تبیان، دستیار زندگی

«بی‌ اختیاری‌ ادرار» به‌ دفع‌مكرر ادرار در لباس‌ یا رختخواب‌ گفته‌می‌شــود كه‌ معمولا به‌ صــورت ‌«شب‌ ادراری‌» است ‌، یعنی‌ كودك ‌در روز دفع‌ ادرار را كنترل‌ می‌كند امادر شب‌ و هنگام‌ خواب‌ قادر به‌ این‌كنترل‌ نخواهد بود.

 البته‌ سنی‌ كه‌ شب‌ادراری‌ به‌ عنوان‌ یك‌ پدیده‌ غیرطبیعی‌تلقی‌ می‌شود به‌ چندین‌ عامل‌ بستگی‌دارد كه‌ عبارتند از:
سنی‌ كه‌ كودك‌كنترل‌ ادرار را فراگرفته‌ است‌. جنسیت‌وی ‌، الگو و دفعات‌ بی‌ اختیاری‌ وانتظار والدین‌ از كودك‌.

عدم کنترل ادرار یک علامت روان تنی شایع است که هم به تنهایی و هم همراه با سایر اختلالات کودکان و نوجوانان تظاهر می‌یابد و زمانی این اختلال مطرح می‌باشد که کودکی که حداقل سن او ٥ سال می‌باشد، هنوز کنترل ادرار خود را به طور کامل بدست نیاورده است و در رختخواب یا لباس خودش ادرار می‌کند که این عدم کنترل ممکن است فقط در شب (تنوع شبانه)، فقط در روز (نوع روزانه) یا در هر دو زمان (نوع مختلط) باشد، ممکن است این رفتار کودک عمدی یا غیرعمد باشد. از بین این کودکان کسانی هستند که در مرحله‌ای از سن خود حداقل به مدت ٦ ماه تا یکسال کنترل ادرار خود را بدست آورده‌اند و پس از آن مجدد دچار مشکل شده‌اند (نوع ثانویه) ولی کودکانی نیز هستند که هیچگاه کنترل ادرار خود را بدست نیاورده‌اند که این نوع شب ادراری اولیه می‌نامیم و شایع‌تر از نوع ثانویه می‌باشد

شیوع این بیماری

 در پسران ١٥-٦ درصد و در دختران ١٢-٣ درصد می‌باشد. با افزایش سن شویع آن کاهش می‌یابد و در سن ١٤ سالگی شیوع آن بین ٥ ٪ - ٥ / ١ ٪ می‌باشد. شب ادراری در پسران شیوع بیشتری نسبت به دختران دارد. در بزرگسالان شیوع شب ادراری به یک درصد (١٪) می‌رسد. درصد بالایی از کودکانی که مبتلا به شب ادراری هستند در بستگان درجه یک خود افرادی را دارند که مبتلا به شب ادراری بوده‌اند و همچنین چنانچه یکی از والدین تارخچه مثبت شب ادراری داشته باشند، احتمال ابتلاء فرزند آنها بیشتر از جمعیت عادی است و چنانچه هر دو والد سابقه مثبت داشته باشند احتمال ابتلاء کودک واضحا افزایش می‌یابد و این مسئله بعد ژنتیک را در این بیماری پررنگتر می‌کند.

کودکان در چه سنی باید کنترل ادرار را به دست بیاورند ؟

توانایی کنترل ادرار و مدفوع نیزجزء رشد حرکتی - روانی کودک محسوب می شود. معمولاً کودکان در حدود ۱۵ ماهگی می توانند نیاز به اجابت مزاج خود را بگویند. درحدود ۲۰ ماهگی، طی روز، ادرار خود را کنترل می کنند و در ۳۶ ماهگی نیز مهارت کنترل شبانه ادرار را کسب می کنند.
اما در صورتی که فرزند شما نسبت به حدود سنی ذکر شده تأخیر نشان می دهد، نباید او را مورد سرزنش قرار داده یا حتی به تنبیه متوسل شوید. زیرا تنها خواست و اراده کودک نیست که او را قادر به کنترل ادرار و یا مدفوع می کند، بلکه فاکتورهای پیچیده دیگری نظیر عوامل ارثی، محیطی که کودک در آن زندگی می کند، وضعیت سلامت عمومی و سیر رشد او در این امر مؤثر می باشند.

