نام: محمد.
کنیه: ابو جعفر ثانی. القاب: تقی، جواد، مرتضی منتجب، مختار، قانع و عالِم. منصب: معصوم یازدهم و امام نهم شیعیان. تاریخ ولادت: نوزدهم ماه مبارک رمضان سال 195 هجری.همچنین هفدهم و پانزدهم ماه رمضان نیز نقل شده است؛ اما مشهور بین شیعیان، دهم رجب سال 195 هجری میباشد. در دعای ناحیه مقدسه نیز آمده است: «اللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِالْمَوْلُودَیْنِ فی رَجَبٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلیٍّ الثَّانی وَابْنِهِ عَلیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ المُنْتَجَبِ»(1). محل تولد: مدینه مشرفه، در سرزمین حجاز (عربستان سعودی کنونی). نسب پدری: امام رضا، علی بن موسی بن جعفر بن محمدبن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السلام. نام مادر: سبیکه، یا سکینه مرسیه و یا درّه که حضرت رضا علیه السلام او را خیزران نامید.وی از اهالی «نوبه» و از خاندان ماریه قبطیه، مادر ابراهیم، پسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و از زنان بزرگوار زمان خویش بود. مدت امامت: از زمان شهادت امام رضا علیه السلام، در آخر ماه صفر سال 203 هجری تا ذی قعده سال 220 هجری، به مدت شانزده سال و نه ماه. تاریخ و سبب شهادت: امام جواد علیه السلام پس از چندی به سفر حج رفتند و از آنجا به مدینه بازگشتند، و پایان خلافت مامون در آن شهر ساکن بودند. پس از مرگ مامون به دستور معتصم عباسی، در سال 220 هـ.ق، به همراه همسرش ام الفضل، به بغداد رفتند و در آخر ذی قعده همان سال در سن 25 سالگی، به وسیله زهری که همسرش، ام الفضل، دختر مأمون به تحریک برادرش، جعفر بن مأمون و عمویش، معتصم عباسی، به آن حضرت خورانید، به شهادت رسیدند. محل دفن: مقابر قریش بغداد، در جوار قبر شریف جدشان، امام موسی کاظم علیه السلام که هم اکنون به کاظمین معروف است. همسران: 1. سمانه مغربیه. 2. ام الفضل، دختر مأمون. 3. زنی از خاندان عمّار یاسر. فرزندان: 1. ابوالحسن امام علی النّقی علیه السلام. 2. ابو احمد موسی مبرقع. 3. ابو احمد حسین. 4. ابو موسی عمران. 5. فاطمه. 6. خدیجه. 7. ام کلثوم. 8. حکیمه.همچنین گفته شده که زینب، ام محمد، میمونه و امامه نیز از فرزندان آن حضرت بودهاند. اصحاب1. ابو جعفر، احمد بن محمد بن ابی نصر، معروف به بزنطی کوفی.2. ابومحمد، فضل بن شاذان بن خلیل ازدی نیشابوری.3. ابو تمّام، حبیب بن اوس طایی.4. ابوالحسن، علی بن مهزیار اهوازی.5. ابو احمد، محمد بن ابی عمیر.6. محمد بن سنان زاهری.7. علی بن عاصم کوفی.8. علی بن جعفر الصادق علیه السلام.9. اسماعیل بن موسی کاظمعلیه السلام.10. ابراهیم بن محمد همدانی.اصحاب و یاران امام جواد علیه السلام بیش از تعدادی است که در این جا به آنان اشاره شد. در برخی منابع اسلامی نام بیش از 270 نفر به عنوان اصحاب آن حضرت آورده شده است. زمامداران معاصر1. مأمون (218-196 ق.).2. معتصم (227-218 ق.). پس از شهادت امام رضا علیه السلام مأمون با امام محمدتقی علیه السلام رفتار نیکویی را در پیش گرفت و دخترش، ام الفضل را به عقد آن حضرت درآورد و آن حضرت را بر همه اطرافیان خویش اعم از عباسیان و علویان ترجیح وبرتری داد؛ اما معتصم عباسی با این که در ظاهر با آن حضرت، با اکرام و اعزاز رفتار میکرد، ولی در واقع دشمنی آن حضرت و آل علی علیه السلام را در سینه داشت و در صدد تحقیر و نابودی آنان بر میآمد.
