تبیان، دستیار زندگی

اگر پنج سال پش در شهر بابل، سراغ مسجد محدثین را می‌گرفتیم، شاید پیرمردان پا به سن گذشته بابلی در غبارروبی پستوی ذهنشان جایی را نشانی می‌دادند در کوچه پس‌کوچه‌های مرکزی شهر و در سایه درختان افرا و نارنج، اما حالا این‌طور نیست از پنج نفری که نشانی خواستیم از پیر و جوان و نوجوان، همه می‌دانستند جز یکی که اهل بابل نبود؛ مسجد محدثین بیشتر و پیشتر به نام مسجد شیخ‌کبیر شناخته می‌شده، این اواخر مردم به این مسجد جمکران ثانی هم می‌گویند، نامی که اکبر ناطق‌نوری رئیس مجلس اسبق در شبهای قدر معترض شد، اما این نام متأخر دسته مخالف دیگری هم دارد، معتقدینی که حاضر نیستند شأن مساجد را با هم قیاس کنند یا اگر قیاس باشد بنابر ادله‌ای مسجد محدثین را اولی‌ بر جمکران می‌دانند.

● یک محراب، دو مقبره
مسجد محدثین از همان در و دیوار ورودی شکل و شمایل جمکران را دارد، نه به آن وسعت و گلدسته‌های سیمانی اما احادیث و نوشته‌ها که همه درباره امام غائب است که گفته‌های ناطق‌نوری را تأیید می‌کند. مسجد دو شبستان غیر هم سطح دارد، دو شبستانی که قدیم و جدیدند و با زائران روزافزون که در چهار ساله اخیر بنابر نیاز گسترش یافته، محراب مسجد ناگزیر قدیمی‌ترین و مقدس‌ترین جاست، معتقدین می‌گویند خشت زیرین محراب را امام دوازدهم شیعیان کار نهاده و کتیبه بالا سر محراب با این عبارت که این مسجد را به تحقیق خورشید پنهان و آخرین معصوم فرمان بنا داده، دلیل بر این قداست می‌گیرند.
در حیاط مسجد که هر روز فراختر می‌شود تا زائران بابلی و اندک‌اندک غیربومی را در خود جای دهد، صحنی‌ است که معماری‌اش به اواخر عهد صفوی نسب می‌برد، ضریح و پنجره‌های چوبی که خاص نواحی مازندران است با سقف شیروانی قدیمی و پایه‌های آجری. مقبره در ضریح، آرامگاه «ملا نصیر» و در اتاق مجاور مقبره شیخ کبیر است. در حیاط مسجد که زمانی قبرستان بوده، هنوز سنگ قبرهایی است که نشان می‌دهد تا پنج دهه پیش همچنان در اینجا کفن و دفن می‌شده، خانم شمسی و مرحوم کبیری در سال ۴۷ و ۴۳ شمسی درگذشته‌اند و جدیدترین قبور، مزار دو شهید گمنام است که به درخواست امام جماعت در حیاط مسجد دفن شده‌اند و زیارتگاه زائران است، دور و اطراف مسجد آهسته و آرام شبیه جمکران می‌شود با دفاتر فرهنگی و کتابفروشی که پر است از دو کتاب که درباره مسجد است و کراماتش. امام جماعت مسجد با عبا و ردای سپید نماز ظهر را خوانده است و برای جمعیت ۳۰، ۴۰ نفری از خصائل نیکوی صله رحم می‌گوید.
هرچه هست گویا مسجد همیشه اینطور خلوت نمی‌ماند و شب‌های چهارشنبه جای سوزن انداختن نیست، با دعای ندبه و نماز امام‌زمان که خاص مسجد جمکران است و به مسجد محدثین تعمیم یافته، شب‌های چهارشنبه زائرین می‌آیند، درست مثل جمکران.

اگرچه چاه جمکران بیشتر نمادین است و خشک و خالی، اما چاه مسجد محدثین از جنبه‌های تقدس این مسجد است و معتقدین حکایاتی می‌گویند که ملانصیر در پی امام غائب بر سر این چاه آمده و همان دم آب بالا آمده و امام وضو ساخته و ملانصیرا به امامت ایشان نماز خوانده است؛ بر سر چاه دریچه‌ای گذاشته‌اند و زائرین عریضه‌ها را به داخل چاه می‌اندازند، نم و رطوبت که در این چاه کم عمق است، کاغذها را خمیر کرده، البته اینجا کاغذهای عریضه را مانند جمکران نمی‌فروشند، اما در عوض آداب نوشتن عریضه را نوشته‌اند و بر بالای چاه نصب کرده‌اند، بدین‌ترتیب که هنگام انداختن عریضه به چاه، زائران باید یکی از چهار نایب امام‌زمان را در دوره غیب صغری صدا بزنند و سپس نامه را بیندازند و نام هر یک از نواب خاص هم آمده است.

