تبیان، دستیار زندگی

در حالی كه رسانه‌ی ملی امسال هم با پخش سریال‌هایی با موضوعات دسته‌چندم و انحرافی در ایام ماه مبارك رمضان، كام مخاطبان راتلخ نمود، رسانه‌های عربی با پخش سریال«الفاروق عمر» تلاش نمودند تا با پرداختن به یك موضوع مهم و حساس و نیز با حربه‌ی تحریف تاریخ اسلام، از اوقات این ماه مبارك در جهت القای دروغ‌ها و باورهای غلط خود حداكثر استفاده را ببرند و حتی از نشان دادن مكرر واژه های مجعولی مثل «خلیج ع ر ب ی» هم دریغ نكنند. جالب آنكه در میان لیست عوامل این سریال موهن، نام تعداد زیادی از هنرمندان ایرانی و متخصصین سریال‌های تاریخی از جمله «عبدالله اسكندری»(گریمور)، «جلیل فتوحی‌نیا» (طراح صحنه) و «آذر مهرابی» (طراح لباس) هم دیده می‌شد كه با پشت پا زدن به عرق دینی و حتی عرق ملی خود، به كارفرمایان قطری و عربستانی، خدمات زیادی ارائه داده بودند.

اما در میان حجم بالای اخبار مربوط به حواشی این سریال، عموم رسانه‌ها از بررسی موشكافانه‌ی تاریخی و محتوایی آن غافل شدند و تقریباً هیچ رسانه‌ای به صورت دقیق به نقد این سریال نپرداخت. از همین رو، بر آن شدیم تا در این زمینه از نظر  و قلم كارشناسان امر و متخصصینی كه این مجموعه‌ی تاریخی را تماشا كرده‌اند، استفاده كنیم تا شاید این خلأ مهم برطرف و پشت پرده‌ی ساخت چنین مجموعه‌هایی افشا گردد.

شخصیت حقیقی و حقوقی عمر به عنوان خلیفه‌ی دوم مسلمین به دلایل فقهی، تاریخی، سیره و تأثراتی که در مسیر تاریخ اسلام ایجاد نموده است، در میان اهل سنت و جهان تشیع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این تأثیرات به حدی است که ایشان را می‌توان به معنای واقعی کلمه فاروقی میان فرق مسلمین نامید.(1)

بنابراین باید این حق رابرای جهان تسنن قایل باشیم که درباره‌ی خلیفه‌ی دوم خود آثار تصویری خلق نمایند؛ همان‌طور که جهان تشیع نیز به فراخور توان خود در مورد مفاخر دینی خود آثاری بی‌بدیل خلق نموده‌است. در این میان «سریال الفاروق عمر» به دلایل تاریخی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری قابل ارزیابی است؛ چه اینکه در تمامی مراحل ساخت این سریال تا مرحله‌ی پخش، مضامین اشاره شده در آن مورد مناقشه‌ی اهل اسلام بوده و عالمان بزرگ شیعه و سنی بر عدم ساخت و ارائه‌ی این مجموعه تاکید داشته اند. حال اینکه چرا با همه‌ی این مخالفت ها، مراحل تولید این اثر در امنیت کامل انجام و به پخش رسیده، موضوعی است که ریشه‌ی آن را در بیرون از جهان اسلام باید جستجو کرد.

اینکه فایل تمامی قسمت‌های سریال به فاصله‌ی یک شب بعد از پخش و قبل از تکرار آن از شبکه های عربی، در سایت‌های متفاوت برای دانلود گذاشته می‌شود، از تلاش برای افزایش دامنه‌ی بازدید این سریال حكایت دارد. همانطور که عرض کردم منصفانه و بدون از هرگونه تعصبی باید به برادران اهل تسنن حق بدهیم که در باره افاضل دینی، تاریخی و مذهبی خود فیلم و سریال و یا هر اثر هنری دیگری که در توانشان باشد را، تولید نمایند و باید پذیرفت که طبیعی است كه در ساخت این نوع از سریال‌ها تلاش زیادی صورت گیرد تا دیدگاه های دینی و مذهبی بر پایه‌ی روایات مختلف میان فرق اهل سنت به تصویر کشیده شود. حتی می‌توان ادعا نمود كه این مهم، در جای خود نه تنها بد نیست که می‌تواند کمک شایانی به روشنگری تاریخ بنماید؛ زیرا در این نوع از هنرنمایی‌هاست که می‌توان با نقد و بررسی واقع‌گرایانه‌ی یک اثر هنری، مسائل مبتلابه آن را به معرض قضاوت مخاطب گذاشت. اما باید به این نکته نیز توجه کرد که ساخت آثاری بر پایه‌ی منابع اسلامی می بایست با تجمیع نظرات علمای اسلام صورت پذیرد. در غیر این صورت ساخت سریال‌ها و فیلم‌های متعدد تاریخی و دینی به یک جنگ رسانه ای میان اهل سنت و شیعه تبدیل می‌شود که همانا آب ریختن به آسیاب دشمن است. با این مقدمه می‌توان بررسی نمود که سریال « الفاروق عمر»، اثری موفق هست یا نه.