در پیش گرفتن رفتاری محبت آمیز به همراه درک کودک، می تواند در به دست آوردن مهارت کافی جهت کنترل مثانه به او کمک نمایدو بالعکس، رفتار خشونت آمیز به همراه سرزنش و تحقیر، نه تنها مؤثر نیست، بلکه از نظر روانی تأثیری منفی داشته و نوعی احساس طرد شدگی را در کودک بر می انگیزد. علاوه بر این، طفل به هنگام رفع حاجت دچار اضطراب و تشویش شده و نوعی احساس نارضایتی می کند. در حالی که به این نیاز طبیعی بایستی با عکس العملی طبیعی پاسخ داده شود.

اما اگر کودک حتی پس از چهار سالگی شب ادراری دارد، بایستی دلیل آن مورد بررسی قرار گیرد.

رشد كنترل ادرار :

زمان توانایی كنترل ادرار در كودكان متفاوت است و بسته به این است كه چه وقتی سیستم ادراری آنها تكامل كافی برای این موضوع را پیدا كند .یعنی سیستم عصبی و عضلانی مثانه و مغز تكامل كافی را یافته باشند .

كودك قبل از ۱۵ ماهگی به زحمت می تواند حتی برای چند ثانیه ادرار خود را نگه دارد . این موضوع تا ۵/۲ سالگی ادامه دارد .

بعد از سن یك سالگی ، كودك به اصطلاح لجباز می شود بنابراین اگر او را مجبور به كاری بكنید ، منفی كاری میكند و از اطاعت سر باز می زند . بنابراین آموزش ادرار كردن و آداب دستشویی و یا نشستن روی لگن را زودتر از موعد شروع نكنید . اگر زیاد اصرار كنید ، نتیجه معكوس می گیرید . هیچ چیز بیشتر از این كودك را راضی نمی كند با ادرار كردن بی موقع مادر دچار سر درگمی كند .

 اجازه دهید كودك متناسب با خصوصیات خود كم كم رشد كند و آداب دستشویی را بیاموزد . هیچ راهی برای زودتر شروع كردن آداب دستشویی وجود ندارد . شما باید برای كمك به كودكتان تنها زمانی كه او نشان می دهد كه می خواهد ادرار كند سریعا برای او لگن بیاورید .

البته اگر از موعد مقرر گذشت و كودك شما باز هم بی اختیاری ادراری داشت و نحوه كنترل ادرار را نیاموخت باید نقص های عضوی و عصبی رد شود . ممكن است مثانه كم حجم ، انسداد پیشابراه و حالب نابجا وجود داشته باشد .

· تا حدود ۱۵ ماهگی كودك هیچ گونه احساسی از داشتن ادرار ندارد . در ۱۵ ماهگی كودك كم كم احساس دفع ادرار دارد ولی نمی تواند آنرا نگه دارد و باید سریعا آنرا تخلیه كند . در این سن می توانید از او بپرسید آیا نیاز به دستشویی دارد یا خیر و البته از هرگونه بی اختیاری كه اتفاق می افتد چشم پوشی كنید .

· در سن ۲۱ ماهگی كودك دچار تكرر ادرار می شود و دفعات خیس كردن هم افزایش می یابد . شما باز هم باید صبر و حوصله به خرج دهید و از جار و جنجال بپرهیزید و صرفا لباس او را عوض كنید . پرسش در مورد داشتن ادرار را ادامه دهید و هر بار كه كودك شما با موفقیت از لگن استفاده كرد كاری كنید كه بفهمد از این موضوع راضی و خوشنود هستید .

از وسواس به خرج دادن بپرهیزید و كودك خود را مجبور به نشستن روی لگن نكنید چون نتیجه معكوس خواهید گرفت .

· در سن دو سالگی كودك شما می تواند به تنهایی روی لگن بنشیند و از این موضوع احساس غرور می كند . حتی ممكن است از شما بخواهد او را تنها بگذارید . شما بهتر است به اندازه كافی به كودك آزادی دهید و از او حمایت كنید . از اشتباهات او خرده نگیرید . با اینكار حس اعتماد به نفس را در كودكتان تقویت می كنید .

· در ۵/۲ تا۳ سالگی كودك می تواند كنترل ادرار خود را به دست بیاورد و شما با اطمینان می توانید اور ا روزها پوشك نكنید . در ابتدا انتظار نداشته باشید كه شبها هم خشك بماند ولی اگر سه شب متوالی خشك بود به او پوشك نپوشا نید و البته تا مدتی از لایه پلاستیكی در تشك كودك استفاده كنید .