رویدادهای مهم1. عزیمت امام رضا علیه السلام، پدر بزرگوار امام جواد علیه السلام، از مدینه به خراسان به اجبار مأمون عباسی، در سال 200 هجری.2. شهادت امام رضا علیه السلام، در خراسان، به دست مأمون عباس در سال 203 هجری.3. فراخوانی امام محمد تقی علیه السلام به بغداد، توسط مأمون عباسی.4. تزویج ام الفضل، دختر مأمون به امام محمد تقی علیه السلام، توسط مأمون و اظهار نگرانیِ عباسیان از این مسأله.5. بازگشت امام جواد علیه السلام از بغداد (پایتخت عباسیان) به حجاز به بهانه انجام مراسم حجّ بیت اللّه الحرام.6. وفات مأمون عباسی، در سال 218هجری.7. به خلافت رسیدن معتصم عباسی پس از وفات مأمون.8. فراخوانیِ مجدد امام محمدتقی علیه السلام به بغداد، از سوی معتصم عباسی، در اوائل سال 220 هجری.9. توطئههای معتصم عباسی، ام الفضل و جعفر بن مأمون علیه امام جواد علیه السلام.10. مسموم شدن امام جواد علیه السلام، توسط همسرش، ام الفضل و به شهادت رسیدن آن حضرت، در اواخر سال 220 هجری. امام جواد علیه السلام را همه مسلمانان عالمی بزرگ می دانستند. ایشان انسانی بردبار، نیکو سخن، عابد و بسیار باهوش بودند. حدیثهای بسیاری از آن امام، در کتابهای حدیث، از جمله عیون اخبار الرضا، تحف العقول، مناقب، بحارالانوار و ........ نقل شده است. نیاز مؤمن به سه چیز:
«أَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إِلی تَوْفیق مِنَ اللّهِ، وَ واعِظ مِنْ نَفْسِهِ، وَ قَبُول مِمَّنْ یَنْصَحُهُ.»:
مؤمن نیاز دارد به توفیقی از جانب خدا، و به پندگویی از سوی خودش، و به پذیرش از کسی که او را نصیحت کند.استوار کن، آشکار کن!
«إِظْهارُ الشَّیْءِ قَبْلَ أَنْ یُسْتَحْکَمَ مَفْسَدَةٌ لَهُ.»:
اظهار چیزی قبل از آن که محکم و پایدار شود سبب تباهی آن است.قطع نعمت، نتیجه ناسپاسی
«لا یَنْقَطِعُ الْمَزیدُ مِنَ اللّهِ حَتّی یَنْقَطِعَ الشُّکْرُ مِنَ الْعِبادِ.»:
افزونی نعمت از جانب خدا بریده نشود تا آن هنگام که شکرگزاری از سوی بندگان بریده شود.تأخیر در توبه
«تَأخیرُ التَّوْبَةِ إِغْتِرارٌ وَ طُولُ التَّسْویفِ حَیْرَةٌ، وَ الاِْعْتِذارُ عَلَی اللّهِ هَلَکَةٌ وَ الاِْصْرارُ عَلَی الذَّنْبِ أَمْنٌ لِمَکْرِ اللّهِ «فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ».»:
(سوره اعراف، آیه 99) به تأخیر انداختن توبه نوعی خودفریبی است، و وعده دروغ دادن نوعی سرگردانی است، و عذرتراشی در برابر خدا نابودی است، و پا فشاری بر گناه آسودگی از مکر خداست. «از مکر خدا آسوده نباشند جز مردمان زیانکار.» نوشته امام جواد (علیه السلام)
«إِنَّ أَنْفُسَنا وَ أَمْوالَنا مِنْ مَواهِبِ اللّهِ الْهَنیئَةِ وَ عَواریهِ الْمُسْتَوْدَعَةِ یُمَتِّعُ بِما مَتَّعَ مِنْها فی سُرُور وَ غِبْطَة وَ یَأْخُذُ ما أَخَذَ مِنْها فی أَجْر وَ حِسْبَة فَمَنْ غَلَبَ جَزَعُهُ عَلی صَبْرِهِ حَبِطَ أَجْرُهُ وَ نَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ ذلِکَ.»:
حضرت جوادالأئمّه (علیه السلام) به خطّ خود نوشت: جان و دارایی ما از بخششهای گوارای خداست و عاریه و سپرده اوست، هر آنچه را که به ما ببخشد، مایه خوشی و شادی است و هر آنچه را بگیرد، اجر و ثوابش باقی است. پس هر که جزعش بر صبرش غالب شود اجرش ضایع شده و از این [صفت] به خدا پناه میبریم.
