تبیان، دستیار زندگی

استان تهران به مركزیت شهر تهران، با وسعتی حدود ۱۲٬۹۸۱ كیلومتر مربّع بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجه عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجه طول شرقی واقع شده‌است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غربی به استان مركزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. جمعیت این استان در سال ۱۳۸۵، ۱۳٬۲۸۱٬۸۵۸ نفر بوده‌است  مركز آن و به علاوه پایتخت ایران، شهر تهران است.ری، شهرستان قدس، شهرستان شهریار، شهرستان ورامین، شهرستان دماوند، شهرستان فیروزكوه، شمیرانات، و اسلام‌شهر از دیگر مراكز جمعیتی مهم استان هستند                                         

در جلسهٔ هیئت دولت در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۸۸، لایحه تأسیس استان البرز به مركزیت كرج تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد و در ادامه با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ شهرستان‌های كرج، طالقان، ساوجبلاغ  و نظرآباد از استان تهران جدا شدند

استان تهران در جنوب شرقی مركز رشته كوه‌های البرز كه در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی- شرقی كشیده شده، قرار دارد. رشته كوههای البرز به سه دیواره تقسیم می‌شود

1. دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد  


2. دیواره میانی: حد شمالی استان را تشكیل می‌دهد و بلندترین قسمت رشته كوههای البرز مركزی است. كوه دماوند و قله آن به ارتفاع ۵۶۷۱ متر در بخش لاریجان استان مازندران قرار دارد. این دیواره بزرگ كوهستانی به صورت كوههای «كندوان» و پس از آن كوههای «طالقان» در شمال غربی استان، تا محل به هم پیوستن رود «الموت» به «طالقان رود»، ادامه می‌یابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات شهرستان فیروزكوه و سوادكوه تا دره رود فیروزكوه(شعبه اصلی حبلهرود) كه از جنوب دامنه‌های شرقی آن میگذرد، ادامه می‌یابد. در شرق دره فیروزكوه كه پس از دریافت زیرشاخه هایی حبله رود نامیده می‌شود، ارتفاعات «شهمیرزاد» شروع می‌شود.  


3. دیواره جنوبی: سومین بخش از ارتفاعات مركزی است كه رودخانه‌های جاجرود و كرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نموده‌است. این سه قسمت عبارت‌اند از  
   
   
   1. كوههای لواسانات كه بین دره‌های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره «رود لار» محدودند. دنباله این كوهها در شرق جاده آبعلی و دماوند تا دره حبله رود ادامه یافته اند  
   
   
   2. كوههای شمیرانات كه بین سرچشمه‌های جاجرود و كرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قله‌های خلنو، سركچال و كلون‌بستك با ارتفاع بین ۴۲۰۰ تا ۴۳۷۵ متر است.
   
   
   3. كوههای كهار كه از غرب دره رودخانه كرج شروع شده و در جنوب طالقان رود به موازات آن ادامه دارند.
   
   

علاوه بر این سه دیوار كوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران كوه‌هایی با ارتفاع كمتر وجود دارند كه مهم‌ترین آنها كوه‌های حسن‌آباد و نمك در جنوب و بی‌بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصرفیروزه در شرق است

وجود رودخانه‌های همیشگی مانند رودخانه كرج، رودخانه جاجرود، رود لار، حبله رود، رود شور یا ابهررود و طالقان‌رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب كمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه‌های استان از كوههای البرز سرچشمه می‌گیرند. در استان تهران قنات‌های زیادی وجود داشته كه در گذشته نه چندان دور در تأمین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم بسزایی داشته‌اند. ولی امروزه با استفاده از امكانات آب لوله‌كشی كه از سدهایی چون سد امیركبیر، لتیان و لار تأمین می‌شود، آب قنات‌ها و چشمه‌ها فقط برای كشاورزی و آبیاری مصرف می‌شود و فقط بعضی چشمه‌ها، به ویژه چشمه‌های آب معدنی كه بیشتر در شمال شرقی استان متمركزند، اهمیت سابق خود را حفظ كرده‌اند. مهم‌ترین این چشمه‌ها عبارت‌اند از: چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علی هراز،  چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله

تهران قدیم از چهار محله تشكیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، یافت آباد، گار ماشین، گود زنبورك‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین