تبیان، دستیار زندگی

بازار سرمایه همواره با تابعیت از چندمین عامل و متغیر در حال نوسان است و این نوسانات می تواند با قوت گرفتن عوامل اثر گذار منجر به روندی صعودی و یا نزولی شدید در بازار گردد. بطوریکه تشکیل صف های خرید و فروش سنگین روی اکثر نمادها تشکیل شده و با توجه به اینکه سرمایه گذار تحت تأثیر این صف ها قرار می گیرد، با بروز رفتارهای هیجانی و احساسی شتابزده عمل می کند و در مواقعی که اخبار موجود شایعه ای بیش نباشد، دچار زیان شده و سرمایه خود را از دست می دهند.

در همین راستا و برای اینکه به بررسی رفتار شناسی سهامداران بپردازیم، با دکتر فتوت روانشناس صنعتی سازمانی و مشاور بانک و بیمه و صاحب امتیاز فصل نامه روانشناسی مدیریت و بازار گفتگویی ترتیب دادیم که شرح آن در ادامه آمده است.

خبرنگار بورس نیوز: در خصوص نحوه رفتار سرمایه گذاران بفرمایید و اینکه چه عواملی در بروز چنین رفتارهایی اثر گذار است؟

نکته ای که در تمام حوزه ها به ویژه بازار سرمایه وجود دارد، این است که در فرهنگ و جامعه ما رویکردی تقلیدی وجود دارد و همواره رویکرد رفتاری ما به صورت پیرو بوده چنانچه اقلیتی موج ایجاد می کنند و اکثریتی  تماشا می کنند که نتیجه آن چیست؛ آنگاه اگر نتیجه لازم کسب شده باشد، با حرکتی تقلیدی همان رفتار از سایرین نیز بروز می کند.

اما مطلبی که در اینجا قابل توجه است، اینکه در بورس افراد توجه نمی کنند که گروه اول مرجع نیستند و اصولا بورس مرجع تقلیدی ندارد زیرا گروه اقلیت با انجام خرید و یا فروش سهام خود بازار را با صف خرید و یا فروش همراه می سازند و آن میزان سودی که نصیب آنها شده، هرگز عاید گروه های پیرو و مقلدین نخواهد شد.

همین امر سبب می شود که در بلند مدت سهامداران جا به جا شده و گروه های پیرو با زیان از بازار خارج شوند و عده ای دیگر جای آنها را می گیرند که این به نفع بازار سهام کشور نیست.

بر همین اساس باید به مردم آموزش داده شود که با نگاهی بلند مدت به بازار نگاه کنند و به دنبال سود کوتاه مدت از طریق خرید و فروش سهام نباشند، بلکه باید به دنبال سود سهام و نیز افزایش تعداد سهام خود از طریق شرکت در افزایش سرمایه شرکت ها باشند.

خبرنگار بورس نیوز: -به نگاه کوتاه مدت سهامدار اشاره کردید، نگاهی که در شرایط فعلی بر بورس کشور غالب گشته و موجب می شود به دلیل وجود نوسانات زیاد در بازار، سهامدار سعی کند بازدهی خود را از طریق نوسان گیری کسب کند و دیگر رفتار سهامداری از خود بروز نمی دهد. آیا چنین رفتاری صحیح است؟

نشان دادن چنین رفتارهایی شاید برای سهامداری که درآمد اصلی خود را از این طریق به دست آورده و بر مبنای علمی و کاملاً حرفه ای عمل می کند، توجیه داشته باشد. اما سهامدار حقیقی و خرد نباید به این حوزه وارد شود.

این حرکت تنها معطوف به بازار سهام نمی شود و در تمام بخش های بازار سرمایه مانند بازار طلا و ارز نیز قابل مشاهده است.

بهترین کار برای افرادی که می خواهند در کوتاه مدت نیز سود کسب کنند، این است که سرمایه خود را به صندوق های سرمایه گذاری و یا مراکزی که فعالیت سبد گردانی دارند، بسپارند تا مدیریت سرمایه و پرتفوی برای آنها صورت گیرد. چرا که کارشناسان چنین مراکزی نبض بازار را در اختیار دارند.

