مقدمه :
برای بیمارانیكه به مقادیر كم پروتئینهای پلاسمایی باقیمانده در كیسه گلبول های قرمز واكنش نشان می دهند ، از گلبول های قرمز شسته شده استفاده می شود . این واكنشها می توانند به صورت آلرژی زا ایجاد تب یا آنفیلاكسی ظاهر شوند . شستشو باعث از دست رفتن 10% تا 20% از گلبول های قرمز می شود . از آنجا كه مراحل شستشوی گلبول قرمز ورود به كیسه خون را در پی دارد ، لذا سیستم باز به حساب آمده و فرآورده باید ظرف مدت 24 ساعت مصرف شود .
موارد مصرف گلبول قرمز شسته شده :
- مبتلایان به تالاسمی ماژور
- بیماران مبتلا به كمبود IGA (گلبول قرمز شستشه شده ای كه حداقل 5 بار شسته شده باشد )
- هموگلوبینوری حمله ای شبانه
- واكنشهای ازدیاد حساسیتی نسبت به پروتئینهای پلاسما
- بیمارانی كه آلوآنتی بادی دارند
- تزریق خون نوزادان
- تزریق خون داخل رحمی
برای جلوگیری از واكنش تب زای همولیتیك انتقال خون ، كاهش 90% لوكوسیتها كافی به نظر می رسد لیكن در برخی از بیماران حتی كاهش 95% برای جلوگیری از واكنش تب زا كافی نبوده و باید تا 9/99-99% لكوسیتها خارج شوند كه این میزان معمولاً با فیلترهای مخصوص حذف لكوسیت ، امكانپذیر می باشد .
تهیه گلبول های قرمز كم لكوسیت به سه روش امكان پذیر است :
1- سانتریفیوژ
2- شستشو ( جهت تهیه گلبولهای قرمز كم لكوسیت و همچنین كاهش میزان پروتئینهای باقیمانده در كیسه خون )
3- استفاده از فیلترهای مخصوص
با روش شستشو ، میزان لكوسیتها حدود 95-80% كاهش می یابد و 15-14% گلبول های قرمز نیز از بین می روند . این روش بیشتر برای بیمارانی مناسب محسوب می گردد كه نسبت به پروتئینهای پلاسما حساسیت دارند .
در شستشوی خون موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرند :
* رعایت اصول ایمنی و بهداشت همچنین ضدعفونی كردن هود شستشوی خون طبق دستورالعملهای موجود.
* گلبول قرمز شسته شده فقط تا 24 ساعت بعد از تهیه قابل مصرف است كه این مهلت باید روی كیسه خون ذكر گردد .
* در مدت زمان شستشو باید سعی شود تا دمای كیسه ها به بالاتر از 8+ درجه سانتی گراد نرسد .
* بسته به تشخیص پزشك ممكن است تعداد دفعات شستشو ، بیش از یك بار باشد (( در این زمان نیز مانند ضمیمه شماره 1 در هر بار به كیسه 200 سی سی تا 300 سی سی ( برطبق دستورالعملهای موجود در سازمان انتقال خون این میزان 250 سی سی – 200 سی سی می باشد ) نرمال سالین اضافه شده و عملیات تكرار می شود)).
* برنامه پیش بینی شده جهت سانتریفیوژ می تواند اندكی متغیر باشد اما باید نسبت بین زمان و دور سانتریفیوژ در نظر گرفته شود تا در اساس انجام آزمایش تغییرمحسوسی ایجاد نگردد .
در حال حاضر شستشوی خون به وسیله یك یا چند بار اضافه كردن نرمال سالین به كیسه گلبول قرمز متراكم و سانتریفیوژ كردن آن و سپس خارج ساختن سورفكتانت باقیمانده از كیسه خون انجام می شود (به ضمیمه شماره 1 مراجعه شود ).
در هنگام تزریق خون به بیمار دارای واكنش ، لكوسیت های موجود در كیسه خون توسط ست تزریق فیلتردار از آن جدا می گردد . همچنین مقدار زیادی از این گلبولها در حین مراحل شستشوی خون از كیسه خارج می شوند ، در نتیجه میزان گلبول سفیدی كه به فرد گیرنده خون منتقل می شود بسیار كاهش می یابد .
در سالهای اخیر در سازمان انتقال خون ، میزان پروتئین باقیمانده در كیسه خون شسته شده ، بوسیله آزمایش كدورت سنجی و با استفاده از 3% TCA (تری كلرو استیك اسید) برحسب gr/unit سنجش می شود .
