تبیان، دستیار زندگی

معمولاً نشانه‏های ظهور را به دو دسته حتمی و غیرحتمی تقسیم‏بندی می‏كنند ولی یك دسته‏بندی دیگر هم هست، كه آن را در سه قالب «وعده»، «وعید» و «حوادث» و وقایع می‏گنجاند.اتفاق نیفتادن برخی از نشانه‏های ظهور، دلیل و توجیه برای تأخیر هیچ كاری نیست؛ زیرا به هر حال، ممكن است در مورد آنها بداء رخ بدهد.
موضوع صحبت، بحث نشانه‏های ظهور است كه لازم است قبل از پرداختن به آن كمی درباره موضوع "بداء " سخن بگوییم.

مسئله بداء و علم خداوند

مسئله بداء از جمله مسایل بسیار مهمی است كه در سه علم فلسفه، كلام و اصول فقه به طور مفصل، درباره آن صحبت شده است؛ ولی از آنجا كه در زمره مسایل اعتقادی هم هست، صرفاً به همان اندازه كه به عنوان یك عقیده می‏طلبد از آن مطلع باشیم، آن را با هم مرور می‏كنیم.
كلمه بداء هم درباره انسان‌ها به‌كار می‏رود، و هم خداوند متعال، كه دو معنای كاملاً متفاوت از همدیگر دارند. وقتی این كلمه را برای انسان‌ها به‌كار می‏بریم، منظور ما همان تغییر اراده است. مثل اینكه ما تصمیم جدی برای مسافرت داشته باشیم، و اندكی پیش از مسافرت بفهمیم این سفر خطر دارد، و رفتن به آن به صلاح نیست، و از رفتن پشیمان بشویم. در این حالت می‏گوییم كه برای ما بداء حاصل شد؛ زیرا از باطن قضایا خبر نداشتیم و الا از همان اول چنین تصمیمی نمی‏گرفتیم. چنین معنایی هیچ‌گاه درباره خداوند متعال مصداق پیدا نمی‏كند، چون نمی‏توانیم بگوییم، نعوذبالله، خدا نمی‏دانست كار ضرر دارد و بعداً فهمید، و تصمیمش عوض شد.
بدائی كه در مورد خداوند متعال استفاده می‏شود همان "اظهار پس از خفا "ست كه با مثالی آن را برای شما توضیح می‏دهم.
یكی از انبیای قوم بنی‏اسراییل، در شب اول ازدواج یك عروس و داماد، به پیروان خود گفت: فردا جنازه این دو را از خانه بیرون خواهند آورد. صبح فردا مردم در نهایت ناباوری دیدند كه آنها نمرده‏اند. از آن پیامبر توضیح خواستند و او هم از خداوند توضیح خواست. به او خطاب شد؛ مرگ آنها معلق بود، نه حتمی، و چون همان شب صدقه دادند، مرگشان به تأخیر افتاد. به مریدانت بگو اگر می‏خواهند مطمئن شوند، كه قرار بوده اینها كشته شوند، بروند زیر رختخواب آنها، ماری را كه قرار بوده قاتلشان باشد، ببینند. این همان بداء در مورد خداوند است كه خداوند یك طرف قضیه را برای ما بیان كرده و طرف دیگر را نگفته تا جایگاه آن معلوم شود.
خداوند از ابتدا می‏دانست این دو جوان قرار نیست امشب بمیرند و تقدیرشان را با صدقه دادن عوض خواهند كرد، لیكن فقط نیمه اول مطلب بیان می‌شود، تا مردم قدر و ارزش صدقه دادن را در ادامه جریان بفهمند. این را هم بگویم كه صدقه دادن برطرف كردن نیاز فقرا و خیریه‏ها نیست، بلكه در واقع، ما نیازهایی از قبیل دفع بلا را از خود دفع می‏كنیم، و اگر چنین راه‌هایی برای برطرف كردن این نیاز نداشتیم، خود ما دچار مشكل می‏شدیم؛ نه فقرا و مستمندان.
جریان تغییر قبله هم، از این دست بود و خداوند متعال، از ابتدا می‏دانستند كه قبله جاوید مسلمانان، كعبه است، نه بیت‏المقدس؛ ولی چند سالی فقط لازم بود تا مسلمانان قدر و ارزش آن را بفهمند.
آیه‏ای را كه در ابتدای بحث خواندم، در همین رابطه است؛ آیه شریفه می‏فرماید:
یمحوالله ما یشاء ویثبت وعنده أمّ الكتاب.1
خدا، هرچه را بخواهد، محو یا اثبات می‌كند و امّ الكتاب2، نزد اوست.
یعنی، خداوند آنچه را بخواهد، محو می‏كند، و یا آنچه را وجود نداشته، اثبات كرده و به وجود می‏آورد. بیت‏المقدس را كه قبله بود، از قبله بودن می‏اندازد و كعبه را كه تا این زمان قبله نبود، قبله می‏كند. بعد هم در ادامه‏اش می‏فرماید: "ام‏ الكتاب " نزد خداست؛ یعنی خدا، همه چیز را از اول می‏داند، ولی چون مصلحت نیست همه‏اش را بیان نمی‏كند.