در سایر کشورها نیز چنین است که عموم مردم نگاهی بلند مدت دارند و عده ای قلیل که به صورت حرفه ای خرید و فروش می کنند، نگاه نوسان گیری از خود نشان می دهند.

خبرنگار بورس نیوز: چند ماه اخیر ریسک های سیستماتیک بسیاری بر بازار تحمیل شده که شاید حضور چنین عواملی در افزایش نگاه نوسان گیری در بازار اثر گذار بوده است.

درست است که بخشی از سهم های بازار تحت تأثیر شرایط سیاسی و ریسک های مختلف سیستماتیک قرار می گیرند، اما هستند سهم هایی که این متغیرها بر آنها اثر گذار نبوده در نتیجه اگر سهامدار نگاه بلند مدت داشته باشد و تحت تأثیر جو بازار عمل نکند، مسلماً به بازدهی مطلوب خواهد رسید.

چیره شدن جو روانی و عمل کردن بر اساس رفتارهای هیجانی و احساسی باعث ایجاد صف میشود و می تواند موجب افزایش زیان سرمایه گذاران شود.

خبرنگار بورس نیوز: - در خصوص فرهنگ سازی در این زمینه و آثار آن بر نحوه رفتار سهامداران چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

- در کشورهای دیگر در بحث سهامداری و نوع رفتار آنها، شبکه ای تلوزیونی فعال است که به صورت زنده بازار سرمایه و بخش های مختلف آن از جمله بورس، طلا و ارز را تحلیل کرده و اطلاعات و اخبار جدید را به دست سهامدار خرد می رساند. در کنار این تحلیل ها برنامه های آموزشی را نیز ارایه می کند.فرهنگ سازی برای سرمایه گذاری و ارایه آموزش های مالی لازم در بلند مدت به نفع اقتصاد کشور و سهامداران است تا به دنبال نوسان گیری نباشند.

این در حالی است که در رسانه های ما به ویژه تلویزیون و رادیو در این زمینه بسیار ضعیف عمل شده و در روزنامه ها که تعداد آنها نیز انگشت شمار است به صورتی تخصصی به موضوع پرداخته می شود که برای افراد نا آشنا و سهامدار خرد چندان گویا و مفید نیست.

علت اینکه در بین جمعیت حدود 70 میلیونی کشور، تنها نزدیک به چهار میلیون نفر کد سهامداری دارندکه از این تعداد تنها حدود یک میلیون فعال هستند ، عدم فرهنگ سازی صحیح و کافی است. چنانکه نه تنها این فرهنگ سازی به میزان کافی صورت نمی گیرد، بلکه در جهتی درست نیز انجام نمی شود.

افزون بر این وقتی بانک حدود 17 درصد سود به حساب های پس انداز خود ارایه می کنند، هیچ شخصی در شرایط فعلی ریسک نمی کند و سرمایه خود را وارد  بورس نمی کند.پایین بودن سود بانکی در سایر کشورها عامل مهمی در جذب مردم جامعه به بازار سهام محسوب می شود.

از منظر روانشناسی سرمایه ، مردم زمانی به سرمایه گذاری در این بازار اعتماد می کنند که مطمئن باشند در بلند مدت بازدهی منطقی را کسب کرده و زیان نمی بینند.

روانشناسی اقتصاد نیز همین مسایل را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهند که مردم در چه شرایطی در بازار ماندگار بوده و فعالیت می کنند در مقابل تحلیل می شود که وجود چه شرایطی باعث خروج آنها شده و آنها را به کدام سمت هدایت می کند. اما متأسفانه در کشور ما کمتر به این موضوع پرداخته شده است.

خبرنگار بورس نیوز: به لزوم فرهنگ سازی اشاره فرمودید، اما با وجود تبلیغاتی که در این زمینه صورت گرفته به نظر می رسد نتایج مفیدی در بر نداشته و این را می توان از میزان نارضایتی از فعالیت در بورس تهران برای سهامداران جدید نتیجه گرفت.