نگارنده به عنوان یک فیلمساز مسلمان وظیفه‌ی خود می داند تا حد مقدور به بررسی نکاتی بپردازد که در این سریال به عمد مغفول مانده‌است و تلاش بر این بوده است كه به پیروی از روش مباحثه‌ی علمای بزرگوارمان، بر اساس مستندات علمای اهل سنت به نقد تاریخی این اثر بپردازم. پر واضح است که در میانه‌ی راه به نقدهایی درباره‌ی توفیق و یا عدم توفیق نویسنده و کارگردان اثر در ارائه‌ی مفهوم مورد نظرشان اشاراتی را خواهم داشت.

تقلب بزرگ

حضرت امام خمینی (ره) می فرمایند: «اگر چنانچه اختلافی مابین برادران اهل سنتِ ما با برادران اهل تشیع ما واقع شود، این به ضرر همه‌ی مسلمین است و آنهایی که می‌خواهند ایجاد تفرقه بکنند، نه اهل سنت هستند و نه اهل تشیع؛ آنها کسانی هستند که به نفع دشمنان اسلام مشغول توطئه هستند و می‌خواهند دشمنان اسلام را بر مسلمین غلبه دهند... ما باید بیدار باشیم و بدانیم که این حکم الهی که فرموده است: «انما المومنون اخوه» -مومنان برادر هم هستند- اینها هیچ حیثیتی جز برادری با هم ندارند و مکلفند که مثل برادر با هم رفتار کنند.» 

رهبر فرزانه‌ی انقلاب نیز می فرمایند: «اگر کسی تصور می کند که با بدگویی و تهمت به اهل تسنن می‌تواند از شیعه دفاع کند، بداند که جز برانگیختن آتش دشمنی هیچ نتیجه‌ای نخواهد گرفت و این کار در واقع دفاع از ولایت نیست؛ بلکه دفاع از آمریکا و صهیونیست‌هاست.... ما اطلاع داریم که پول برخی کتاب‌های سراسر دشنام و تهمت را که علیه شیعیان و اهل تسنن چاپ می‌شود، یک مرکز وابسته به استکبار می‌دهد و آیا این واقعیت خطرناک هشداردهنده و بیدارکننده نیست؟ و کمک به تعهد اهداف امریکا و صهیونیست نمی باشد؟ .... همه بدانند که این گونه کتابها هیچ شیعه‌ای را سنی نمی کند و دل هیچ یک از اهل تسنن را جذب عقاید شیعه نخواهد کرد.» (۲۸ /۰۹/ 87)

اینکه نوشته‌ی خود را با کلامی از امام راحل آغاز و به سخنانی مهم از بیانات رهبر معظم و فرزانه انقلاب ادامه دادم به آگاهی از سیاست پنهانی برمی‌گردد که در ورای ظاهر اسلامی ساخت سریال عمر قرار دارد. سریالی که با ظرافت تمام تلاش دارد میان عرب و عجم و میان شیعه و سنی اختلافات دامنه داری را آغاز نماید. از نمایش نام مجعول «خلیج ع ر ب ی» به جای خلیج همیشه فارس در تیتراژ آن گرفته تا جنگهای وحشیانه ای که میان اعراب مسلمان و ایرانیان زرتشتی شکل داده شده و نمایش قساوت ایرانیان در کشتن مسلمین (كشتن مجروحین مسلمانان پس از پیروزی لشگر ایرانی) و همچنین نمایش چهره‌ی خلفای راشدین در حالات گوناگون (علیرغم حرمت صریح آن) و نمایش رضایت‌مندی امام شیعیان در بیعت با خلیفه‌ی اول و همراهی بدون قید و شرط با خلیفه‌ی دوم و تأسی گرفتن از جناب عمر در زمان خلافت خود .... همه و همه تلاش برای به انحراف کشیدن تاریخ است. این نکته در تبلیغات سریال كه گفته می شود سعی وافر شده تا تاریخ مسلمین به دست خود مسلمین به تصویر کشیده شود تا از تحریف به دور بماند، از آن دست ادعاهایی است که در ساخت سریال اصلاً به آن توجهی نشده است. البته از نظر دور نمی-داریم که نویسنده و کارگردان در نمایش چهره‌ی امام اول شیعیان تلاش زیادی کرده تا هم در چهره پردازی (گریم) و هم به لحاظ نمایش قدرت و جهاد در اسلام و هم به لحاظ پاره ای از احترامات خلفای اول و دوم به ایشان، به خواسته‌ی عوام شیعی نزدیک شود تا در فریب اذهان عوام الناس موفق عمل کند؛ ولی در باطن با عدم نمایش واقعیات تاریخی به اختلافات میان شیعه و سنی دامن زده و با مقصر جلوه دادن فارسیان در قتل خلیفه‌ی دوم بر مبنای تعصبات قومی، دعوای عرب و عجم را برجسته می-نماید.

