زمانى که اولین جرقههاى انقلاب اسلامى زده شد و به دنبال آن سیل عظیم مردم خسته از جور ستم، خودشان را به صفوف به هم پیوسته انقلابیون رساندند بسیارى از مسائل دچار تغییر وتحول شد که از آن جمله مىتوان به تحول عظیم در شعر و پدید آمدن ادبیات انقلاب اسلامى اشاره کرد؛ آن طور که شاعران جوان و حتى شناخته شدهاى با سرودن اشعار مختلف انقلابى و در قالبهاى گوناگون در بیدار ساختن مردم نقش مهم و بسزایى داشتند.
بىشک یکى از مسائل به وجود آمده در انقلاب اسلامى که در کنار آن رشد فزایندهاى پیدا کرد، بحث سرودهاى انقلابى و اسلامى است؛ به طورى که سرودهاى آن دوره که برخاسته از دل مردم بود در بیدارى و نیز قوت و نیرو دادن آحاد ملت از بسیارى هنرهاى دیگر پیش افتاد.
از آنچه در خاطرات خوانندگان، آهنگسازان و شاعران سرودهاى انقلابى روزهاى بهمن سال 57 و بعد از آن بر مىآید، این نکته را مىتوان استنباط کرد که این سرودها اغلب به صورت بداهه سروده شده و در همان روز با آهنگسازى و یکی، دو بار تمرین کردن ضبط مىشده و فرداى آن روز در اختیار مردم قرار مىگرفته است. پس به همین خاطر از تازگى و طراوت همراه با نوآورى و خلاقیت خاص برخوردار بوده و چون از عمق جان و دل شاعر و هنرمند بر مىآمده، بىتردید بر عمق جان و دل مخاطبان مىنشسته و در ایشان شور و هیجان انقلابى ایجاد مىکرده است.
حال باتوجه به آنچه بیان شد، قصد داریم در یک نگاه و نگرش کلى سرودهاى آن روزهاى پرحماسه را مورد بررسى قرار دهیم، باشد که توانسته باشیم حق مطلب را ادا کنیم؛
بىتردید یکى از حوادث مهم قبل از پیروزى انقلاب اسلامی، حادثه شهادت عدهاى از مردم بىگناه در هفدهم شهریور سال 57 بود که به نوعى مىتوان آن حادثه را سرآغاز کلى حضور میلیونى مردم در خیابانها دانست.
پس از این حادثه غمانگیز بود که آن سرود با این ابیات زبانزد همگان شد که:
“درود، درود، درود
به روان پاک شهید راه خدا
درود، درود، درود
به جوان که کشته شد به میدان شهدا
اى که پرپر مىکنى جوانهها
مىزنى آتشى به خانهها
هفده شهریور روز ننگ تو
هفده شهریور افتخار ما”
پس به همین خاطر است که سرودهاى انقلاب اسلامى حس و حال خاصى دارد؛ یعنى در آن سرودها شهدا جایگاه خاص و ویژهاى دارند، سرودهایى چون:
“برخیزید، اى شهیدان راه خدا
اى کرده، بهر احیاى حق، جان فدا
کز قطره، قطره خون پاک شما
مىروید تا ابد در وطن لالهها
برخیزید، برخیزید
برخیزید رهبر آمد کنون در کنارتان
تا سازد، غرق در بوسه خاک مزارتان
تا گیرد خون بهاى شهیدان ز اهرمن
بازآمد، رهبر ما پى یارى وطن”
و گاهى هم با استفاده از آرایههاى ادبى چون استعاره، از شهدا این چنین یاد مىشود:
“به لالهى در خون خفته
شهید دست از جان شسته
قسم به فریاد آخر
به اشک لرزان مادر”
و نیز در برخى سرودها هم واژه مقدس شهید با واژههاى بهار و آزادى گره مىخورد؛
“شهید، شهید، شهید، راه تو افتخار، نام تو ماندگار
عزتت پایدار، مرگ سرخت، خروش روزگار
اى غمت جاودان، در دل عاشقان
خون تو در جهان، مىکند گلفشان
هر بهار، هربهار”
و در برخى موارد شهید و شهادت همراه با داستانى کودکانه بوده است، چون:
“بابا آب داد دیگه شعار ما نیست
بابا خون داد
تو کتابا دیگه، نمىخونیم بابا
بابا نون داد
بابا فریاد کشید، بابا جنگید تاشب
بابا جون داد”