نشانه‏های ظهور

معمولاً نشانه‏های ظهور را به دو دسته حتمی و غیرحتمی تقسیم‏بندی می‏كنند ولی یك دسته‏بندی دیگر هم هست، كه آن را در سه قالب "وعده "، "وعید " و "حوادث " و وقایع می‏گنجاند؛ و وعید در عربی به معنای "تهدید " است، هر چند كه ما در فارسی آن را به معنی وعده و همراه آن به كار می‏بریم.
در زیارت "آل یاسین " هم آمده است:
والوعد و الوعید بهما حقّ.
و وعده و وعید به آندو (بهشت و جهنم) حقیقت دارد.
كه وعد، به بهشت برمی‏گردد، و وعید، به جهنم. نشانه‏های از جنس وعید، مثل آنهایی است كه مثلاً گفته شده، قبل از ظهور، اكثر مردم و دوسوم جمعیت زمین می‏میرند. خداوند می‏خواهد به این وسیله یك پاك‌سازی بكند تا زحمت امام زمان(ع) كم شود. مرگ و میر آنها به سه شكل مرگ قرمز، مرگ سفید و مرگ سیاه، كه همان جنگ و بیماری‏های فراگیر و قحطی و از این دست مسایل است، خواهد بود. البته در این روایت، پس از وعیدها و تهدیدها، یك بشارت هم آمده است.
راوی می‏پرسد، اگر بنا باشد از هر سه نفر، دو تا بمیرند كه دیگر كسی روی زمین نمی‏ماند. حضرت به او چنین بشارت می‏دهند كه:
آیا تو نمی‏خواهی جزو آنها باشی كه می‏مانند.
كه اینجا منظور از تو، شخص او نبوده و تو ی نوعی را، كه همان شیعیان باشند، حضرت مدنظر داشته‏اند. و الا خود او، كه الان بیش از هزار سال است كه مرده.
به هر حال، این دسته از علایم ظهور، حتمیت ندارند و ممكن است در آنها بداء حاصل شود، چون خداوند ارحم الراحمین است و لطف دارد؛ ممكن است بخواهد از اهل زمین به هر علتی كه خودش بهتر می‏داند، عذاب را بردارد. به عبارت دیگر، ما اگر تا به حال گمان می‏كردیم كه این تهدیدها محقق خواهند شد، ولی به واسطه‏ای مشمول رأفت و رحمت الهی می‏شویم، و هیچ‌كدام از آنها اتفاق نمی‏افتند.
قسم دوم، علایم آنهاست كه جنبه وعده مژده دارند؛ مثل نجات مستضعفان، و ظهور خود امام زمان(ع). اینها هم، به جهت رحمت رحمانی و رحیمی خداوند، قطعاً اتفاق خواهند افتاد. در روایت هم حضرت روی این آیه تأكید كرده‏اند كه:
إنّ الله لایخلف المیعاد.3
خداوند از وعده‏اش، هرگز، تخطی نمی‏كند.
و این تنها قسمی است كه بداء در آن رخ نخواهد داد. و بالاخره، قسم سوم، آن دسته از نشانه‏هایی است كه جنبه بیان حوادث و وقایع را دارد، بدون اینكه متن یا بطنش، بشارت یا تهدیدی داشته باشد؛ مثلاً در عصر یا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان فلان حادثه اتفاق می‏افتد، یا ظهور در روز جمعه واقع می‏شود؛ كه اینها هم، هیچ‌كدام حتمی نیست و ممكن است در آنها بداء رخ بدهد.

حادثه ظهور، ناگهانی خواهد بود

آنچه را تاكنون گفتیم در یك روایت گنجانده شده است:
مثله كمثل السّاعه؛ لا یأتیكم إلّابغته.
مَثَل امام زمان(ع) مثل قیامت است كه ناگهانی می‏آیند.
"بغته " یعنی، ناگهانی و بی مقدمه. مثل زمان جنگ نیست كه برای آن آژیر قرمز بزنند، تا افراد خودشان را آماده كنند. اینها را برای این خدمتتان عرض كردم چون خبر دارم كسانی هستند، به خصوص، در جلسات مذهبی ما، مرتب به دنبال این هستند كه ببینند چند تا از علایم ظهور اتفاق افتاده‌است. روایات را هم به طور موردی نگاه می‏كنند، و نه جامع، كه مطالعه كنند روایات دیگر در كنار اینها چه می‏گویند.
آنچه كه اهمیت دارد، این است كه همه سعی كنیم پاك باشیم. این، وظیفه ماست. والا اینكه عده‏ای بگویند پنج تا از علایم ظهور اتفاق افتاده و سه تا نه؛ پس هنوز وقت داریم، حرف درستی نیست. برای چه وقت داریم؟ روایت كه این را نگفته و برعكس دقیقاً همین را رد می‏كند، و می‏گوید؛ ممكن است در بقیه بداء رخ بدهد و به قول قرآن، هر چه را قرار بوده اتفاق بیفتد خداوند محوش می‏كند و یا برخلاف آن می‏گوید منتظر اینها نباشید؛ چون مثل قیامت، كه به طور ناگهانی به سراغ شما می‏آید، و افراد غافلگیر می‏شوند، آقا هم همین طور ظاهر می‏شوند. یعنی اصلاً ممكن است حضرت در روزی غیر از جمعه ظهور كنند. از همین رو، وظیفه ما این است كه خودمان را بسازیم و همیشه آماده باشیم.

