تبیان، دستیار زندگی

بسیاری از اوقات والدین با این مشكلات به كلینیك درمانگری مراجعه می كنند كه فرزندشان هنگام خشم، رفتارهای عجیب و غریبی به شكل خودآزاری از خود نشان می دهند. مثلا سر خود را محكم به دیوار، كف اتاق یا هر چیز سخت و محكم دیگر می كوبد. در اكثر مواقع، این خشم ناشی از آن است كه كودك چیزی خواسته و خواسته او اجابت نشده و یا كودك «نه» شنیده یا اینكه خواهر یا برادر بزرگ تر او، به وسایلی كه او علاقه مند است دست زده یا تصاحب شان كرده در اینجا این سوال برای والدین مطرح می شود كه چه چیز باعث بروز چنین رفتاری است و در چنین مواقعی چگونه بایستی برخورد نمود؟
در واقع زمانی كودك دست به چنین رفتارهایی می زند كه شدت خشم، تنش و ناكامی كه تجربه می كند، از آستانه تحملش بیشتر باشد. مشابه چنین رفتاری را در بزرگسالان هم می توان مشاهده نمود: گاهی اوقات بزرگسالان نیز وقتی با مشكلات عاطفی عظیمی مواجه می شوند (مثلا هنگام مرگ عزیزان) شروع به رفتارهای خود آزارگرانه می كنند مثلا به سر و روی خود می كوبند یا موهای خود را می كشند. وقتی علت را از آنها جویا شویم،
خواهند گفت كه این طوری احساس می كنند احساسات منفی شان اندكی تخلیه می شود و چون درد و رنج جسمی ای كه از این طریق برایشان ایجاد می شود بسیار كمتر از رنج عاطفی شان است، ترجیح می دهند این درد جسمی را به جان بخرند تا اندكی از درد روانی و عاطفی شان كاسته شود.
برای كودكان نیز همین جالت وجود دارد؛ آستانه تحمل كودكان برای ناكامی های عاطفی بسیار كمتر از بزرگسالان است و ناكامی ای كه شاید از دید بزرگسالان بسیار ناچیز و موجه پنداشته شود ممكن است برای كودك بسیار آزاردهنده و غیر قابل تحمل بوده، آسیب و درد عاطفی عمیقی برای وی ایجاد نماید. در چنین مواقعی او ترجیح می دهد كه با ایجاد آسیب ها و دردهای جسمی اندكی از تنش عاطفی خود را بكاهد تا درد و رنج روانی كمتری را تجربه كند. برای چنین كودكانی نوازش های جسمی از طرف مراقبان و علی الخصوص پدر و مادر، بسیار ضروری است چرا كه كودك باید محبت و عواطف را از طریق بدن خود كسب كند تا بدنش هم برایش ارزشمند تلقی گردد. وقتی كه والدین كودك را به شكل محبت آمیزی نوازش كنند، كودك متوجه می شود كه از طریق همین بدن می تواند محبت و علاقه دیگران را به دست آورد و بدن بیشتر برایش ارزشمند خواهد شد؛ چرا كه منبع كسب محبت است. درست مثل بزرگسالی كه می داند «صورت» از اندام مهم در جلب توجه و قضاوت دیگران است، پس ارزشمندی اعضای صورت باعث می شود حتی در شرایط سخت عاطفی كه قصد خودزنی دارد، مراقب باشد كه به آنها كمترین آسیب وارد شود. بنابراین، كودكی كه به محض عصبانی شدن شروع به خودزنی می كند، بیش از بقیه كودكان نیاز دارد كه مورد نوازش های آرام، دلسوزانه و مهربانانه قرار گیرد. والدین چنین كودكی باید سعی كنند در مواقع مختلف، با لحنی آرام، ملایم و محبت آمیز با او صحبت های دوستانه انجام دهند و همزمان صورت، سر و موهای او را نوازش نمایند.
یكی دیگر از راهكارها جهت كاهش تنش و افزایش ارزشمندی بدن در كودكان این است كه اجازه دهیم در وان آب و كف به بازی و شنا بپردازند. بازی با حباب ها، اسباب بازی ها، لیزخوردن و شناوری در آب، علاوه بر اینكه تفریح بسیار بزرگی برای بسیاری از كودكانی شمرده می شود، كمك می كند تا تنش ها و هیجانات كودك به نحو مطلوبی كاسته شود و آستانه تحمل كودك بالاتر رود. به طور كلی اگر كودك شما هم گاهی چنین رفتارهایی از خود نشان می دهد، سعی كنید كه زندگی شادتر و تفریحات بیشتری برایش فراهم نمایید. هر روز با او صحبت كنید، برایش كتاب داستان بخوانید و ترجیحا از كتاب داستان هایی استفاده كنید كه تصاویر بزرگ و رنگارنگی دارند. این امر باعث می شود علاقه مندی كودك به كتاب بیشتر شود. كتاب وسلیه بسیار خوبی برای پر كردن اوقاتی است كه شما مشغول كار هستید و فرصت رسیدگی به كودك را ندارید. او می تواند چندین دقیقه با كتابی كه دوست دارد سرگرم شود بدون اینكه به دنبال وسایل خطرناكی باشد كه شما در دسترسش قرار نمی دهید یا از او می گیرید و این كار باعث ناكامی و خشم او می شوید. فقط به شرطی كه كودك به كتاب بیش از آن وسایل علاقه مند باشد. پس سعی كنید با انتخاب كتاب خوب چنین علاقه ای در وی ایجاد كنید و از عصبانیت های ناشی از ناكامی پیشگیری نمایید. راهكار دیگر ماساژ دادن كودك است. ماساژ علاوه بر اینكه تحریكات لمسی مناسبی برای كودك فراهم می كند، فرصت مناسبی برای كاهش تنش های عضلانی و گفتگوی محبت آمیز با او است. علاوه بر همه آنچه كه گفته شد، گاهی رفتارهای خشن یا انضباط سخت گیرانه والدین باعث بروز چنین رفتارهای پرخاشگرانه و خودتخریبی در كودك است. مراقب باشید كه در تنبیه های خود از روش های خشن و آسیب زننده و صداهای بلند استفاده نكنید. مخصوصا زمانی كه رفتارهای خودتخریبی از كودك سر می زند هرگز با خشونت و صدای بلند او را از این كار منع نكنید؛ چرا كه كودك خودش در شرایط سخت و ناراحتی قرار دارد. بهتر است شما هم ناراحتی و نگرانی خود را از وضعیت او به شكل محبت آمیزی به وی نشان دهید تا اعتمادش را نسبت به نگرانی های دلسوزانه خود جلب نمایید. سعی كنید سطوح خطرناك منزل را تا حد ممكن اندك سازید. زمانی كه كودك شروع به كوبیدن سر خود به دیوار و... نمود، بلافاصله بالش نرمی را حایل سر او با دیوار بسازید و در حالی كه سر و صورتش را نوازش می دهید بگویید: «می دونم ناراحتی، می خوام بالش رو بین سرت و دیوار قرار بدم تا سر كوچولوی خوشگلت كمتر اذیت بشه. من خیلی دوست دارم و دلم نمی خواد اذیت بشی.»
به علاوه، اطمینان حاصل كنید كه كودك به اندازه كافی اسباب بازی در اختیار دارد و نیازی نیست كه به وسایل و اسباب بازی خواهر و برادر یا همسالانش دست بزند وسایل مشترك آنها را به حداقل برسانید و با در اختیار قرار دادن توجه مثبت و علاقه مندی بدون چون و چرا، به همراه در آغوش گرفتن و نوازش كودك احساسات مثبت را جایگزین حسادت ها و عواطف منفی در كودك نمایید.