● تقدس در پنج سال
امام جماعت مسجد محدثین عسگر نصیرایی تشابه اسمی‌اش با ملا نصیر هر چه هست یک تشابه اسمی است، اما گویا این امام جماعت جوان میراث‌دار ملانصیر روحانی عهد صفوی است، از تابستان سال ۸۴ که او به حکم امام جمعه به مسجد محدثین آمده همه چیز تغییر کرده، مسجد که حتی بابلی‌ها نمی‌شناختند، آنچنان شهره شده که با سخنرانی اکبر ناطق‌نوری رئیس مجلس اسبق شاید زائرین بیشتری پیدا کند، گرچه روحانی عالی‌رتبه بنای مسجد را مستند به امر معصوم نمی‌داند، اما نظر امام جماعت و زائرین و همسایگان مسجد اینگونه نیست. عسگر نصیرایی در این چند ساله همه کار کرده است تا مسجد محدثین را در کنار مسجد جمکران قرار دهد، حالا در جای جای شهر بابل تراکت‌ها بزرگی است برای شناساندن مسجد محدثین که به صراحت بر آن نوشته‌اند این مسجد به دستور مستقیم امام زمان بنا شده است.
عسگر نصیرایی نامه‌‌هایی به روحانیان عالی‌رتبه و سازمان میراث فرهنگی نوشته تا این شأن بنا و روایات مسجد محدثین را بپذیرنند اما هنوز مسوولین نظری نداده‌اند، گرچه به نظر می‌رسد مسوولین شهر بابل و استان مازندران مشکلی با قداست یافتن مسجد محدثین و تبدیل آن به جمکران ثانی ندارند. مسجد محدثین امروز شباهتی به پنج سال گذشته ندارد، عسگر نصیری از همان تابستان سال ۸۴ تمام مسوولیت‌ها را برعهده گرفت و هیأت امنای قدیمی مسجد را مرخص کرد، و از همان روز اول، همت کرد تا روایتی را که تأکید می‌کرد این مسجد به فرمان امام زمان ساخته شده میان مردم رواج دهد. گرچه اعضای هیأت امنای سابق دیگر به مسجد بازنگشتند و نماز جماعتشان را به امامت دیگر روحانیان می‌خوانند، اما سیل زائرین آنگونه بود که همه چیز را جبران کرد.
نذورات، هدایا و کمک‌ها به مسجد آنقدر بود، که شبستانی افزوده شد و زمین‌های مجاور به مسجد پیوست و ساختمان چند طبقه‌ای در مجاورت مسجد قد برافراشت، با این رشد زوار مسجد محدثین مشاغل پیرامونی نیز رونق گرفته، مغازه‌های بقالی از یک به چهار و پنج رسید و خانه‌ها اطراف که می‌دیدند مسجد رو به گسترش است بهای ملکشان را بالا برده‌اند، با این حال نذورات زائرین معتقد آنقدر هست که شاید تا یکسال دیگر مسجد محدثین کاملاً به بارگاهی مذهبی تبدیل شود، یکی از خادمان افتخاری حرم که پیرمردی شصت‌وچند ساله است می‌گوید: مردم خواب‌های زیادی می‌بینند و حوائج‌شان برآورده می‌شود و روزی نیست که کسی برای ادای نذر، پول یا طلا نیاورد.
امام جماعت فعال مسجد محدثین این استجابت‌ دعاها را دلیلی می‌داند که تمام شک و شبهه‌های اصالت روایات را رفع و رجوع می‌کند. خواب‌هایی که زوار مسجد می‌بینند، همه به دیدار ائمه ختم می‌شود، امام جماعت دو، سه ماهی از حضورش در مسجد نگذشته بود که فراخوانی داد برای ثبت کرامات مسجد محدثین، همسایگان و زوار از همان چند سال پیش خواب‌های دینی و کراماتی که در این مسجد دیده‌اند را برای امام جماعت تعریف کرده‌اند و به خط خود در دفتر ثبت کرامات نوشته‌اند و عاقبت امام جماعت کتابی با عنوان کرامات مسجد مقدس محدثین نوشته است که روایتی از رویاها و نیازهای روا شده زوار است، اما خود امام جماعت نیز از این خواب‌ها بی‌نصیب نبوده است.
حجت‌الاسلام عسگر نصیرایی می‌نویسد: «روز شنبه ۱/۳/۸۵ در حیاط مسجد با دو نفر از خادمان در حال گفت‌وگو بودم که یک زن جوانی که مادرش را به دنبال داشت به طرف ما نزدیک می‌شد. چهره‌اش را بسیار عصبانی دیدم. نزدیک آمد و لبانش را به خشم باز کرد و بی‌مقدمه شروع کرد به فحاشی کردن و ناسزا گفتن و تهمت زدن. جمعیت حاضر در حیاط مسجد از زن و مرد از تعجب تماشا می‌کردند. دو نفر حاضر در کنارم خواستند که پاسخ بد زبانی‌اش را بدهند، مانع شدم، به یاد سیرة اهل بیت افتادم و سکوت کردم تا فحاشی‌هایش تمام شد، ولی دلم را شکست (علت عصبانیت وی متراژ کردن
اطراف مسجد بود که در توسعه مسجد به خانه آنان آسیب می‌زد و آنان مخالف توسعه مسجد بودند).
صبح یکشنبه بعد نماز و تعقیبات به خواب رفتم و در عالم رویا دیدم، تولیت مسجد را به من سپردند و مسجد مانند حرم امام رضا(ع) بسیار بزرگ ولی قدیمی بود و در آن اقامه جماعت کردم و بعد نماز گفتم بروم از همه مکان‌های مسجد بازدید کنم، اتاق به اتاق می‌رفتم و بررسی می‌کردم. به محوطه‌ای رسیدم کفش‌های خود را درآوردم و وارد ساختمان شدم وقتی بیرون آمدم نمی‌دانستم کفش را کجا درآورده‌ام. ناگزیر پابرهنه شدم، تپه‌ای بزرگ دیدم که باید از سربالایی می‌رفتم، از خستگی بر زمین افتادم، وقتی برخاستم نعلین جدیدی به رنگ زرد مایل به نارنجی در پایم بود، احساسم این بود که آقا مزد زحماتم را داده است، خرسند شدم ولی فکر کردم باید پابرهنه راه را ادامه داد، نعلین را از پا درآوردم و بالای آن بلندی آبادانی بسیاری را مشاهده کردم که متعلق به مسجد بود، مانند پارک‌های سرسبز اطراف حرم امام خمینی(ره) پرسیدم این فضا زیبا را چه کسی ساخته است؟ در این هنگام از خواب بیدار شدم. تأسف خوردم که چرا بیدار شدم و مابقی خواب را ندیدم و جوابی نشنیدم ولی از سوی دیگر با دیدن این خواب غم و اندوهم را فراموش کردم و نسبت به ادامه خدمتگزاریم به این مکان مقدس بیشتر مصمم شدم.

● نه خواب و نه بیداری
ملا نصیرا در خوابی که شبیه بیداری است، شخصی را می‌بیند که در خانه را می‌زند، به دنبال ایشان به جایی می‌رسند که چاهی است چاه با حضور امام لبالب آب می‌شود، امام وضو می‌سازنند و ملانصیرا نماز را پشت‌سر امام می‌خوانند، وقتی سر از سجده برمی‌دارد، امام را نمی‌بیند و می‌فهمد آنکه پشت سرش نماز خوانده امام زمان بوده است، و یکباره چشمش به ردیف هلالی از خشت‌ها می‌افتد که بر دیواری نقش بسته و می‌فهمد که باید اینجا را مسجد کند. این حکایت‌ها سینه به سینه به معدود مردمی رسیده است و به گونه مکتوب نیز کتیبه‌ای قدیمی است که عبارت ساخته شدن مسجد به فرمان امام زمان به عربی حک شده. تمام این اطلاعات حداقلی سید مرتضی میرسراجی از دوستان حجه‌الاسلام عسگر نصیرایی را بر آن داشته تا پژوهشی درباره سابقه مسجد با این پیش فرض که بنایش به دستور صاحب‌الزمان است به عمل آورد.
اگرچه روایت قداست و شأن بنای مجلس سینه به سینه نقل شده بود و مجری این دستور ملانصیرا، اما اولین مشکل مؤلف کتاب مسجد مقدس محدثین این بود که ردپای این شخصیت که در اواخر دوران صفوی می‌زیسته کاملاً گم و بی‌نشان بوده، آقای میرسراجی در شرح جست‌وجویش به همه جا سرک کشیده و حتی دنبال عطاری در بازار بابل می‌رود که گویا کتابی از ملانصیرا داشته و این عطار به هیچ‌وجه کتاب را در اختیار مؤلف نمی‌گذارد و مؤلف ناامیدانه به آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی نامه می‌نویسد و از محضر آیت‌الله دستخط می‌رسد که ایشان به واسطه کهولت سن و درگیر بودن در کار کتابخانه فرصت تحقیق ندارند.
اما عاقبت آقای میرسراجی نام ملانصیرا را در کتابی پیدا می‌کنند که به شرح اعضای شرکت‌کننده در مجلس مؤسسان نادر پرداخته و نام ملانصیرا به عنوان عالم بزرگ مازندران در آنجا آمده، این قدر اشارات کفایت می‌کند تا آقای میرسراجی با دیدن سایه‌های ملا در کتاب‌های دیگر به این نتیجه برسد که ملا نصیرا از علمای مشهور عهد شاه حسین صفوی بوده است و از اخباریان راسخ اعتقاد و پیر و علامه مجلسی و این رویای بنای مسجد را در ۴۷ یا پنجاه سالگی دیده است و به سال ۱۳۱۱ قمری مسجد را بنا کرده و محدثین نامی بوده که خود امام برای آن انتخاب کرده و از این لحاظ بر مسجد جمکران که نام عام دارد رجحان دارد.
گویا بر کتیبه‌ای از بین رفته که در ذکرش در کتابی آمده. ملا نصیرها معتقد بوده است در مسجد محدثین خواندن نماز جمعه باید به نیت واجب باشد – نیتی که فقها معتقدند تنها با ظهور امام زمان امکان وجوب پیدا می‌کند – البته آقای میرسراجی این اعتقاد را تأیید نکرده‌اند و نهایتاً به ذکر احوال ملانصیرا که در مقبره‌ای چوبین که نام و نشانی از او ندارد، آرمیده، اکتفا کرده‌اند و از آنجا که بنای مسجد جمکران نیز بر مبنای خواب بیدارگونه شیخ حسن بن مثله جمکرانی بوده است به قیاس با همان مسجد و محترم بودن و موثق بودن صاحب رویا، استدلال دیگری را روا ندیده‌اند و در نهایت مغفول ماندن مسجد تا به حال را به امامان جماعت قبلی و کسانی که سال‌ها پیش در این مکان می‌زیسته‌اند و احتمالا مدارک را از بین برده‌اند و ضعف تبلیغات نسبت داده‌اند.

«آقای عسگری چرچیان یک عمده‌فروشی مواد غذایی قدیمی در کنار مسجد دارد، او تسبیح‌اش را می‌چرخاند و می‌گوید: «آقای ناطق‌نوری اطلاعات صحیحی درباره اینجا ندارند، ایشان اگر خواب را صحیح نمی‌دانند، پس چه طور خوابی که مبنای مسجد جمکران است را درست می‌دانند در حالی که خواب قابل اعتنا است و می‌توان به رویاهایی صادقه‌ای که در قرآن آمده چه از معصوم و چه از غیرمعصوم اشاره کرد مانند خواب حضرت یوسف و خواب آن دو زندانی هم‌بند یوسف که ایشان تعبیرش کرد. به هر حال ما این حرف‌ها را پای منابر یاد گرفته‌ایم.»
این کاسب و همسایه مسجد معتقد است مسجد محدثین، کراماتی دارد که سندیتش را ثابت می‌کند برای علی عبدالله‌پور هم که معتقد است از مسجد محدثین حاجت گرفته، فرقی نمی‌کند که کسانی درباره سند و اعتبار بنای مسجد پرس‌وجو کنند، او بعد از پنج سال ازدواج و ناباروری، صاحب اولاد شده و همسرش انگشترش را فروخته و به زوار و ندبه خوانان چهارشنبه شب نذری داده است. علی عبدالله‌پور هر روز به مسجد می‌آید و حرف‌های ناطق‌نوری را اصلاً نشنیده است.