وظیفه انسان منتظر، پاك بودن است

لذا اگر قرار است كسی استغفار و توبه كند، بسم الله در همین جلسه بكند. اگر می‏خواهد ادای دین كند، از جلسه كه بیرون رفت، بلافاصله دینش را ادا كند. اتفاق نیفتادن برخی از نشانه‏های ظهور، دلیل و توجیه برای تأخیر هیچ كاری نیست؛ زیرا به هر حال، ممكن است در مورد آنها بداء رخ بدهد.
در احوالات حاجی اشرفی مازندارانی آمده است كه ایشان، هم مجتهد عالی‌مقامی بودند، و هم از نظر معنوی خیلی مقام بالایی داشتند. دكتری می‏گوید، من به مازندران رفتم، به اشتیاق زیارت ایشان، چون تعریفشان را خیلی شنیده بودم و در آنجا، دو سه روزی كه با ایشان بودم، ایشان را فوق آنچه كه شنیده بودم، یافتم. این خیلی مهم است. معمولاً افراد عكس این هستند. یك مقدار كه با كسی رفت و آمد و سفر می‏كنند، چیزهایی از آن شخص می‏بینند كه از او دور می‏شوند. خدا رحمت كند آیت الله شهید مدنی را، این شخصیت معنوی، می‏فرمودند: من به هر كس نزدیك شدم، دور شدم، جز حضرت امام (ره) كه هر چه به ایشان نزدیك شدم، نزدیك‌تر شدم. اینهایی كه گوهرند، اینچنین هستند. وقتی انسان نزدیك می‏شود می‏بیند یك چیزهایی دارد كه كسانی كه دورند، اطلاعی ندارند؛ اگر بدانند هیچ فاصله‏ای از او نمی‏گیرند. این دكتر هم همین‌طور بوده است. می‏گوید، وقتی من دو سه روزی با حاجی از نزدیك رفت و آمد كردم، دیدم عجب گوهری است. فوق آن چیزی است كه شنیده بودم. بعد از این چند روز می‏خواستم از مازندران بروم مشهد، زیارت كنم و باز بیاییم خدمت ایشان. خدمتشان كه رفتم ایشان یك نامه‏ای به من دادند و گفتند وقتی رفتی زیارت، این نامه را در ضریح بیانداز و جوابش را روزی كه می‏خواهی برگردی، بگیر و بیاور. خیلی تعجب كردم، ایشان با این اطمینان می‏گویند جواب را بگیر و بیاور. بالاخره نامه را گرفتم، رفتم مشهد، آنجا نامه را در ضریح انداختم. روز آخر كه می‏خواستم برگردم. در فكر بودم كه جواب آقا را چطور برگردم و بدهم؟ یك وقت مكاشفه‏ای برای من پیش آمد، در آن مكاشفه، دیدم هیچ كس داخل حرم نیست، امام هشتم(ع) را دیدم، حضرت جواب حاجی اشرفی را در یك بیت شعر خواندند، و فرمودند، در جواب حاجی اشرفی به او این را بگو:
آیینه شو جمال پری طلعتان طلب
جاروب كن تو خانه و پس میهمان طلب
حاجی اشرفی از امام هشتم(ع) تقاضا كرده بوده، كه چه كنیم تا خدمت امام زمان(ع) برسیم؟ ببینید حضرت وظیفه را چه چیزی تعیین می‏كنند. با یك بیت شعری فرمایند، وظیفه این است كه خودت را بسازی، پاك باش. كسی كه منتظر میهمان است، آماده است. وضع داخل منزلش به گونه‏ای است كه مناسب وضع آن میهمان است. اگر هم رعایت نكرد، معلوم می‏شود، منتظر آن میهمان نیست. برایش فرقی نمی‏كند كه بیاید یا نیاید. اما منتظر این چنین است. می‏گوید، حضرت این بیت شعر را خواندند، بعد یك مرتبه، وضع حرم به حالت قبلی برگشت. من فهمیدم كه جواب سؤال حاجی اشرفی همین است.
خدا رحمت كند، آیت الله میرجهانی را؛ یك موقعی خدمتشان بودیم. ایشان این قضیه را تعریف می‏كردند. البته این قضیه، در كتاب دارالسلام آمده و در بعضی كتاب‌های دیگر هم دیده‏ام كه این جریان را نوشته‏اند. این دكتر می‏گوید، من بیت شعر را حفظ كردم و آمدم مازندران جالب است، می‏گوید قبل از اینكه شعر را برای حاجی بخوانم، در همان ملاقات اولی كه با حاجی برخورد كردم دیدم حاجی دارد شعر را می‏خواند. نمی‏دانم ایشان از كجا خبر داشت.

پی‏نوشت‌ها:

* آیت الله سیدابوالحسن مهدوی نماینده مجلس خبرگان استان اصفهان.
1. سوره رعد(13)، آیه 39.
2. ام الكتاب، یعنی اصل كتاب، مادر كتاب، كتاب مادر یا كتاب مكنون یا كتاب مبین، لوحی یا كتابی است كه امور عالم تا ابد در آن آمده است.
3. سوره رعد(13)، آیه 31.