باتوجه به باز شدن سیستم كیسه خون در طی انجام عملیات شستشوی خون ، امكان بالا رفتن آلودگی باكتریال در كیسه ها افزایش یافته و در نتیجه درصد خطر انتقال این آلودگی نیز افزایش می یابد . مطالعه انجام شده از نوع تجربی بوده و در فعالیتها نسبت به هر دو مسئله كم كردن خطرات احتمالی و كیفیت بالاتر محصول نهایی توجه شده است .
فعالیت اول :
در ابتدا تعدادی كیسه خون (5 واحد) را تحت یك بار شستشو با نرمال سالین قرار دادیم دور سانتریفیوژ قابل استفاده در این روش rpm 3200 و مدت زمان 5 دقیقه بود .
پس از سنجش پروتئین میزان آن تا حدی كاهش یافته بود اما این میزان از استاندارد محصول نهایی كه باید مقداری كمتر از gr/unit 5/0 باشد ، خیلی بالاتر بود .
جدول 1- سنجش میزان پروتئین برحسب gr/unit در كیسه های یكبار شسته شده با نرمال سالین
| میزان پروتئین برحسب gr/unit | |
| 954/1 | 1 |
| 757/1 | 2 |
| 852/1 | 3 |
| 926/1 | 4 |
| 745/1 | 5 |
فعالیت دوم :
در مرحله بعد تعداد دفعات شستشو به 3 بار افزایش یافت . برنامه سانتریفیوژ rpm 3200 و مدت زمان 5 دقیقه بود. سنجش پروتئین موجود در محصول نهایی نشان داد كه این میزان تا حد قابل توجهی كاهش یافته است . اگر چه این میزان باز هم بالا بود .
جدول 2- سنجش میزان پروتئین برحسب gr/unit در كیسه های 3 بار شسته شده با نرمال سالین
| میزان پروتئین برحسب gr/unit | |
| 757/0 | 1 |
| 824/0 | 2 |
| 896/0 | 3 |
| 796/0 | 4 |
| 822/0 | 5 |
فعالیت سوم :
در اقدام بعدی با توجه به اینكه افزایش دفعات شستشو ریسك ایجاد آلودگی را بالا می برد مدت زمان گردش دستگاه افزایش داده شد rpm 3200 در مدت زمان 7 دقیقه ، ( در عین حال می توان به جای افزایش مدت زمان گردش میزان دور در دقیقه را اضافه نمود (rpm 3500- در مدت زمان 5 دقیقه ) . هرچند كه در این روش آزاد سازی نرمال سالین ( حاوی مواد رنگی پلاسمای محبوس بین گلبول ها ) بیشتر صورت می گرفت در نتیجه انتظار اینكه میزان پروتئین پائین تر از میزان قبلی باشد دور از ذهن نبود اما باز هم سنجش پروتئین موجود در كیسه تغییر محسوسی نیافت . ( این نكته نیز قابل توجه به نظر می رسید كه ، در صورت تغییر كیسه های مصرفی جهت خونگیری ، تعدادی از كیسه ها بر اثر قرار گرفتن در شرایط مدت زمان بیشتر ، یا میزان دور بالاتر دچار پارگی می شدند ).
جدول 3- سنجش میزان پروتئین برحسب gr/unit در كیسه های 3 بار شسته شده در مدت زمان بیشتر
| میزان پروتئین برحسب gr/unit | |
| 745/0 | 1 |
| 834/0 | 2 |
| 802/0 | 3 |
| 696/0 | 4 |
| 724/0 | 5 |
از آنجا كه بالا بردن تعداد دفعات شستشو ، احتمال ایجاد آلودگی باكتریال و بالا بردن دور سانتریفیوژ باعث آسیب به گلبولهای قرمز موجود در كیسه (ایجاد تنش و استرس) و همچنین پارگی برخی كیسه ها می شد در اقدام بعدی مرحله جدیدی به مراحل شستشوی خون اضافه شد ، كه به شرح زیر می باشد .
جداسازی پلاسمای موجود در كیسه خون بدون استفاده از سانتریفیوژ
- تعدادی خون جهت شستشو در نظر گرفته شدند (خونهای موردنظر پس از انجام آزمایشات كراس مچ و اطمینان از سازگاری ، 24-12 ساعت قبل از شستشو تحویل بخش شستشوی خون (یا پخش خون) می شوند (تحت قوانین و بخشهای موجود در هر پایگاه عمل شود ) ).