از سوی دیگر نویسنده و کارگردان محترم علیرغم استفاده از چند تن از عالمان مسائل دینی در میان علمای اهل سنت، به مستندات و تواریخ اهل سنت هم احترام نگذاشته و در آنجا که باید حق را بیان نمایند، به راحتی از کنار بسیاری از وقایع مهم تاریخ اسلام که به صراحت در تاریخ و اسناد بزرگترین عالمان اهل سنت بیان شده، گذشته  است که در ادامه، جهت تنویر افکار مخاطبین، به آنها اشاراتی می نمایم:

1. حدیث الدار یا دعوت از خاندان:

رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) از همان آغاز اعلان رسالت با  نزول آیه‌ی شریفه: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَكَ الْأَقْرَبِینَ (سوره شعراء آیه‌ی 214) تعداد زیادی از سرشناسان مكه و قریش را جمع كرد و در آن مجمع ویژه، 3 امر اساسی را مطرح كرد:

• توحید و و قولوا لا إله إلا الله تفلحوا برای برچیده شدن بساط شرك....

• إعلان رسالت خودش. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: «من كسی را سراغ ندارم كه هدیه‌ای را بهتر از هدیه‌ی من برای قومش آورده باشد. من با خیر دنیا و آخرت به میان شما آمده‌ام و من همان پیامبری هستم كه أنبیاء گذشته بشارت آمدن مرا به پیروان خود داده بودند.»

• انتخاب جانشین و خلیفه.

طبری 2 در روایتی صحیح كه تمام راویان آن مورد وثوق علماء رجال اهل سنت هستند، آورده است:

«حدثنا ابن حمید، قال: حدثنا سلمة، قال: حدثنی محمد بن إسحاق عن عبد الغفار بن القاسم عن المنهال بن عمرو عن عبد الله بن الحارث بن نوفل بن الحارث بن عبد المطلب عن عبد الله ابن عباس عن علی بن أبی طالب، قال: لما نزلت هذه الآیة على رسول الله صلى الله علیه و سلم «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَكَ الْأَقْرَبِینَ»، دعانی رسول الله صلى الله علیه و سلم فقال لی: یا علی! إن الله أمرنی أن أنذر عشیرتی الأقربین ... ثم تكلم رسول الله صلى الله علیه و سلم فقال: یا بنى عبد المطلب! إنی و الله! ما أعلم شابا فی العرب جاء قومه بأفضل مما قد جئتكم به، إنی قد جئتكم بخیر الدنیا و الآخرة و قد أمرنی الله تعالى أن أدعوكم إلیه، فأیكم یوازرنی على هذا الأمر على أن یكون أخی و وصیی و خلیفتی فیكم؟ قال: فأحجم القوم عنها جمیعا و قلت: و إنی لأحدثهم سنا و أرمصهم عینا و أعظمهم بطنا و أحمشهم ساقا، أنا یا نبی الله! أكون وزیرك علیه. فأخذ برقبتی، ثم قال: إن هذا أخی و وصیی و خلیفتی فیكم، فاسمعوا له و أطیعوا. قال: فقام القوم یضحكون و یقولون لأبی طالب: قد أمرك أن تسمع لإبنك و تطیع.»

