تبیان، دستیار زندگی

جایگاه مهدویت در نگاه اهل سنت
باورداشت «مهدویّت» و اندیشه ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ـ بر خلاف تصوّر عده‌ای ـ نه تنها اختصاص به شیعه ندارد؛ بلكه بخش مهمّی از عقاید اسلامی به حساب می‌آید كه بر اساس بشارت‌های پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم)، میان تمامی فرقه‌ها و مذاهب اسلامی شكل گرفته است.
در حوزة اعتقادات اسلامی، كمتر موضوعی را می توان یافت كه تا این حد به آن اهمیت داده شده و در اصل اعتقاد به ظهور منجی، نوعی اتفاق نظر و وحدت فكر، شكل گرفته باشد.
احادیث مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، در بسیاری از كتاب های معروف اهل سنّت نیز آمده است. در بیشتر این كتاب‌ها، از اوصاف و زندگی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، نشانه های ظهور، محل ظهور و بیعت، تعداد یاران و دیگر موضوعات سخن به میان آمده است.
مشهور میان مسلمانان در طول تاریخ، این است كه در آخرالزمان، مردی از اهل بیت(علیهم السلام) ظهور كرده، عدالت را آشكار می كند. مسلمانان از او پیروی می‌كنند و او بر كشورهای اسلامی چیره می شود. نام او «مهدی» است.1
البته عدة کم شماری، از پذیرفتن اصل »مهدویّت« سر باز زده، با دلایلی سست و واهی، به انكار آن پرداخته و آن را فكری شیعی معرفی كرده اند!!
با مروری بر كتاب‌های روایی اهل سنّت روشن می‌شود که موضوع مهدویّت در این منابع نیز به فراوانی مورد اشاره قرار گرفته است.2 علاوه بر روایات فراوانی كه در منابع اهل سنّت به صورت پراكنده به چشم می‌خورد، تدوین و تألیف كتاب‌های حدیثی مختص به حضرت مهدی(علیه السلام)، به وسیله دانشمندان اهل سنّت، گویای جایگاه والای «مهدویّت» نزد آنان است.
متون روایی اهل سنّت را می‌توان به دو دسته تقسیم كرد:
یک. كتاب‌های عمومی:
بی گمان روایات مربوط به حضرت مهدی(علیه السلام) در اغلب منابع روایی اهل سنّت ذكر شده است. البته در پاره‌ای از این منابع، به روشنی به حضرت مهدی(علیه السلام) اشاره نشده؛ ولی در همان منابع نیز روایاتی وجود دارد كه بر او قابل انطباق است.
دو. كتاب‌های ویژه امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) :
در بین منابع روایی اهل سنّت كتاب هایی چند ویژه موضوعات مربوط به آن حضرت نگارش یافته است.
یک. کتاب های عمومی
در این كتاب‌ها به موضوع «مهدویّت» ـ مانند بسیاری از مسائل دیگر ـ به تناسب اشاره شده است. از جمله موضوعاتی كه در این روایات آمده، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بودن حضرت مهدی(علیه السلام) از خاندان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) و از فرزندان حضرت علی(علیه السلام) و حضرت فاطمه(علیها السلام)، خصایص حضرت مهدی(علیه السلام)، زندگی و سیرت آن حضرت، چگونگی ظهور و حكومت ایشان و ... .
اما بعضی از كتاب هایی كه بیشتر روایات مربوط به حضرت مهدی(علیه السلام) در آنها نقل شده، عبارت است از:
1ـ1. المصنف عبد الرزاق
این كتاب اثر ابوبكر عبد الرزاق بن همام صنعانی (م 211 ق) است. وی در این كتاب فصلی را با عنوان »باب المهدی« گشوده و در آن بیش از ده حدیث نقل كرده است. این احادیث از شماره 20769 آغاز و تا شماره 20779 ادامه دارد. وی پس از این باب، با عنوان باب «اشراط الساعة» به برخی موضوعات دیگر اشاره کرده است. این اولین كتابی از اهل سنّت است كه احادیث مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را به شكلی منظم، گرد آورده است.
1ـ2. کتاب الفتن
حافظ ابوعبد الله نعیم بن حماد المروزی (م 229 ق) در کتاب الفتن احادیث فراوانی درباره حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و صفات، ویژگی ها و حوادث عصر او، روایت كرده است. مصنف در مجموع ده بخش را با عناوین مختلف به موضوعات مربوط به فتنه‌های آخرالزمان اختصاص داده است. چهار بخش نخست آن، دربارة حوادث و فتنه هایی است که در روایات بدان ها اشاره شده است. عمدة روایات مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در بخش پنج و بعد از آن ذکر شده است.
1 ـ3 . المصنف فی الاحادیث و الآثار
حافظ عبد الله بن محمّد بن ابی شیبة الكوفی (م 235 ق)، مؤلف كتاب یاد شده، در فصل 37 آن ، بخشی را با عنوان »الفتن« قرار داده است. او در این بخش احادیثی را در رابطه با حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و مباحث مربوط به او ذكر كرده است (حدیث 37637 تا حدیث 37653). در بعضی از این احادیث به نام حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تصریح شده است. از موضوعاتی که در این روایات مورد اشاره قرار گرفته، می‌توان به ویژگی‌های نسبی و اخلاقی مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، مدت حكومت و عمر آن حضرت، شرایط پیش از ظهور، نشانه های ظهور و ویژگی های دوران ظهور ایشان اشاره کرد.
