اانسان ها از دیدگاه قران به چهار دسته تقسیم می شوند:
مومن - کافر - مشرک - منافق
انسان های مومن
کلمه " مومن " اسم فاعل از باب " افعال " و به معنای " ایمان آورنده " است. و به کسی گفته می شود که به خدا و فرشتگان و کتابهای آسمانی و فرستادگانش ایمان دارد. وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ : و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتابها و فرستادگانش ایمان آورده‌اند. سوره بقره آیه ۲۸۵
مومن کسی است که اعتقاد به یگانگی خدا داشته باشد و شعار توحیدی او " لا اله الا الله " است.
مومن کسی است که به آنچه بر پیامبر ما نازل شده است و به آنچه پیش از او نازل شده است یقین دارد.
در قرآن آیات زیادی وجود دارد که صفات مومنین و عاقبت کار آنها را بیان می کند.
1.مومنین کسانی هستند که همواره به یاد خدا هستند و اموال و فرزندان آنها را از یاد خدا غافل نمی کند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند و هر كس چنین كند آنان خود زیانكارانند .سوره منافقون آیه ۹
2.مومنین کسانی هستند که نه تنها با یاد خدا دلهایشان آرامش می یابد.
الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ : همان كسانى كه ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا آرام مىگیرد آگاه باش كه با یاد خدا دلها آرامش مىیابد. سوره رعد آیه ۲۸
بلکه با یاد خدا ترسان نیز می شوند
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ : مؤمنان همان كسانىاند كه چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توكل مىكنند. سوره مومنون آیه ۲
در تفسیر این دو سوره نظریات مختلفی ابراز شده که مهمترین آن به نظر بنده بیان حضرت جوادی آملی است که می فرماید:
همان طور که کودک در خانه با یاد پدر و با مشاهده او در منزل به آرامش دست می یابد ـ زیرا ازاین که یک بزرگتری بالا سر اوست احساس امنیت می کند ـ دچار تپش نیز می شود زیرا اگر دست از پا خطا کند دچار عقوبت و سرزنش پدر می شود ـ انسانی که در زندگی به یاد خداست اینگونه است زیرا اگر در محضر خدا معصیت کند خشم او را بر می انگیزاند و زمینه را برای عذاب خود فراهم می کند و اگر نیکی کند بهشت و نعمت خدا را برای خود می خرد
3.اهل ایمان کسانی هستند که نماز اقامه می کنند:
قُل لِّعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُواْ یُقِیمُواْ الصَّلاَةَ : به آن بندگانم كه ایمان آورده‌اند بگو نماز را بر پا دارند. سوره ابراهیم آیه ۳۱
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ : همانان كه نماز را به پا مىدارند و از آنچه به ایشان روزى دادهایم انفاق مىكنند. سوره انفال آیه ۳
بر طبق آیاتی که به عنوان نمونه ذکر شد مومنان نه تنها خود نمازمی خوانند بلکه برپادارنده و زنده کننده فریضه نماز هستند و همگان را به اقامه نماز دعوت می کنند.
لازم به ذکر است که صرف اقامه نماز نشانه مومن بودن نیست بلکه خشوع و توجه به معنای بلند نماز و ویژگیهای مومنان است..
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ : به راستى كه مؤمنان رستگار شدند*همانان كه در نمازشان فروتنند . سوره مومنون آیات ۱ و۲
شخص مومن به هنگام نماز ان چنان حالت توجه به پروردگار پیدا میکند که از غیر خدا جدا می شود .
نمونه بارز چنین شخصیتی علی علیه السلام است که وقتی به نماز می ایستاد آن چنان غرق عظمت علی می شوند که تیر را از پای حضرتش در می آورند و متوجه نمی شوند.
4.مومنان کسانی هستند هنگامی که آیات الهی بر آنان خوانده می شود بر ایمانشان افزوده می شود و بر پروردگار خود توکل می کنند
وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ : چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توكل مىكنند. قسمتی از سوره انفال آیه ۲
در وصف مومنان در نهج البلاغه آمده که : خدا آنقدر در وجود آنان مهم است که هر اتفاقی در زندگیشان بیفتد برای آنها کوچک است.
اینکه چرا ائمه و بزرگان دینی ما با اینکه همسر و فرزندان آنها که نزدیک ترین فرد نزدشان بودند به آنها خیانت می کردند ولی از پای در نمی آیند باید گفت آنها خود را متعلق به خداوند و قدرت لایزال الهی می دانند . یعنی معتقدند اگر قرار است بترسیم تنها از تو می ترسیم و اگر بخواهیم به کسی امید داشته باشیم تنها به تو امید داریم . ما نیز اگر به این دو امر توجه داشته باشیم در امید ها و نا امید ها ُ شادی ها و غمها رو به خدا خواهیم آورد و تحمل مصائب و سختی ها بر ما آسان می گردد.
و این است صفات واقعی مومنان که همواره بر خدا توکل کرده هرگز از رحمت الهی نا امید نمی گردند .
هِ وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ : دو از رحمتخدا نومید مباشید زیرا جز گروه كافران كسى از رحمتخدا نومید نمىشود. قسمتی از سوره یوسف آیه ۸۷
5.مومنان در راه خدا انفاق می کنند
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ :
همانان كه نماز را به پا مىدارند و از آنچه به ایشان روزى دادهایم انفاق مىكنند. سوره انفال آیه ۳
آنها در انفاق خود نه ولخرجی می کنند و نه بخل می ورزند بلکه حد وسط را برگزیدند..
وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَكَانَ بَیْنَ ذَلِكَ قَوَامًا - سوره فرقان آیه ۶۷
و وقتی به کسی صدقه ای می دهند آن را با منت و آزار باطل نمی کنند و برای خود نمایی به مردم مال خود را انفاق نمی کنند بلکه در کار خود اخلاص دارند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى - سوره بقره آیه ۲۶۴ )
مومنان کسانی هستند که امانت ها و وعده های خود را مراعات می کنند .6
وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
آنان كه امانتها و پیمان خود را رعایت مىكنند. سوره مومنون آیه ۸
منظور از امانت امانت های خداو پیامبران و امامان و مردم است . همه نعمت های خداوندی
- آیین حق کتب آسمانی ـ دستورالعمل های پیشوایان - اموال –
فرزندان - پست و مقام امانتند که مومنان در حفظ و ادای آن کوشا هستند و مرتکب خیانت در امانت نمی شوند.
"عهد " تمام عهد و قرار دادهای انسان چه حقوقی و چه اخلاقی و چه الهی را در بر می گیرد.
عهد های حقوقی همان قرار دادهای روزمره بین مردم ُ بیع و اجاره و مزارعه و ... است.
عهد های اخلاقی همان تعهد های اخلاقی است . همان قراردادهایی است که در روابط اجتماعی بین افراد انسانی می باشد.
و عهد الهی همان است که در سوره اعراف آیه ۱۷۳ آمده است:
وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ : و هنگامى را كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت كه آیا پروردگار شما نیستم گفتند چرا گواهى دادیم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این [امر] غافل بودیم.سوره اعراف آیه172
الف: صفات فردی:
1.خشوع در نماز
«الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»
یعنی: «مؤمنین كسانی هستند كه در نماز خویش خاشع و فروتن هستند و دیده بر سجده‌گاه خود دارند و به این سو و آن سو نمی‌نگرند و دلشان در گرو مهر و عشق به خداست..
دوری از گفتار و عملكرد بیهوده.2
«وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ
» مردم با ایمان كسانی هستند كه از هر گفتار و نوشتار و عملكرد بیهوده و بی‌ثمر و بی‌اهمیت روی می‌گردانند. چراكه به باور آنان چنین گفتار و كردار بیهوده و زشت و ناپسند است و باید از آن دوری جست.
پاكدامنی.3
: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ» آنان (مؤمنان) كسانی هستند كه دامن خویش را حفظ می‌كنند، منظور از حفظ دامن خویش، این است كه رابطة جنسی آنان تنها در قلمرو خانه و خانواده، و در چهارچوب مقررات شرعی و اخلاقی و انسانی است. و هرگز خود را با پستی و زشتی گناه آلوده نساخته، و دامان به حرام و گناه نمی‌آلایند، و چشم و دل و جسم را از حرام حفظ می‌كنند.
4.دوری از بدگمانی، غیبت، بدگوئی، تجس
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً»[2] ترجمه: «ای كسانی‌كه ایمان آورده‌اید دوری گزینید از بعضی گمان‌های (بد)، كه آن گمانها گناه است، و تجسس در عیوب دیگران نكنید (از چیزهائی كه از بدی ایشان بر شما پنهان است) و غیبت و بدگوئی از یگدیگر نكنید.
مقام تسلیم.5
مؤمن تمام امور وجودی خود را به اختیار خداوند واگذار می‌كند و در قرآن كریم، حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ از خداوند چنین مقامی را می‌طلبد «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَكَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ»[3]
6.مقام یقین
مؤمن اعتقاد جازم نسبت به اصول دین و فروع دین دارد، مثلاً ممكن نیست انسان اعتقاد قطعی بروز حساب داشته باشد، و همواره آن روز را در خاطر داشته و بیاد آن باشد در عین حال پاره‌ای گناهان را مرتكب شود (و بالاخرة هم یوقنون) چنین كسی نه تنها مرتكب گناه نمی‌شود بلكه از ترس، بقرق گاه‌های خدا، نزدیك هم نمیگردد.
تواضع و فروتنی، .7
«الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً»
[4] (آنان بر روی زمین متواضعانه راه می‌روند.)
حلم و بردباری.8
: «وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»
[5] (و زمانی كه جاهلان، به آنان خطاب ـ جاهلانه ـ كنند با سلام و بیان خوش جواب دهند.)
شب زنده‌داری.9
«وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً
»[6] (و آنان كه شب را برای پروردگارشان به روز می‌آورند در حالی كه سجده كننده و قیام كننده هستند.)
10.توحید خالصانه
«وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ»
[7] كسانی هستند كه با خدا معبود دیگری را نمی‌پرستند.
11.كریمانه از لغو گذشتن
«وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً»
[8] و چون با لغو مواجه شوند، بزرگوارانه از آن می‌گذرند.
تدّبر در آیات الهی.12
[9] «وَ الَّذِینَ إِذا ذُكِّرُوا بآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً»
و كسانی هستند كه چون به آیات پروردگارشان تذكر داده شوند همچون كرها و كورها بر آن آیات نمی‌افتند
ب: رفتارهای (خصوصیات) اجتماعی
هجرت و جهاد
«الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»
[10] كسانی كه ایمان آوردند مهاجرت كردند و جهاد نمودند در راه خدا با مالها و جانهای خود، بزرگترین درجه را نزد خداوند دارند و آنان خود رستگارانند.
شهادت طلبی
و لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لكِنْ لا تَشعُرُونَ»[11] و نگوئید دربارة كسانی كه در راه خدا كشته شده‌اند مردگانند بلكه زنده‌گانند اما شما نمی‌فهمید.
انتخاب دوست
لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِكَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقیةً وَ یُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ»[12] نباید مؤمنان كافران را دوست خود گیرند، و هر كس چنین كرد چیزی پیش خدا ندارد، مگر آنكه از ایشان تقیه كند، یك تقیه مصلحتی و بظاهر، برای مدتی دوستی كنید و خداوند شما را از خود می‌ترساند، و به سوی خداوند است بازگشت..
امر به معروف و نهی از منكر
[13] «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ، بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»
مردان و زنان مؤمن همه یاور و دوستدار یكدیگرند، همدیگر را به كار نیكو امر و از كار زشت باز می‌دارند.
پرداخت زكاة
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّكاةِ فاعِلُونَ»
[14] مردم با ایمان كسانی هستند كه زكات و حقوق مالی خویش را می‌پردازند
دوری از ربا
[15]«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
ای مؤمنان ربا را چند برابر نخورید و تقوای الهی داشته باشید، شاید رستگار شوید..
امانت‌داری
[16] «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»
مردم با ایمان كسانی هستند كه رعایت‌گر امانت‌های مردم و عهد و پیمانهای خود با دیگران‌اند.
از این روهم به ویژگی امانت و امانت‌داری آراسته‌اند و هرگز دست و دل و دیده به خیانت باز نمی‌كنند و هم در زندگی خویش از عهد شكنی به دوراند و به پیمانهای خود وفا می‌كنند..
با توجه به مطالب مذكور روشن می‌شود، مؤمن كسی است كه اعتقاد قلبی به دستورات خداوند داشته باشد و در این صورت است كه محبوب خداوند تعالی می‌گردد و زندگی نیكو و سعادت‌مندی خواهد داشت. كه به آن ها عمل كنند.
«و من یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَیْءٍ قَدْرا(17)
هركس تقوای الهی پیشه كند (خدا ترس و پرهیزگار باشد) خداوند راه بیرون شدن (از عهدة گناهان و بلا و حوادث سخت عالم) را بر او می‌گشاید. و از جایی كه گمان نبرد به او روزی عطا كند و هركه (در هر امری) بر خدا توكل كند خدا او را كفایت خواهد كرد كه خدا امرش (بر همه عالم) نافذ و رواست و بر هر چیز قدر و اندازه‌ای مقرر داشته است
[1] . سورة انعام، آیة 122
.
[2] . سورة حجرات، آیة 12.
[3] . سورة بقره، آیة 128.
[4] . سورة‌فرقان، آیة 63.
[5] . سورة‌فرقان، آیة 63.
[6] . سورة‌فرقان، آیة 64.
[7] . سورة‌فرقان، آیة 68.
[8] . سورة‌فرقان، آیة 72.
[9] . سورة فرقان، آیة 73.
[10] . سورة توبه، آیة 20.
[11] . سورة بقره، آیة 154.
[12] . سورة آل‌عمران، آیة 28.
[13] . سورة آل‌عمران، آیة 130.
[14] . سورة مؤمنون، آیة 4.
[15] . سورة‌آل‌عمران، آیة 130.
[16] . سورة مؤمن، آیة 8.
[17] . سورة طلاق، آیات 2و3.
