عوامل كاهش سرعت هنگام شروع و...
كاهش سرعت یكی از آزار دهنده‌ترین مشكلاتی است كه اغلب كاربران دچار آن می‌شوند. البته نوع و شكل آنها می‌تواند متفاوت باشد، بطور مثال كاهش سرعت هنگام بالا آمدن (و یا همان بارگذاری سیستم عامل)، وجود تاخیرات مكرر هنگام كار كردن در ویندوز، افت سرعت ارتباط اینترنتی، تاخیر در خاموش شدن سیستم و ... از جملة این مشكلات هستند. از این رو تصمیم گرفتیم به بررسی علل بوجود آمدن و راه حل‌های برطرف سازی آنها بپردازیم. البته بررسی تمامی این موارد در یك مقاله امكان پذیر نخواهد بود، به همین دلیل در چهار شمارة آینده بطور جداگانه این موضوعات را مورد بررسی قرار خواهیم داد. برای این شماره، كار را با عواملی كه باعث كاهش سرعت سیستم هنگام شروع می‌شوند آغاز می‌كنیم.
شاید بتوان كاهش سرعت هنگام آغاز كار را یكی از متدوال‌ترین مشكلات كاربران دانست. جالب اینجا است كه در اغلب موارد این مسئله به مرور زمان به جای بهتر شدن وضعیت بدتری پیدا خواهد كرد. بطور مثال شاید مدت زمان لازمی كه در گذشته سیستم برای شروع نیاز داشت، تا چند برابر افزایش یابد! بطور میانگین معمولاً رایانه‌های امروزی از زمان فشردن كلید Powerتا بالا آمدن كامل ویندوز، زمانی حدود یك دقیقه نیاز دارند. اگر این زمان فقط كمی طولانی‌تر شود احتمالاً سیستم مشكل خاص و جدی ندارد، شاید تنها عامل, قدیمی بودن قطعات سخت‌افزاری آن باشد. ولی اگر این زمان تا 4 و یا 5 دقیقه (و حتی بیشتر!) به طول انجامد، مطمئناً عواملی جدی باعث این افت سرعت شدهاند. در چنین مواردی باید هرچه سریع‌تر اقدام به شناسایی علل و برطرف سازی آنها كرد.
با اینكه ریشة اغلب این مشكلات, نرم‌افزاری بوده و شایع‌ترین آنها هم وجود تعداد زیاد نرم‌افزار در فهرست Startup است, بهتر است قبل از بررسی این موضوع به عوامل مهم‌تری بپردازیم، عواملی كه مطمئناً از حساسیت بالاتری برخوردارند و شاید در صورت عدم توجه به آنها، خسارت‌های فراوانی را بوجود آورند. برای شروع كار ابتدا وضعیت سخت‌افزاری سیستم ارزیابی خواهد شد، سپس نوبت به بررسی سیستم از نظر ویروسی بودن می‌رسد.
البته توجه داشته باشید زمان بوجود آمدن این مشكل نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. بطور مثال اگر دقیقاً پس از نصب قطعة سخت‌افزاری و یا برنامة خاصی بالا آمدن سیستم كند شود، مشخصاً ریشه‌یابی آن كار سختی نخواهد بود و فقط كافی است قطعه و یا برنامة مورد نظر را حذف كرده و درصورت حل مشكل، برای نصب مجدد به دفترچه راهنما مراجعه كنید (مطمئناً در آن‌جا مطالب سودمندی را خواهید یافت).
بررسی‌های سخت‌افزاری پایه‌ای
البته بهتر است كه برای انجام این مراحل شناخت پایه‌ای از سخت‌افزارها داشته باشید. اگر فكر می‌كنید تسلط و تجربة كافی ندارید می‌توانید در كنار یكی از دوستان (كه شناخت بیشتری به این مسائل دارد) این مراحل را دنبال کنید. مطمئناً به دلیل حساسیت بالا, هرگونه اشتباهی ممكن است دردسرهای زیادی را برای سیستم ایجاد كند، از این رو توصیه می‌كنیم با دقت بیشتری عمل كنید.
برای شروع در كیس را باز كرده و کامپیوتر را روشن كنید. عملكرد تمامی فن‌های موجود در سیستم را به دقت مورد بررسی قرار دهید. آیا تمامی آنها بدرستی (و روان) كار می‌كنند؟ البته دقت داشته باشید كه بعضی از فن‌‌ها بطور هوشمندانه و براساس دمای قطعه‌ای که بر روی آن نصب می‌باشند عمل می‌كنند. از این رو ممكن است كه در ابتدا یا خیلی كند بوده و یا اصلاً حرکتی نداشته باشند. پس بهتر است كمی منتظر بمانید و اگر با گذشت زمان باز هم ثابت و یا سرعت‌شان پایین بود، اقدام به تعویض آنها كنید.