یقینا محور انقلاب اسلامى و پیروزى آن، حضرت امام(ره) بوده است. پس ایشان و شخصیت والاى آن بزرگوار در سرودهاى انقلاب اسلامى نقش و جایگاه خاصى داشته و به همین دلیل است که بسیارى از سرودهاى مطرح و ماندگار آن زمان، پیرامون امام خمینی(ره) و جایگاه والاى ایشان است، سرودهایى چون:
“خمینى اى امام، خمینى اى امام؛
اى مجاهد، اى مظهر شرف
اى گذشته ز جان در ره هدف
چون نجات انسان شعار توست
مرگ در راه حق، افتخار توست
این تویی، این تویى پاسدار حق
خصم اهریمنان، دوستدار حق
بود شعار تو، به راه حق قیام
ز ما تو را درود، ز ما تو را سلام”
آنچه براى همگان مسلم است روز بزرگ پیروزى مىباشد و آن روز، روزى نیست جز بیست و دوم بهمن سال 57 که نقطه عطف انقلاب و رهایى ملت از چنگ طاغوت زمان بوده است. این روز در اغلب سرودها دیده شده و حتى در برخى سرودها هم به صورت مستقل به آن پرداخته شده است؛ سرودى چون:
“بیست و دوى بهمن، بیست و دوى بهمن
روز از خود گذشتن
روز پیروزى ما
روز نجات میهن”
این یک امر مسلم و قطعى است که هر انقلاب برخاسته از دل مردم باشد و همراه با آرمانهاى الهى و ناب حرکت کند، سرانجامى جز پیروزى نخواهد داشت و این پیروزى خود دلگرم کننده مردم و گردانندگان انقلاب است تا هرچه بهتر و سریعتر به هدف نهایى خود نایل شوند. این امر در روند پیروزى انقلاب اسلامى کاملا مشهود است؛ یعنى از همان آغازین روزهاى انقلاب و به تبع آن در اوج روزهاى به یاد ماندى انقلاب اسلامى سخن از ظفر و پیروزى است و این نوید پیروزى در اغلب سرودها موج مىزند؛
سرودهایى که با آمدن حضرت امام(ره) پیروزى و سربلندى انقلاب اسلامى را نوید و مژده مىداد ؛
“بوى گل سوسن و یاسمن آید
عطر بهاران کنون از وطن آید
جان ز تن رفته باز، سوى تن آید
رهبر محبوب خلق از سفر آید
دیو چو بیرون رود فرشته درآید
بگذرد این روزگار تلختر از زهر
بار دگر روزگار چون شکر آید”
البته ناگفته نماند که این پیروزى و ظفر با همت مردم، رهبرى امام خمینی(ره) و ریخته شدن خون شهداى بسیارى به دست آمد و برگ زرینى در تاریخ چندین هزار ساله این مرز و بوم به یادگار گذاشت؛
“آمده موسم فتح ایمان
شعله سر زد افق، نور ایمان
در دل بهمن سرد تاریخ
لاله سر زد ، ز خون شهیدان
لالهها قامت سرخ عشقند
سرنوشت تو با خون نوشتند
پیکر پاکت اى جان به کف را
از ازل با شهادت سرشتند
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده بادا قرآن
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده یاد شهیدان”
در ادامه این مقال باید یادآور شد که قالب اغلب اشعار مورد استفاده به صورت مثنوی، مستزاد، شعر نیمایى و یا قصیده و دو بیتىهاى پیوسته بوده و از وزن و آهنگ چکشى یا همان حماسى برخوردار بوده و چون اغلب به شکل گروه کر خوانده مىشده مناسب براى استفاده از راهپیمایىها بوده است.
به هر حال روزها و ساعات دهه مبارک فجر، یادآور حماسهسازى مردان و زنان و حتى کودکان و سالخوردگانى است که براى نجات دین و میهن و برافراشته ساختن پرچم آزادى و استقلال دست به کارى بزرگ زدند، کارى که بهت و حیرت همگان را برانگیخت و به تبع آن حماسهاى بزرگ را رقم زد. باشد با تداعى خاطرات باشکوه آن دوره و نیز عمل کردن به رهنمودهاى حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى همواره پیرو خط شهدا و آرمانهاى والاى انقلاب اسلامىمان باشیم.