متفکران و اندیشمندان را به خود مشغول کرده است و در این زمینه تئوری ها و الگوهای متفاوتی از سوی صاحبنظران علم مدیریت از غرب و شرق ارائه گردیده است ولی تاکنون هیچ یک از آنها نتوانسته بحرانهای جهانی را مدیریت کند و راه گشائی برای مشکلات خرد و کلان جوامع باشند. لذا در طول این سالیان سبک رهبری و ویژگیهای مدیریتی امام  در تاریخ انقلاب از لحظات آغازین انقلاب و مبارزات تا لحظه پیروزی آن و همچنین در طول دوران جنگ تحمیلی با وجود بحرانهای که یکی پس از دیگری از سوی دشمنان این انقلاب ایجاد میگردید، مورد توجه اندیشمندان و متفکران علم مدیریت قرار گرفته است.

ویژگی های رهبری و مدیریتی امام خمینی (ره) و همچنین اخلاق فردی و خصوصیات ایشان در درجات بسیار عالی قرار داشت و از ایشان یک نمونه انسان کامل ساخته بود که بیان هر کدام از این خصوصیات اخلاقی و مدیریتی ایشان نیاز به بحثی مستقل دارد. در این مقاله سعی شده با توجه خصوصیات رهبری و سبک مدیریتی ایشان، بطور مختصر به شرح بعضی از این ویژگیها بپردازیم.

اندیشه امام (ره) پیرامون رهبری و مدیریت ولائی :
مدیریت در دیدگاه دینی و اسلامی نوعی ولایت است، در تقسیم بندی کلی دو دیدگاه پیرامون رهبری قابل تصور است : دیدگاه الهی و دیدگاه غیرالهی،  اگر کسی به شکل جامع الشرایط مدیریت کند ولایت الهی را نمایندگی می کند، طرح تئوری ولایت فقیه دیدگاهی نوین در تفکر سیاسی نظریه ارتباط دین و سیاست بود و انقلاب اسلامی با این تئوری و این دیدگاه نوین نهضت خود را با رهبری و مدیریت امام (ره) آغاز کرد و انقلاب اسلامی را به ثمر رساند. نظریه امام  تفکری است کاربردی و توانائی رقابت با سایر اندیشه ها را دارد و می تواند عظیم ترین حرکت ها را رهبری کند و راه گشایی برای بسیاری از بحرانهای مدیریتی باشد.
امام در مدیریت ولائی خویش اصولی را ترسیم کرد که همگی برای حفاظت از گوهر کرامت انسانی پی ریزی شده است. در مطالعه دقیق نحوه رفتار مدیریتی امام به این نتیجه خواهیم رسید که اندیشه و عمل مدیریتی امام منطبق بر نظریات دانشمندان و صاحبنظران علم مدیریت است ولی بر اساس اخلاق و احساس تعهد دقیق و عمیق دینی، و توجه به آیات الهی و کرامت انسانی  که این موارد وجه تمایز دیدگاه مدیریتی امام با سایر دیدگاههای مدیریتی می شود.
در رهنمودها، پیامها و نوشته های امام درس های وجود دارد که نشانه های اصول رهبری می باشند و بسیار از آنها ویژگیهای یک مدیر در جامعه اسلامی را نیز در بر دارند.

در این قسمت بطور مختصر به طرح بعضی از این اصول که در بحث تربیت مدیران باید به آنها بیشتر توجه کرد می پردازیم.
1- اسلام محوری :
تبعیت از تعالیم مقدس اسلام و بکار گیری همه اصول دینی در خط مشها و برنامه ریزی و شیوه های کابردی مبنای سبک مدیریت امام میباشد. امام خمینی (ره) در تمام فرایندهای رهبری و مدیریتی تعالیم اسلامی را سرلوحه تصمیمات و استراتژی خود قرار می دادند، زیرا ولایت الهی باید بر اساس اصول دین مقدس اسلام باشد و همیشه در سخنانشان به مدیران و مسئولین حکومتی سرلوحه قرار دادن اسلام و تفکر اسلامی را تذکر می دادند.
باید همه ما اسلامی پیش برویم با برنامه اسلامی پیش برویم. پیروزی ما مرهون اسلام است. نه مرهون من است نه مرهون شما و نه مرهون هیچ قوه ای، مرهون اسلام است. اسلام به ما این پیروزی را داده است. این یك نعمتی است كه خدای تبارك و تعالی به ما اعطا كرده است و این نعمت را چنانچه شكرگزاری نكنیم ممكن است كه یك وقتی خدای نخواسته از ما بگیرند. 

بسادگی می توان دریافت که مدیران در حکومت اسلامی به هیچ عنوان نباید از مسیر اسلام خارج شوند زیرا با وجود سیر در مسیر اسلامی می توان به اهداف والائی دست یافت و از چالشهای که امروزه بدلیل مدیریت غربی در اقصی نقاط جهان شاهد آن هستیم دور ماند زیرا فقط در دین مبین اسلام است که کرامت و ارزش واقعی انسان رعایت می شود و انسان را از پوچی، تهی بینی و دنیائی مبتنی بر مادیات دور نگه میدارد و معنویات را وارد محیط زندگی و کار انسانها می کند.

2-اصل خدمت :
کسی که خود را خادم میداند ولو در هر منصبی باشد. امام خمینی (ره) همیشه مدیران و مسئولین دستگاههای دولتی را خدمتگزاران مردم می دانست و هیچگاه پست و مقام را مانع از خدمتگزاری به مردم نمی دانست. خدمت به ملت یکی از اصول اسلامی و جدائی ناپذیر حکومت ولائی است و همیشه در فرمایشات امام بحث خدمت به ملت بسیار جدی و بطور مستمر توصیه میگردید.
این ملت حق دارد، دست شما را گرفته آورده این بالا نشانده ، شما باید خدمت كنید به این مردم ؛ شما، ما، همه باید خدمتگزار اینها باشیم . و شرافت همه ما به این است كه خدمت به خلق خدا بكنیم . اینها بندگان خدا هستند، خدای تبارك و تعالی ، علاقه دارد به این بندگان و ما مسئولیم ، باید خدمت بكنیم.
امام خدمت به مردم را تا جائی توصیه میکردند که مردم قانع شوند و تاکید امام در خدمت به مردم در حدی بود که لذت خدمتگزاری را به رهبری ترجیح میدادند و در یکی از بیاناتشان فرمودند : اگر به من خدمتگزار بگوئید بیشتر لذت می برم تا اینکه رهبرم بخوانید.
می توان این برداشت را کرد که حکومت اسلامی حکومت خدمت و رفع مشکلات مردم است و مدیران و مسئولین این حکومت همگی خدمتگزار این مردم هستند تا آنجا که رهبری همچون امام خمینی (ره) خود را خدمتگزار این ملت می داند.