تأثیر بیشتر تشویق در مقایسه با تنیبیه
 

تأثیر تشویق و تنبیه در سنین مختلف در کودکان متفاوت است. بر اساس بررسی های جدید دانشمندان، کودکان تا 12 سالگی برداشت چندان درستی از طبیعت ندارند و به تشویق به مراتب بیشتر از تنبیه واکنش نشان می دهند. محققان با بررسی مغز کودکان به روش ام آرآی دریافتند، تشویق مراکز ویژه رفتاری را در مغز کودکان تحریک می کند و کودک رفتارهای مثبت خود را که تشویق شده است، تکرار می کند.

پدران افسرده، یادگیری فرزندان شان را به تأخیر می اندازند
 

ارتباط کلامی کودکانی که پدر افسرده دارند، بسیار ضعیف تر از دیگر کودکان است. بررسی های محققان نشان می دهد پدران افسرده به طور میانگین 9 درصد کمتر از سایر پدران برای فرزندان شان کتاب می خوانند و همین امر در یادگیری و دامنه لغوی فرزندان آنان تاثیر می گذارد. پژوهشگران می گویند این تفاوت ممکن است کوچک به نظر برسد اما وقتی تأثیر آن در تکامل یادگیری گفتار کودک در نظر گرفته شود تفاوت قابل توجه ای خواهد بود.

تأثیر تشویق و تنبیه در دوره های سنی گوناگون در کودکان یکسان نیست
 

دانشمندان در بررسی های جدید دریافتند، کودکان تا سن 12 سالگی برداشت درستی از تنبیه ندارند و با تشویق بیشتر هدایت می شوند. محققان با بررسی مغز کودکان در 8 سالگی، مراکز ویژه رفتاری را در مغز تحریک می کند و کودک رفتارهای مثبت خود را که تشویق شده است، تکرار می کند.
به گفته آنها تنبیه در کودکان 8 ساله چنین تاثیری ندارد و کودک در این سن نمی تواند درک کند که در صورت مشاهده واکنش منفی برای یک فعالیت، نباید آن را دوباره تکرار کند.