- خونهای مورد نظر در محیط 4+ درجه سانتی گراد (شرایط نگهداری گلبول قرمز متراكم) به حالت استراحت ایستگاه -* قرار دادن كیسه ها به صورت ایستاده الزامی می باشد – قرار داده شدند . در نتیجه این عمل پس از گذشت 24-12 ساعت گلبولهای قرمز و سفید و پلاسمای موجود در كیسه گلبول قرمز متراكم براساس جرم حجمی به صورت خود به خود از هم جدا شده و در كیسه گلبول قرمز متراكم به ترتیب از پایین به بالا گلبولهای قرمز ، گلبولهای سفید و پلاسمای موجود در كیسه گلبول قرمز متراكم قرار می گیرند .
- قبل از شروع اولین مرحله شستشو (اضافه كردن نرمال سالین) تنها كاری كه انجام شد این بود كه كیسه گلبول قرمز متراكم را به آرامی داخل دستگاه اكستراكتور قرار داده و پس از متصل كردن ست شستشو به آن پلاسمای موجود در بالای كیسه گلبول قرمز متراكم را خارج ساختیم . سپس مراحل شستشوی خون طبق معمول انجام شد. (3 بار شستشو با نرمال سالین در دور rpm 3200 در مدت زمان 7 دقیقه ).
جدول 4- سنجش میزان پروتئین برحسب gr/unit در كیسه هایی كه پلاسمای آنها قبل از اضافه كردن نرمال سالین خارج شده و تحت 3بار شستشو قرار گرفته اند .
| میزان پروتئین برحسب gr/unit | |
| 052/0 | 1 |
| 035/0 | 2 |
| 055/0 | 3 |
| 046/0 | 4 |
| 033/0 | 5 |
مزایای این روش عبارتند از :
1- بدون اینكه گلبولهای قرمز موجود در كیسه گلبول قرمز متراكم در معرض استرس و تنش یك دور اضافه (4 بار سانتریفیوژ) قرار گیرند می توان پلاسما را به آسانی از كیسه ها خارج نمود.
2- این روش كم هزینه بوده و نیازی به صرف انرژی برق و نیرو ندارد .
3- انجام این روش بسیار آسان بوده و نیاز به آموزش چندانی ندارد .
4- نیازی به بالا بردن دور سانتریفیوژ یا مدت زمان چرخش خونها و در نتیجه بروز مشكلات بعدی نمی باشد .
نتیجه :
نتایج حاصل حاكی از آن است كه :
1- با خارج ساختن پلاسمای موجود در كیسه خون قبل از شروع مراحل شستشو می توان میزان نهایی پروتئین موجود در كیسه خون شسته شده را به میزان قابل توجهی كاهش داد .
2- هرچقدر خارج كردن پلاسمای موجود به صورت خود به خود ( گرفتن كیسه خون به حالت ایستاده به مدت 24-12 ساعت قبل از شستشو) و بدون استفاده از سانتریفیوژ باشد تنش و آلودگی باكتریال كمتری برای گلبول های قرمز ایجاد می گردد .
3- با استفاده از این روش این مكان وجود دارد كه تعداد دفعات شستشو به میزان كمتری كاهش یابد .
- علاوه بر نتایج به دست آمده مشخص شد كه هرچقدر از خون تازه تر (كمتر از 7 روز) و با شرایط تهیه و نگهداری بهتر جهت شستشوی خون (باتوجه به اینكه بسیاری از عوامل می توانند در یك كیسه گلبول قرمز متراكم گلبولهای قرمز را لیز نمایند ( همولیزیكی از عوامل بالا رفتن میزان پروتئین در كیسه خون می باشد). استفاده شود میزان پروتئین نهایی موجود در كیسه خون شسته شده كاهش بیشتری می یابد .
پس از سنجش پروتئین سورفكتانت باقیمانده در كیسه خون شسته شده ، این میزان به پایین تر از حد استاندارد كاهش یافته بود .
منابع :
1- استانداردهای ملی انتقال خون ایران / علی طالبیان – تهران : نشر تبلیغ بشری 1384
2- درسنامه بانك خون و طب انتقال خون /نویسنده ] سالی و رادمن[ ؛ ترجمه علی اكبرپورفتح ا. . . و همكاران – تهران : دانشگاه شاهد 1379
3- كاربرد بالینی خون وفرآورده های آن / مؤلف حسن ابوالقاسمی ، دلارام پور ملك آرا – تهران : نشر سالمی 1379
4- درسنامه انتقال خون در پزشكی /گروه مؤلفین سازمان انتقال خون – تهران : سازمان انتقال خون 1377
پایگاه منطقه ای انتقال خون سمنان 