علت این بیماری چیست؟


حقیقتا نمی‌توان علت واحدی را برای این اختلال مطرح کرد. در نوع اولیه ممکن است تاخیر تکاملی و رشدی مطرح باشد و بعد ژنتیک نیز به عنوان عامل قوی دیگر در نظر گرفته شود. نوع ثانویه که معمولا در سن ٧-٥ سالگی شروع می‌شود می‌تواند تظاهری از وجود استرس کودک باشد مانند:
 تولد نوازد جدید، مهاجرت و نقل مکان، دعواهای خانوادگی، اختلاف، جدایی و طلاق والدین، تعویض مدرسه و روود به مدرسه جدید…

مواردی از همراهی شب ادراری با سایر اختلالات روانپزشکی مانند:
تاخیر تکاملی، اختلال بیش فعالی – کم توجهی و اختلالات رفتاری دیده می‌شود. در مورد بیماری‌های جسمی مانند دیابت، کم کاری تیروئید و علل ساختمانی و نقایض آناتومیک از کودکان مبتلا، این مشکلات را داشته باشند در نتیجه بررسی آنها به طور معمول پیشنهاد نمی‌شود و بررسی‌های پرهزینه، تهاجمی و دردناک بستگی به نتیجه معاینه فیزیکی، شرح حال اخذ شده از بیمار و یافته‌های بالینی دارد ولی بهتر است عفونت ادراری بخصوص در دختران مبتلا مورد بررسی قرار گیرد. بررسی نوار مغزی علیرغم انجام زیاد آن در کودکان مبتلا به شب ادراری فقط در صورتی توصیه می‌شود که در شرح حال و معاینه و تاریخچه کودک یافته‌ای به نفع صرع پیدا شود.

گاه دیده می‌شود که شب ادراری متعاقب مصرف برخی از داروهای روانپزشکی رخ می‌دهد در نتیجه بهتر است در این مورد نیز دقت نماییم. کودکانی نیز هستند که بنا به بعضی دلایل روانشناختی، آب و مایعات زیادی مصرف می‌کنند که متعاقب آن دچار شب ادراری می‌شوند.

آینده این کودکان چگونه است؟

 شب ادراری به طور کلی یک بیماری خوش خیم و خدبخود محدود شونده است. بهبودی بخصوص در سن ٧-٥ سالگی و پس از ١٢ سالگی رخ می‌دهد. در صورتی که درمانی انجام نشود میزان بهبودی ٢٠-١٠ درصد در سال می‌باشد.

آیا شب ادراری نیاز به درمان دارد؟

معمولا در مواردی که وقایع و حوادث استرس‌زایی چون اختلاف، جدایی و طلاق والدین، تولد فرزند جیدد، مرگ، از دست دادن عضوی از خانواده و … مطرح می‌باشد، توجه و مداخله مناسب برای حل آنها لازم است. همچنین نباید تاثیر منفی بیماری را بر اعتماد به نفس کودک از نظر دور داشت و چنانچه اعتماد به نفس کودک آسیب دیده باشد و یا کودک دچار افسردگی و اضطراب شده باش باید به این جنبه‌ها جایگاه ویژه‌ای در درمان شب ادراری دارند و باید به عنوان راه‌های اولیه درمانی انتخاب شوند باید از تشویق و تنبیه مناسب در مورد کودک استفاده شود و به شب‌هایی که کودک خودش را خیس نکرده و خشک گذرانده است پاداشی مناسب که واقعا کودک را خوشحال کند، داده شود.

می‌توان جدولی برای کودک تشکیل داد که به ازای هر شب خشک، در صبح روز بعد یک ستاره یا صورتک خندان به جدول او چسبانده شود. استفاده از زنگ و تشکچه یک انتخاب قابل قبول به عنوان خط اول درمان با توجه به شرایط سنی کودک می‌باشد. میزان موفقیت این روش ٧٥ درصد می‌باشد. با ریزش اولین قطرات ادرار، صدای زنگ باعث می‌شود کودک از خواب برخیزد و ادرار خود را نگه دارد.

در صورت وجود مشکلات روانپزشکی همراه، استرس و مشکلات خانوادگی میزان موفقیت این روش کاهش می‌یابد. علاوه بر موراد فوق می‌توان از ساعت زنگ‌دار برای بیدار کردن کودک در طی شب و محدود کردن مصرف مایعات هنگام شب برای کودک استفاده کرد.

استفاده از دارو در رده‌های بعدی درمانی قرار می‌گیرد. دارو باید تجویز پزشک مصرف شود و قطع آن نیز باید تدریجی باشد تا چنانچه علایم کودک پس از قطع دارو برگردد بنا به نظر پزشک دارو مجدد به دوز قبلی برگردانده شود و دوره جدیدی از درمان شروع شود.

