نویسنده: دكتر ایرانزاد فوق تخصص غدد كودكان، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران
دیابت نوع 2 از اختلال فعالیت سلولهای بتای پانکراس در ترشح میزان کافی انسولین ناشی می شود. در این اختلال گاهی ترشح انسولین کاهش نشان می دهد ولی در برخی موارد نیز بالا رفتن میزان انسولین را شاهد هستیم؛ جالب اینکه در پاره ای موارد در حضور انسولین کافی سلولهای فرد نسبت به انسولین مقاومت نشان می دهند. معمولاً در یک فرد سالم بزرگسال، قند خون ناشتا حدود 110-80 است. بعد از خوردن صبحانه میزان قند بتدریج بالا می رود اما مجدداً به صورت تدریجی تا دو ساعت بعد این قند تحت تأثیر انسولین در سلولها به مصرف رسیده و از میزان آن کاسته می شود. در حالی که در یک فرد دیابتی قند دو ساعت بعد همچنان بالا می ماند که بیانگر این مطلب است که این قند به مصرف نرسیده است؛ این امر می تواند ناشی از مقاومت سلولها نسبت به انسولین و وارد نشدن آن به سلول و عدم مصرف آن است. در نتیجه قند به عنوان یک ماده توکسیک در بدن فرد عمل کرده و بتدریج عوارض خود را بر روی کلیه، چشم، سیستم عصبی و حتی رشد اعمال می کند.
اتیولوژی و اپیدمیولوژی:
عوامل متعددی در ایجاد دیابت نوع 2 دخیل اند چنانچه این بیماری را یک بیماری با عوامل ایجاد کننده مولتی فاکتوریال می نامند. از مهمترین این عوامل می توان به سابقه فامیلی ابتلا به این بیماری اشاره کرد؛ چاقی، ابتلا به بیماری های مزمن دیگر چون اختلالات قلبی - عروقی و فشار خون بالا از دیگر عوامل ابتلا به این بیماری هستند.
شیوع:
در کشور ما حدوداً 7 درصد افراد بزرگسال که تقریباً 4/5 - 4 میلیون نفر را شامل می شوند به دیابت آشکار مبتلا هستند. حال آنکه کارشناسان برآورد کرده اند که حدود 15 درصد جمعیت بزرگسال ما به دیابت پنهان مبتلا هستند. در واقع دیابت پنهان نوعی از دیابت نوع 2 است که در آن قند فرد به معیارهای تشخیص بالینی دیابتی بودن نرسیده است اما روند افزایش تدریجی را داراست که به مرور زمان اثرات آن بر روی سیستم های داخلی نظیر کلیه ها اعصاب و قلب و عروق نمایان می شود. این افراد به خاطر درگیری کلیه ها دچار دفع بیش از حد سدیم و پتاسیم می شوند و متعاقباً احساس ضعف و خستگی بدون دلیل می کنند. گاه دیابت پنهان به دنبال یک سکته قلبی یا زخم پای درمان نشده و یا بیماریهای عروق چشم تشخیص داده می شود. گاه هم این افراد با شکایت از خستگی و ضعف و افزایش دفعات عصبانیت به شما مراجعه می کنند.
بنابراین توصیه می شود برای افراد بالای چهل سال حداقل سالانه و برای افراد بالای پنجاه سال هر شش ماه یکبار چکاپ قند و مارکرهای بیماری های زمینه ای انجام شود.
1) چه معیارهایی کافی است تا بتوانیم بگوییم یک فرد مبتلا به دیابت است؟
اولین قدم تهیه یک شرح حال دقیق از بیماری است که با علائم پلی اوری و پر نوشی و برخی از علائم ذکر شده در بالا به ما مراجعه کرده است. باید راجع به سابقه فامیلی ابتلا به دیابت، افزایش یا حتی کاهش وزن (گاهی در دیابت نوع 2 فرد چاق، بدون دلیل خاص یا حتی داشتن برنامه غذایی محدود کننده وزن شروع به کاهش وزن می کنند.)، تپش قلب و بیماری های زمینه ای سوال می کنیم. قدم بعدی انجام تست های قند خون ناشتا و در صورت بالا بودن قند دو ساعت بعد نیز چک می شود.
2) آیا تفاوت بارزی در تشخیص دیابت آشکار و پنهان بر اساس قند ناشتا و قند دو ساعت بعد وجود دارد؟
بله. معیار عددی تشخیص برای دیابت آشکار و پنهان کمی متفاوت است. برای دیابت آشکار اگر قند ناشتا بیش از 126 و قند دو ساعت بعد بیش از 200 باشد، مجدداً هر دو تست را تکرار می کنیم؛ اگر همچنان بالا باشند تشخیص دیابت آشکار برای ما قطعی می شود. برای دیابت پنهان اگر قند ناشتا بین 126- 110 و قند دو ساعت بعد بین 200- 180 درخواست بعدی ما بررسی میزان HbA1c است. میزان باندینگ هموگلوبین به گلوکز در افراد سالم حدوداً 6% است در حالی که این عدد در افراد مبتلا به دیابت پنهان بین 9% - 8% است.
3) وقتی که مسلم شد فرد مبتلا به دیابت است، چه زمانی لازم است برای فرد دارو شروع کنیم؟
قبل از شروع درمان باید بیمار را از نظر فشار خون، وزن، میزان چربی های خون (تری گلیسریدها و کلسترول) و همچنین عملکرد کلیوی فرد بر اساس میزان اسید اوریک و کراتینین مورد بررسی قرار بگیرد؛ در مرحله اول سعی می کنیم در بیمارانی که مشکل زمینه ای دیگری ندارند از متفورمین به عنوان قدم اول به همراه برنامه غذایی و ورزش استفاده کنیم. متفورمین باعث بهتر شدن سوخت و ساز قند و تقویت انسولین جهت بردن بیشتر قند به داخل سلول و کاهش میزان گلوکز تولیدی از گلیکوژن های ذخیره ای کبد می شود.
4) منظور شما از برنامه غذایی و ورزش برای این افراد، آیا برنامه غذایی خاص یا ورزش خاصی است؟
اساس رژیم درمانی در افراد دیابتی تفاوت چندانی با افراد سالم ندارد؛ فقط این افراد باید محور تغذیه خود را بر مبنای اعتدال و تنوع غذایی بگذارند، و علاوه بر دسته های اصلی مواد غذایی حتماً فیبر را در برنامه غذایی خود بگنجانند. غذاهایی مانند جو و دیگر حبوبات فیبر بالایی دارند؛ فیبرها علاوه بر تأثیرشان در کاهش میزان کلسترول خون احساس گرسنگی را نیز به تأخیر می اندازند. ورزش بهتر است یک و نیم ساعت بعد از خوردن غذا باشد و حد اقل نیم ساعت در روز را به ورزش اختصاص دهند، فقط باید دقت کنید در بیماری که دیابتش تحت کنترل نیست و مشکلات زمینه ای هم دارد خود ورزش باعث تشدید این مسائل می شود.
5) در صورتی که قند فرد با مصرف متفورمین کنترل نشد قدم بعدی چیست؟
یک ماه بعد از مصرف متفورمین مجدداً قند فرد را چک می کنیم، اگر همچنان بالا بود قدم بعدی استفاده از داروهای گروه Meglitinides است. که از داروهای رایج این گروه می توان به Repaglinide اشاره کرد که با نام های تجاریی چون Newbet, Novonorm و Prandin در بازار داروئی با دوزهای 0/5، 1 و 2 میلی گرمی موجودند.
منبع: ماهنامه پزشک امروز، شماره 129.. .