البته در نوع تبلیغات نیز اشتباهاتی وجود دارد، چرا که در کنار میزان بازدهی بازار هیچ صحبتی از میزان ریسک آن نمی شود. سوال این است که آیا چنین تبلیغاتی درست است؟ چرا که فقط به جنبه های مثبت موضوع همچون بازدهی و کسب سود اشاره می شود و حرفی از میزان ریسک این بازار ها به میان نمی آید. در نتیجه زمانی که فرد سرمایه خود را از دست می دهد علاوه بر آنکه خود از بازار خارج می شود، دیگران را نیز از ورود به چنین بازارهایی منصرف می سازد.

در روند فرهنگ سازی باید به رفتار سهامداری و نگاه سرمایه گذاران پرداخت و علاوه بر بازدهی بازار ریسک آن را نیز عنوان کرد. اینکه فقط به مردم القا شود که بورس خوب است، تبلیغاتی شایسته و صحیح نیست، بلکه باید آموزش های بنیادی صورت گیرد و این آموزش با یک یا دو جلسه انجام نمی شود.

خبرنگار بورس نیوز: دولت برای حمایت خود از بازار سهام چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟

در درجه اول پایین بودن نرخ سود بانکی و در درجه دوم پذیرش بخشی از ریسک سرمایه گذاری از طریق ارایه ابزارهای مالی جدید همچون پوشش بیمه ای برای معاملات بر مبنای نگهداری سهم در یک بازه زمانی مشخص تا فعالان بازار با انتشار برخی اخبار و شایعات جو زده نشده و احساسی عمل نکنند. البته این روش حمایتی می تواند با پشتیبانی و همراهی دولت و برخی شرکت ها  صورت گیرد. این نحوه عملکرد می تواند باعث جذب سرمایه بانک ها به سمت بازار بورس بشود.

اما این راهکار از نگاه روانشناسی سرمایه و رفتار شناسی مردم در بازار سرمایه بوده و برای اجرای آن نیاز به کارشناسی از منظر مالی دارد.

خبرنگار بورس نیوز: این اقدامات به دولت مربوط می شود، خود سهامدار باید چگونه رفتار کند؟

سرمایه گذار و سهامدار باید در معاملات بورس دو رویکرد تکنیکال و فاندامنتال را در کنار هم به کار گرفته و بر اساس برآیند آنها با نگاهی بلند مدت اقدام به سرمایه گذاری نماید. همچنین اگر سهمی با صف خرید و یا فروش رو به رو است، با ماندن در صف ، فرصت خرید سهم های ارزنده دیگری را که در روندی متعادل و بدون صف در حرکت هستند، از دست ندهند. البته در همه حال باید نسبت به اخبار و اطلاعات حساس تر بوده و از آنها کمک بگیرند تا سهام را با درایت و تحلیل انتخاب کنند.

خبرنگار بورس نیوز: در انجام معاملات رعایت چه نکاتی از سوی سرمایه گذار لازم به نظر می رسد؟
سرمایه گذار باید در ابتدا دانش خود را در حوزه بازار سهام افزایش داده و رویکردی علمی را در انتخاب سهم اتخاذ کند.

نکته دوم اینکه بر اساس علم اقتصاد نباید تمام تخم مرغ ها را در یک سبد گذاشت، به عبارت دیگر باید با ایجاد تنوع پر تفوی از سهام صنایع و شرکت های مختلف تشکیل دهند که ریسک سرمایه گذاری آنها را کاهش دهد.

افزون بر این نکات در نظر داشته باشند که از مشورت با افراد خبره و مراکزی که در این حوزه فعال هستند، استفاده کنند.مهمترین نکته ای که باید فعالان بازار در نظر بگیرند این است که بر اساس پدیده صف عمل نکنند.

در پایان باید به تمامی سهامداران و سرمایه گذاران توصیه کرد که شتابزده عمل نکنند و برای جلوگیری از زیان، اطلاعات خود را افزایش داده، برای بلند مدت سرمایه گذاری کنند.

 یا علی