1ـ4. مسند احمد
احمد بن حنبل ابوعبدالله الشیبانی (م 241 ق)، از پیشوایان چهار گانه اهل سنّت است. وی در كتاب مسند احادیث مختلف و متعددی را دربارة حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ذكر كرده است.3 این احادیث به ضمیمه كتاب البیان فی الاخبار صاحب الزمان و در مجموعه ای با نام احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل به چاپ رسیده است.4
در این مجموعه، 136 حدیث از مسند احمد استخراج و در موضوعات زیر تنظیم شده است: 35 حدیث با عنوان «الخلفاء الاثنا عشر» ؛ 35 حدیث در بیان «علامات الظهور» ؛ 26 حدیث با عنوان «ظهور المهدی»؛ شش حدیث با عنوان «المهدی من عترة رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم)»، چهار حدیث با عنوان «یواطیء اسمه اسم رسول الله(صلی الله علیه و آله وسلم)؛ چهارده حدیث با عنوان «نزول عیسی و الامام هو المهدی» و چهل حدیث هم با عنوان «لاتزال طائفة یقاتلون علی الحق الی ان یاتی امر الله».
در میان كتاب‌های نخستین حدیثی، مسند احمد بیشترین حدیث را در این موضوع ذكر كرده است.
1ـ5. سنن ابن ماجه
محمّد بن یزید ابوعبدالله القزوینی (م 275 ق) از حدیث شناسان و محدثان معروف و زبردست اهل سنّت بوده و سنن وی در زمره صحاح ششگانه قرار گرفته است. وی در كتاب الفتن این مجموعه، بخشی را به بیان احادیث مهدی با عنوان »باب خروج المهدی« اختصاص داده است. نسب حضرت مهدی(علیه السلام) ، شرایط قبل از ظهور ، زمینه سازان ظهور، یاران وی، مدت حكومت او و بالاخره ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی حكومت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از جمله موضوعات این روایات است. نکته قابل توجه اینكه در شش حدیث از مجموع هفت حدیث، به نام امام مهدی(علیه السلام) تصریح شده است.
1ـ6. سنن ابو داود
این كتاب نیز یكی از صحاح شش گانه اهل سنّت بوده و به وسیله سلیمان بن الاشعث ابو داود السجستانی (م 275 ق) نگارش یافته است. وی در این مجموعه بخشی را با عنوان «كتاب المهدی»5 به صورت مستقل ذكر كرده كه با حدیث 4279 آغاز می شود.
بعضی از موضوعاتی كه در این روایات مورد اشاره قرار گرفته، عبارت است از: حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) است، ویژگی های نسبی وی، ویژگی‌های جسمی ایشان، شرایط قبل از ظهور، حتمی بودن ظهور ، اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی عصر ظهور و بالاخره جهان پس از حضرت مهدی(علیه السلام).
احادیث سنن ابو داود یکی از منابع قابل ملاحظه، در بارة «مهدویّت» نزد اهل سنّت است.
1ـ7. الجامع الصحیح
این كتاب از جملة صحاح شش گانه اهل سنّت است که به وسیلة محمّد بن عیسی ابو عیسی تَرمَذی سلمی(م 279 ق) به رشته تحریر در آمده است. وی در فصل « ما جاء فی المهدی»، سه حدیث به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) آورده است. در دو حدیث اول این باب، به نام حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تصریحی نشده و صرفاً مسألة منجی و حتمی بودن حاكمیت شخصی از اهل بیت(علیهم السلام) و هم نام رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بیان شده است. ترمذی در مورد حدیث اول گفته است: »هذا حدیث حسن صحیح» و درباره حدیث سوم گفته است: »هذا حدیث حسن«.
هرچند در این مجموعه حدیثی، تعداد احادیث مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، بسیار اندك است؛ ولی با توجه به اسناد خوب آنها, این احادیث مهم و قابل توجه دارای اطلاعات جامعی در باره حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشند.
1ـ8. المستدرك علی الصحیحین
محمد بن عبدالله ابوعبد الله حاكم نیشابوری (م 405 ق) ، احادیث مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را در فصلی خاص، در كتاب الفتن و الملاحم و در برخی قسمت های دیگر به صورت پراكنده ذكر كرده است. وی در این احادیث به برخی موضوعات مربوط به حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ـ اعم از نسب، ویژگی های جسمانی، شرایط قبل از ظهور، اصل ظهور و مسائل مختلف دیگر ـ پرداخته است.
1ـ9. كنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال
علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی (م 975 ق) با تالیف كتابی چون كنزالعمال شهرت به سزایی دارد. این جامع حدیثی از جمله معروف‌ترین مجموعه‌های حدیثی موجود اهل سنّت است. مؤلف ـ كه جداگانه تألیفی درباره حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با عنوان البرهان فی علامات مهدی الآخر الزمان دارد ـ در مجموعه حدیثی كنزالعمال علاوه بر روایات پراکنده6، فصلی را با عنوان «خروج المهدی» گشوده و در آن ده ها حدیث را از منابع مختلف نقل كرده است. این احادیث از شماره 38651 آغاز شده و تا روایت 38708 ادامه یافته است.
در این مجموعه، ابعاد مختلف مهدویّت ـ از جمله شرایط قبل از ظهور، یاوران مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در دوران حكومت وی، حوادث و جریانات عصر ظهور، شرایط حاكم اقتصادی در آن زمان و ویژگی‌های جسمی آن حضرت ـ بیان شده است.