3- اصل ساده زیستی :
حضرت امام (ره) در اصل ساده زیستی هم خود مرد عمل بودند و هم کارگزاران را به شدت از اخلاق کاخ نشینی بر حذر و زیستن همانند مردم عادی و متوسط را توصیه می کردند. امام بعنوان یک رهبر انقلابی بزرگ با ساده زیستی خود یک الگوی زندگی را به جامعه معرفی می کند. انگیزه و نیت درونی در این نوع ساده زیستی معنوی و قصد قربت الهی است که نمونه های از این نوع ساده زیستی را میتوان در سیره پیامبر اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع)  مشاهده کرد. در اینصورت مسئولین میتوانند وضعیت معیشتی مردم را در اقشار مختلف مورد توجه قرار دهند و در پی حل مشکلات آنها بر آیند.
حضرت امام خمینی (ره) در ارشادات کریمانه خود ساده زیستی و دوری از تشریفات را به مسئولین و مدیران نظام توصیه می کردند.
یكی از امور مهم هم این است كه روحانیون باید ساده زندگی كنند.آن چیزی كه روحانیت را پیش برده تا حالا و حفظ كرده است، این است كه ساده زندگی می كردند ، آنهائی كه منشاء آثار بزرگی بودند، در زندگی ساده زندگی كردند. اینهائی كه بین مردم موجّه بودند كه حرف آنها را می شنیدند، اینها ساده زندگی كردند... هرچه بروید سراغ اینكه یك قدم بردارید برای اینكه خانه‎ تان بهتر باشد، به همین مقدار از ارزشتان كاسته می شود. ارزش انسان به خانه نیست به باغ نیست به اتومبیل نیست، اگر ارزش انسان به اینها بود انبیاء باید همین كار را بكنند.
در خصوص رعایت ساده زیستی در مورد امام خمینی (ره) میتوان به مجله چینی زبان "گلوبال تایمز" اشاره کرد که مصادف با سی امین سالگرد تاسیس جمهوری اسلامی ایران مقاله ای را با عنوان ((امام خمینی، بزرگمرد تاریخ ایران)) منتشر کرد که به قسمتهای از این مقاله اشاره می کنیم :
خبرنگار این مجله با اشاره به سفر اخیر خود به تهران و بازدید از حسینیه جماران، زندگی امام خمینی را زندگی "بسیار ساده" و خانه آن حضرت را خانه ای "محقر" توصیف کرد و نوشت : با عبور از چندین خیابان نه چندان عریض به خانه محقر امام خمینی در منطقه جماران می رسیم. "ابتدا هرکسی تصور می کند که با توجه به عزت و افتخار امام خمینی (ره)، زندگی و منزل او نیز باید بسیار مجلل باشد اما هر بیننده ای با تماشای خانه کوچک و بی آلایش امام پی به عظمت این مرد می برد." نویسنده در گزارش خود می افزاید : یکی از نکات قابل تامل این است که زندگی امام خمینی از ابتدا تا پایان عمر نیز در همین سادگی و بی آلایشی سپری شده است. خبرنگار چینی در گزارش خود از مشاهداتش از اتاق مخصوص اقامت و محل کار امام می نویسد : این اتاق فقط 12 متر مربع وسعت دارد و این اتاق محل کار ایشان نیز بوده است. "ما شائو لین" با ذکر این مطلب که " صلا نمی توان باور کرد که خانه امام خمینی آنقدر ساده و بی آلایش و کوچک بوده است "می نویسد : در اتاق امام یک جلد قرآن کریم کتاب مقدس مسلمانان، یک سجاده و یک تسبیح مشاهده می شود و همه مال و دارایی امام خمینی را همین وسایل تشکیل می دهند".   
یكی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های حضرت امام خمینی، ساده زیستی ایشان بود. ایشان یكی از بهترین راهكارهای مبارزه با استكبار و ابرقدرت‌ها را ساده زیستن می‌دانستند به طوری كه می‌فرمودند: اگر بخواهید بی‌خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفــاع كنید و ابر قدرتان و سلاح‌های پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه‌هـای آنان در روح شما اثـر نگذارد و شما را از میدان بدر نكند، خود را به«ساده زیستن» عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ كه خدمت‌های بزرگ برای ملت‌های خود كرده اند، اكثرا «ساده زیست» و بی‌علاقه به زخارف دنیا بوده‌اند... چرا كه با زندگانی اشرافی و مصرفی نمی‌توان ارزش‌های انسانی و اسلامی را حفظ كرد.
به این نتیجه با ارزش میرسیم که ساده زیستی در زندگی افراد بویژه مسئولین و مدیران آنها را با معنویات و مردم عادی نزدیکتر میکند و دوری از ساده زیستی میتواند باعث تعلقات قلبی و روحی به جاه و مقام و مادیات و دوری از مردم گردد و انسان در برابر نیروهای شیطانی شکست خورده و از مسیر الهی خارج شود.

4-برقراری عدالت :
حضرت امام خمینی (ره) به عدالت اجتماعی و عدالت دینی و قانون گرائی بسیار تاکید داشتند و عدالت گرائی نزد ایشان از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار بود و همه دولتمردان و مسئولین را ملزم به رعایت قانون میکردند و از آنها میخواست تا در برقراری عدالت پیش قدم باشند و هیچ گونه قصور و غفلتی در گریز از عدالت برای ایشان قابل توجیه نبود. امام بر عدالت اجتماعی و زندگی عادلانه برای همه مردم اصرار داشتند و همیشه در سخنان ایشان عدالت اجتماعی مورد تاکید قرار میگرفت زیرا ایشان معتقد بودند عدالت فطری است و همیشه باید در نهاد انسان آن را زنده نگه داشت. امام (ره) در کتاب ولایت فقیه، در تاکید بر عدالت نوشته اند:
حكمت آفریدگار بر این تعلق گرفته است كه مردم به طریقه عادلانه زندگی كنند و در حدود احكام الهی قدم بردارند. این حكمت همیشگی و از سنت‌های خداوند متعال و تغییرناپذیر است. 
تعابیر حضرت امام خمینی (ره) در مورد عدالت به قرار زیر است :
الف) عدالت به معنای قایل نشدن امتیاز برای قشرهای (خاص) است، مگر به امتیازات انسانی که خود آنها دارند.         
ب) عدالت به معنای این که : طبقات مختلف به طبقه پایین ظلم نکنند. باید حق فقرا، حق مستمندان داده شود... در نظام عادلانه ی (جمهوری اسلامی) اینطور مسائلی که زورگویی باشد نیست. طبقه ی غنی نمی تواند بر طبقه ی فقیر زور بگوید، نمی تواند استثمار بکند، نمی تواند آن ها را با اجر کم وادار به عمل های زیاد بکند... باید مستضعفین حمایت شوند، تقویت بشوند، مستکبر باید مستضعف شود، بلکه همه با هم برادر وار در این مملکت همه با هم باشند."     
ج) عدالت به معنای " قیام انسانها به قسط " که به معنای " رفع ستمگری ها و چپاول گری ها" است.            
د) اقامه ی عدل یعنی " نجات مستمندان از زیر بار ستمگران" و " کوتاه کردن دست ستمکاران".  
ه) بسط عدالت یعنی " رفع  ایادی ظالمه و تامین استقلال و آزادی، تعدیل ثروت به طور عاقلانه و قابل عمل و عینیت در اسلام". 
با توجه به اینکه اصل برقراری عدالت هم یکی از اصول رهبری و ولایت در دیدگاه امام بوده و گسترش عدالت بویژه عدالت اجتماعی را موجب پیشرفت و تعالی انسانها میدانستند مدیران امروز هم باید نسبت به گسترش عدالت در محدوده مسئولیتشان توجه ویژه داشته باشند.

اصول مدیریت نوین در شیوه مدیریتی امام(ره) :

با مطالعه شیوه های مدیریتی امام خمینی (ره) در طول دوران رهبری انقلاب، میتوان دریافت کلیه اصول و مبانی دانش مدیریت از قبیل هدف گذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، تقسیم سازی، تصمیم گیری، کنترل و نظارت در تمام تصمیماتشان بکار گرفته شده است و از آنها در سیاست کلان کشور و امر توسعه و سیاست خارجی و عدالت اجتماعی در کنار آرمانهای اسلامی و انقلابی و اصول دینی بخوبی استفاده کرده اند. مدیریت سیستمیک بحرانهای سیاسی و جنگ و همچنین مدیریت کاریزماتیک بحرانهای سیاسی برایند چنین مدیریتی بود که توانست مردم را در تمام صحنه های انقلاب حفظ کند.
امام خمینی (ره) با برخورداری از بینش عمیق نسبت به انسان، هستی و رابطه آن با یکدیگر و نقش اسلام و توجه به کرامت انسان و الهی بودن و رهبری بر توده های مردم مدیریت می کردند. ایشان معتقد بودند تا زمانی که انسان بر نفس خویش مدیریت پیدا نکند نمی تواند بر دیگران مدیریت نماید و در آنها نفوذ نماید.
امام خمینی (ره) در دوران رهبری خویش بر انقلاب نشان دادند که در تمام زمینه های علم مدیریت نوین تسلط کامل دارند و تمام تئوریها و نظریات این علوم را در قالب اسلام بصورت عملی و علمی اجرا کرده اند که از مهمترین آنها می توان به (مدیریت بحران) اشاره کرد. امروزه مدیریت بحران یکی از اجزای بلاتفکیک و از مشغله های عمده در سطوح عالی مدیریت امنیتی محسوب میگردد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، دشمنان داخلی و خارجی در تلاش بودند تا از پیشرفتها و پیروزهای چشمگیر این انقلاب به هر نحو ممکن جلوگیری کنند، لذا دست به اقداماتی از قبیل ایجاد نا امنی، آشوب، کودتا، تفرقه افکنی و تحریم میزدند که امام هوشمندانه با اعتماد به نفس و با استعانت از قدرت بی منتهای الهی و با پشتیبانی مردم متدین موفق به اداره این بحرانها گردیدند و در شرایط دشوار جنگ تحمیلی و وجود تحریمهای اقتصادی و نظامی با درایت و استراتژی خاص ایشان با کمترین فشار به مردم توانستند موانع را پشت سرگذارند و جهانیان را متعجب و دشمنان را مایوس نمایند.
یکی دیگر از توانائی های حضرت امام خمینی (ره) که اندیشمندان را و سیاستمداران را به تامل واداشته بود (مدیریت راهبردی و مدیریت سیاست خارجی) ایشان بود. امام بر اساس جهان بینی اسلامی به انقلاب می نگریست و آن را محدود و محصور در مرزهای ایران نمی دانست و در جهت احیای امت اسلامی واحد و ساخت حکومت الگو و ام القری برای جهان اسلام و سایر کشورهای آزادیخواه و مستضعفین از هیچ اقدامی فروگذار نکردند. امام نگاهی جهانی داشتند و اعتقاد به ارزشهای اسلامی را مبین نوعی احساس مسئولیت نسبت به جامعه جهانی تلقی می کردند، تاکید بر نفی ظلم و ظلم پذیری و نفی سلطه و سلطه گری از مبانی فکری امام بود.
نمونه از این مدیریت سیاست خارجی میتوان به ارشادات کریمانه امام (ره) در نامه معروف خود به گورباچف آخرین رهبر شوروی سابق اشاره کرد. امام در این نامه دریا و دنیائی از کرامت را برای جهانیان به نمایش گذاشت و همچنین حاوی یک پیش بینی بود که پس از چندی تمام این پیش بینی ها تحقق یافت.

امام خمینی (ره) در نگاه اندیشمندان و صاحبنظران شرق و غرب :
اندیشمندان و صاحب نظران معتقدند با پیروزی انقلاب اسلامی و نشر اصول الهی آن و رهبری  امام خمینی (ره) دین و دینداری در جهان گسترش یافته است و  كلیساها جان تازه گرفته اند و حتی مذهبی بودن در اروپا ارزش و معنای تازه ای پیدا کرده است. عصر امام، عصر احیای دین و معنویت در جهان معاصر می باشد. 
پرفسور حمید مولانا که رئیس و بنیان گذار بخش ارتباطات بین المللی دانشگاه امریكن در  واشنگتن دی سی است اظهار میدارد: به عقیده من هیچ صدایی در قرن بیستم مثل صدای امام خمینی (ره) جهان را به لرزه در نیاورد. امام خمینی (ره) پس از جنگ جهانی اولین شخصیتی بودند كه به صورت جهانی طلسم سكوت را در مقابل طاغوت و ظلم شكستند. اگر این طلسم نشكسته بود امروز شوروی زنده بود.
روزنامه هرالد تریبون  هم  درباره  امام خمینی  (ره)  لب به  اعتراف می گشاید و می نویسد : آیت الله خمینی یك انقلابی خستگی ناپذیر بود كه تا آخرین لحظه حیات به آرزوی خود برای پی ریزی یك جامعه اسلامی و حكومت اسلامی در ایران وفادار ماند . آیت الله خمینی در آنچه برای سرزمین باستانی اش می خواست لحظه ای درنگ نكرد. وی خود را مأمور می دانست كه می باید ایران را از آنچه فساد و انحطاط غرب می دید پاك كند و خلوص اسلامی را به ملت بازگرداند.
روزنامه تایمز لندن كه به سخن گوی دویست ساله دولت استعماری انگلیس معروف بوده است، در توصیف امام خمینی (ره) می نویسد: امام خمینی (ره) مردی بود كه توده ها را با كلام خود مسحور می كرد . وی به زبان مردم عادی سخن می گفت و به طرفداران فقیر و محروم خود اعتماد به نفس می بخشید. این احساس آنها را قادر ساخت تا هر كسی را كه سر راهشان باشد از بین ببرند. وی به مردم نشان داد كه حتی می توان در برابر قدرت هایی مثل آمریكا ایستاد و نهراسید.

نتیجه:
مدیریت و رهبری موضوعی است که تقریباً به عمر تاریخ قدمت دارد. اهمیت این موضوع در بسیاری از حرکت های اجتماعی و وقایع تاریخی به خوبی نمایان است. ولی چگونه می شود اندیشه ای جاودانه می ماند و سرلوحه عملکرد و تفکر بسیاری از اندیشمندان و آزاد اندیشان این جهان می شود. بقای این جاودانگی در رفتار مدیریتی و رهبری امام خمینی (ره) بر میگردد، به نگرش الهی و قرآنی و آزادیخواهانه امام که موجب تقویت نفوذ ایشان بر قلب های مستضعفین جهان شد و لرزه بر بنیان کاخ ظالمان انداخت.
کتاب کشف الاسرار امام خمینی (ره) که به ترسیم اهداف به صورت بیان ارزشها، بایدها و نبایدها پرداخته است و می تواند پاسخگوی بسیاری از سئوالات ما باشد که مطالعه آن به دانشجویان و دانش پژوهان گرامی توصیه می شود و می تواند بر دیدگاه مدیران تاثیر ژرفی بگذارد.