نكات قابل توجه :

- دخترها معمولا زودتر از پسرها كنترل ادرار و مدفوع خود را به دست می آورند . اكثر كودكان زودتر و یا دیرتر از موعد مقرر كنترل ادرار به دست می آورند . بعد از ۱۸ ماهگی اكثر كودكان روز ها خود را خیس نگه نمی دارند ، بعد از دو سالگی نیمی از آنها شبها خود را خیس نمی كنند . بعد از سه سالگی(سه چهارم) كودكان شب و روز كنترل ادرار دارند . و ۹۰ در صد كودكان در سن ۵ سالگی شبانه روز خشك می مانند .

- سیر رشد كنترل ادرار تسریع نمی شود ولی توسط والدین مقرراتی یا وسواسی كند می شود و یا توسط والدینی كه اصلا اهمیتی به آداب دستشویی رفتن نمی دهند .

- هرگز كودك را به خاطر اینكه خودش را خیس می كند تنبیه نكنید .

- وسواس بیش از حد در مورد آداب دفعی باعث می شود كودك شما در آینده دچار اختلالات شخصیتی شود.

علل‌ بروز شب‌ ادراری‌

۱- ناپایداری‌ مثانه‌:

كاهش‌ظرفیت‌ مثانه‌ و در نتیجه‌ تخلیه‌ زود به‌زود ادرار در بسیاری‌ از كودكان‌ مبتلابه‌ «بی‌اختیاری‌ در شب‌ و روز» ثابت‌شده‌ است‌. این‌ كودكان‌ معمولا علایم‌دیگری‌ چون‌ تكرر ادرار و فوریت‌ دردفع‌ ادرار نیز دارند و با مصرف‌داروهای‌ ضد اعصاب‌ احشایی‌ مثانه‌بهبود می‌یابند.

۲ - تأخیر در تكامل‌ مغزی‌:

كنترل‌ ادرار یعنی‌ تكامل‌ مغز برای‌ این‌كه‌ بتواند دریچه‌ پیشابراه‌ را كه‌ درست‌زیر مجرای‌ خروجی‌ مثانه‌ قرار دارد به‌اراده‌ شخص‌ منقبض‌ یا شل‌ كند و به‌این‌ ترتیب‌ تخلیه‌ ادرار با اراده‌ وخواست‌ شخص‌ انجام‌ شود.

این‌ درواقع‌ بخشی‌ از تكامل‌ عمومی‌ كودك‌است‌ و باید به‌ تدریج‌ كسب‌ شود.عوامل‌ داخلی‌ یا خارجی‌ می‌توانندتكامل‌ این‌ بخش‌ را به‌ تأخیر بیندازنددر نتیجه‌ كودك‌ به‌ علت‌ تأخیر درتكامل‌ مغزی‌ قادر به‌ كنترل‌ صحیح‌ادرار خود نیست‌.

سالهای‌ دوم‌ تا چهارم‌ زندگی‌ دوره‌نسبتا حساس‌ زندگی‌ در تكامل‌ كنترل‌ادرار می‌باشد. فشارهای‌ اجتماعی‌ واسترس‌ به‌ عنوان‌ عامل‌ خارجی‌ كنترل‌ادراری‌ را به‌ تعویق‌ انداخته‌ بی‌اختیاری‌ادراری‌ ثانویه‌ را تشدید می‌كند.

دربچه‌های‌ كوچك‌ بروز شب‌ ادراری‌رابطه‌ای‌ خاص‌ با تولد خواهر و برادر،بستری‌ شدن‌ در بیمارستان‌ بین‌ ۲ تا۴ سالگی‌، شروع‌ مدرسه‌، از هم‌گسستگی‌ خانواده‌ به‌ علت‌ طلاق‌ یامرگ‌ و نقل‌ مكان‌ به‌ خانه‌ای‌ جدیددارد. معمولا این‌ كودكان‌ با گذشت‌ زمان‌و تكامل‌ مغز بهبود می‌یابند.

۳ - ارث‌:

حتمال‌ بروز شب‌ادراری‌ در كودكانی‌ كه‌ والدین‌ آنهاخود مبتلا به‌ شب‌ ادراری‌ بوده‌اند بیشتراست‌ و اكثریت‌ كودكان‌ مبتلا یكی‌ ازبستگان‌ آنان‌ نیز دچار این‌ اختلال‌ بوده‌یا می‌باشند.