«...چه كسی از میان شما هست كه در امر رسالت مرا یاری كند تا برادر و وصی و جانشین من بعد از من باشد؟ ... علی علیه السلام می‌فرماید: «با این‌كه من جوان‌ترین فرد جلسه بودم، برخاستم و گفتم: من حاضر هستم با تمام توانم در مساعدت و یاری شما كوشش كنم. نبی مکرم (صلى الله علیه و آله) دست بر شانه من زد و فرمود: این علی، برادر و وصی و جانشین من در میان شماست. در همان جلسه، مردان قریش، این كار را به تمسخر گرفته و شروع كردند به خندیدن و به ابوطالب طعنه زدند كه این شخص به تو دستور می‌دهد از این فرزند خردسال خود طبعیت كنید و فرمان ببری3.»

همانطور که می بینیم بزرگان اهل سنت، همه به صحت این روایات اعتراف دارند. حاکم نیشابوری در مستدرک، ج3، ص130، جناب هیثمی در مجمع الزوائد، ج7، ص119، متقی هندی در کنزالعمال، ج12، ص128 و ده‌ها تن از بزرگان دیگر که بر صحت روایت تأکید دارند.

علاوه بر علمای اسلام از شیعه و سنی،  مورخین یگانه از سایر ملل که تاریخ اسلام نوشته‌اند، با نداشتن تعصب مذهبی -چراکه نه سنی بوده‌اند و نه شیعه- این مجلس مهمانی را نقل می‌نمایند. از جمله آنها مورخ و فیلسوف غرب «توماس کارلل»  انگلیسی بوده که در قرن هیجدهم در اروپا شهرت جهانی داشته و در کتاب مشهور خود که مصری‌ها به عربی ترجمه نمودند -تحت عنوان «الابطال و عباده المبطوله»- شرح مجلس مهمانی قریش را در منزل جناب ابوطالب (علیه السلام) داده‌است.

موسیو پول لهوژور فرانسوی- معلم دارالفنون پاریس- در رساله‌ی مختصری که در حالات حضرت محمد(ص) نوشته و در سال 1884 در پاریس چاپ شده نیز به همین موضوع اشاره کرده و هاشم نصرانی شامی در «مقاله فی الاسلام» از ص 83 تا 86 با وجود تعصب و مخالفتی که با اسلام و مسلمین داشته، نیز به همین موضوع اشاره کرده است. مستر جان دیویت پرت در ص 20 کتاب ارزشمند و ذی قیمت خود تحت عنوان «محمد و قرآن» نیز به این مسئله اشارت دارد. 

حال با چنین پشتوانه ی استنادی محکم و قدرتمند چگونه است که نویسنده محترم این سریال که مدعی استفاده از اسناد متقن و متواتر در میان علمای اهل سنت است به راحتی از کنار این موضوع می گذرد. برای آنانی که این سریال را ندیده اند، عرض می‌کنم که این سریال به نحو چشمگیری به دوران رسالت حضرت ختمی (ص) مرتبت پرداخته و جزئیات مختلفی را به تصویر کشیده است. البته پر واضح است که در این نمایش، تمام نگاه کارگردان و نویسنده به فیلم «الرساله» -كه در ایران با عنوان «محمد رسول الله» شناخته می‌شود- بوده و تلاش زیادی کرده تا روایتش مشابه این فیلم ارزشمند باشد و البته، پرواضح است كه در این موضوع توفیقی نمی‌یابد. با این‌حال نویسنده‌ی محترم زمان بسیار زیادی از وقت سریال را به جلسات متعدد سران قریش و سخنرانی های مطول آنها در‌باره‌ی امر نبوت پیامبر (ص) و جزئیات این مباحث و همچنین به زندگی وحشی -قاتل حمزه سید الشهداء- و عشق نافرجام او و رفاقت میان او و بلال و شرح عاقبت به خیری او (در روایتی جعلی که نویسنده‌ی سریال به آن استناد کرده است)4 و جزئیاتی از این دست که در تاریخ کمتر نشانی از آنها یافت می شود، اختصاص داده اما از کنار آیه‌ی بسیار مهمی که به آن اشاره شد و واقعه ای که در تاریخ رسالت پیامبر عظیم الشان اسلام بسیار مهم محسوب می شود، شتاب‌زده عبور کرده و تنها به خواندن آیه‌ی شریفه آن هم از زبان خلیفه‌ی دوم بسنده می کند.

تصویر بالا از بازیگری است که نقش حضرت علی(ع) را در این سریال بازی می‌کند و گفته می‌شود که بر اساس تمثال‌های شیعیان از امام علی(ع) انتخاب و گریم شده است.

آنچه در ادامه می‌خوانید، بخش دوم این سلسله مقالات است: