تبیان، دستیار زندگی

شرح حدیثی از حضرت امام جعفرصادق علیه‌السلام توسط حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در ابتدای جلسه درس خارج فقه ِ بیست و ششم دی‌ماه 89 (یازدهم صفر 1432).

شافی، صفحه‌ى 652

فى الفقیه، عن الصّادق (علیه‌السّلام) [حضرت امام جعفر صادق علیه‌السّلام فرمودند]: «من لم یكن له واعظ من قلبه و زاجر من نفسه و لم یكن له قرین مرشد استمكن عدوّه من عنقه». اولین چیزى كه موجب میشود كه انسان بتواند در مقابل دشمنش - كه مراد، شیطان است - ایستادگى كند و مانع بشود از تصرف دشمن و تسلط دشمن، [این است كه:] «واعظ من قلبه»؛ از قلب خود واعظى براى خود داشته باشد. قلب متذكر بیدار، انسان را نصیحت میكند، موعظه میكند. یكى از بهترین وسائلِ اینكه انسان قلب را وادار كند به موعظه‌ى خود و فعال كند در موعظه‌ى خود، همین دعاهاست، دعاهاى مأثور - صحیفه‌ى سجادیه و سایر دعاها - و سحرخیزى؛ اینها دل انسان را به عنوان یك ناصح براى انسان قرار میدهد. اول این است: «واعظ من قلبه».

[دوم اینكه:] «و زاجر من نفسه»؛ از درونِ خود یك زجركننده‌اى، منع‌كننده‌اى، هشداردهنده‌اى داشته باشد. اگر این دو تا نبود، «و لم یكن له قرین مرشد»، یك دوستى، همراهى كه او را ارشاد كند، به او كمك كند، راهنمائى كند، این را هم نداشته باشد - كه این، سومى است - كه اگر چنانچه از درون، انسان نتوانست خودش را هدایت كند و مهار نفسِ خودش را در دست بگیرد، [باید] دوستى داشته باشد، همراهى داشته باشد، همینى كه فرمودند: «من یذكّركم اللَّه رؤیته»، كه دیدار او شما را به یاد خدا بیندازد؛ اگر این هم نبود، «استمكن عدوّه من عنقه»؛ خود را در مقابل دشمنِ خود مطیع كرده است؛ دشمنِ خود را مسلط كرده است بر خود و بر گردن خود، كه سوار بشود. كه [منظور از] دشمن، همان شیطان است. اینها لازم است. از درون خود، انسان، خود را نصیحت كند. بهترین نصحیت كننده‌ى انسان، خود انسان است؛ چون از خودش انسان گله‌مند نمیشود. هر كسى انسان را نصیحت كند، اگر قدرى لحن او تند باشد، انسان از او گله‌مند میشود؛ اما خود انسان، خودش را نصیحت كند؛ دشنام بدهد به خودش، ملامت كند، سرزنش كند خودش را؛ اینها خیلى مؤثر است. موعظه كند، زجر كند. در كنار اینها، یا به جاى اینها اگر نبود، آن وقت دوست، رفیق، كه دستگیرى كند انسان را.