۴ - خواب‌:

بعضی‌ها عقیده‌ دارندشب‌ ادراری‌ به‌ این‌ دلیل‌ اتفاق‌ می‌افتدكه‌ كودك‌ خواب‌ عمیق‌تری‌ نسبت‌ به‌سایر كودكان‌ دارد در نتیجه‌ متوجه‌پربودن‌ مثانه‌ و خروج‌ ادرار نمی‌شود.اما مطالعات‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ خواب‌این‌ كودكان‌ مانند سایرین‌ بوده‌ وبی‌اختیاری‌ در هر مرحله‌ از خواب‌ (چه‌مرحله‌ خواب‌ عمیق‌ و چه‌ مرحله‌ خواب‌سبك‌) اتفاق‌ می‌افتد. معمولا شب‌ادراری‌ در ساعات‌ اولیه‌ خواب‌ روی‌می‌دهد.

 ۵ - اختلالات‌ روانی‌:

اختلال‌روانی‌ فقط در ۲۰ درصد این‌ كودكان‌وجود دارد. در صورت‌ باقی‌ ماندن‌مشكل‌ شب‌ ادراری‌ در سنین‌ بالاتراحتمال‌ وجود این‌ اختلالات‌ بیشترخواهد بود.

۶ - علل‌ عضوی‌:

در صورت‌وجود اختلال‌ عضوی‌ در دستگاه‌ادراری‌ عمدتا كودك‌ دچار«بی‌اختیاری‌ در روز» و «بی‌اختیاری‌اولیه‌» می‌باشد، به‌ عبارت‌ دیگر این‌كودكان‌ هیچ‌ وقت‌ كنترل‌ ادرار رافرانگرفته‌اند. بنابراین‌ كودك‌ مبتلا به‌بی‌اختیاری‌ در روز باید به‌ پزشك‌ارجاع‌ شود تا در صورت‌ وجود علل‌عضوی‌، با رفع‌ آن‌، بی‌اختیاری‌ كودك‌نیز رفع‌ گردد.

درمان‌  شب ادراری :

بی‌اختیاری‌ ادرار معمولا با گذشت‌زمان‌ بهبود می‌یابد. ۹۹ درصد ازبچه‌های‌ مبتلا به‌ شب‌ ادراری‌ تا سن‌ ۱۵سالگی‌ بهبود خواهند یافت‌، هر چند درصورت‌ وجود اختلال‌ عضوی‌ دستگاه‌ادراری‌، بهبود بی‌اختیاری‌ مستلزم‌درمان‌ و رفع‌ اشكال‌ عضوی‌ است‌.

چندین‌ روش‌ درمانی‌ برای‌ شب‌ادراری‌ وجود دارد كه‌ با موفقیتهایی‌ نیزهمراه‌ بوده‌ است‌. ابتدا لازم‌ است‌ آموزش‌ مناسب‌ آداب‌ تخلیه‌ همراه‌ باتشویق‌ ازطرف‌ والدین‌ به‌ خصوص‌ دركودكانی‌ كه‌ بی‌اختیاری‌ اولیه‌ دارندصورت‌ گیرد.

تهیه‌ یادداشت‌ ازوضعیت‌ كنترل‌ ادرار كودك‌ هم‌ برای‌تعیین‌ وضعیت‌ اولیه‌ اختلال‌ و هم‌ پیگیری‌ پیشرفت‌ كودك‌ كمك‌ كننده‌است‌. محدود ساختن‌ مصرف‌ مایعات‌از ساعات‌ عصر به‌ بعد و بیداركردن‌شبانه‌ كودك‌ برای‌ رفع‌ ادرار می‌تواندمفید واقع‌ شود.

استفاده‌ از تشكچه‌های‌ مخصوص‌كه‌ با رسیدن‌ اندك‌ رطوبت‌ به‌ آن‌ زنگ‌به‌ صدا درمی‌آید سبب‌ بیداری‌ كودك‌هنگام‌ شروع‌ دفع‌ ادرار و كنترل‌ آن‌می‌گردد. این‌ روش‌ در بیش‌ از ۵۰درصد موارد موجب‌ كنترل‌ ادرار دركودكان‌ مبتلا به‌ «شب‌ ادراری‌» شده‌است‌.

از داروها بندرت‌ و فقط به‌ عنوان‌آخرین‌ وسیله‌ و در موارد شدیداستفاده‌ می‌شود. اكثر این‌ كودكان‌ بامصرف‌ دارو بهتر می‌شوند و تقریبایك‌ سوم‌ آنان‌ بهبودی‌ كامل‌ خواهدیافت‌، اما احتمال‌ تحمل‌ دارویی‌ و عودشب‌ ادراری‌ در برخی‌ نیز وجود دارد.

منبع : pezeshk.us