در گام بعدی به سراغ هیت‌سینک (Heatsink) سی‌پی‌یو بروید ، ابتدا محافظ پلاستیكی آن را به دقت باز كنید، اكنون در صورت وجود هرگونه گرد و غبار و كثیفی، با وسایل مختلفی مانند فرچه و یا حتی جاروبرقی‌های كوچك، اقدام به پاكسازی آنها كنید. جالب است كه بدانید همین گرد و غبارهای ساده می‌توانند جلوی خنك شدن سی‌پی‌یو را بگیرند. این مسئله باعث می‌شود كه سی‌پی‌یو برای حفظ سلامت خود سرعت كلاك را كاهش داده و در نتیجه سرعت سیستم نیز افت خواهد كرد.
یكی دیگر از مواردی كه می‌تواند موجب كاهش سرعت سیستم شود، آسیب دیدگی قطعات اصلی سیستم است. این آسیب دیدگی‌ها می‌توانند خیلی كم و ناچیز باشند، ولی شاید همین مشكلات كوچك تاثیرات زیادی را روی عملكرد سیستم بگذارند. اما چگونه می‌توان از سلامت قطعات موردنظر مطلع شد؟
یكی از را‌ه‌های موجود استفاده از نرمافزارهای بررسی كننده است. پیشنهاد ما نرم‌افزار (Ultimate Boot CD (www.ultimatebootcd.com می‌باشد. این برنامه بیش از دوازه مدل بررسی را روی سی‌پی‌یو، حافظة اصلی و هارددیسك‌های گوناگون به عمل می‌آورد. نكته جالب این برنامه امكان رایت آن روی سی‌دی و اجرای آن در حالت بوت است. یعنی برای راهاندازی آن نیازی به اجرای ویندوز ندارید، فقط كافیست سی‌دی برنامه را درون داریو گذاشته و تنظیمات بایوس را به گونه‌ا‌ی قرار دهید كه ابتدا سیستم از طریق سی‌دی بوت شود. آزمون‌های این برنامه برای سی‌پی‌یو بسیار سریع و راحت انجام می‌شود (در حدود چند دقیقه) ولی برای بررسی حافظه معمولاً زمان بیشتری مورد نیاز است (به همین دلیل بهتر است بررسی حافظه را هنگامی انجام دهید كه رایانه بتواند یك صبح تا شب روشن بماند). برای آزمون‌گیری از هارددیسك هم می‌توانید به دو روش عمل كنید، اول از طریق بررسی سریع
(Quick) كه زمان كوتاهی طول خواهد كشید و روش دوم بررسی عمقی (Deep) كه معمولاً مدت زمان زیادی برای آن لازم است.
نکته : برای ساخت سی‌دی بوت , ابتدا برنامه Power ISOرا از سی دی ماهنامه نصب و سپس بر روی فایل اجرایی Ultimate Boot CD کیک نموده تا از حالت فشرده خارج شود و در ادامه مراحل ساخت سی‌دی بوت را به کمک برنامه Power ISO دنبال نمایید.
چند نکته در بایوس
زمانی كه شما رایانه را روشن می‌كنید در اولین گام بایوس با بررسی وضعیت قطعات سخت‌افزاری مانند حافظه اصلی و همچنین اجرای ترتیب بوت (Boot Sequence) سیستم‌عامل را آمادة بارگذاری می‌كند. از این رو تنظیم خوب و دقیق این قسمت تاثیر زیادی در تسهیل عملیات بوت خواهد داشت. اكنون قصد داریم چند ترفند ساده را در بایوس به شما آموزش دهیم.
ابتدا وارد بایوس شوید، به این منظور پس از روشن شدن سیستم در همان چند ثانیه اول كلید Del (و در بعضی از مادربردها F2) را چندین بار فشار دهید. در اولین گام به دنبال گزینه‌ای با نام "Quick Boot" بگردید. دقت داشته باشید نام و ساختار هر بایوس می‌تواند متفاوت باشد از این رو شاید این گزینه نام مشابه دیگری در بایوس شما داشته باشد. اگر این گزینه غیرفعال (Disable) است، آن را فعال (Enable) كنید (در اغلب بایوس‌ها این گزینه در قسمت Advanced BIOS Features قرار دارد).
درگام بعدی به قسمتی كه مربوط به شناسایی هارددیسك (Hard Drive Detection) است مراجعه كنید.
نکته : در بعضی از بایوس‌های قدیمی این گزینه در قسمت IDE Detection قرار دارد.
اگر هارددیسك دومی ندارید، گزینة مقابل عبارت Primary Slave را از حالت Auto به None تغییر دهید. البته قبل از انجام این كار‌ها كابل IDEکامپیوتر را كه از مادربرد به هارد دیسك وصل می‌شود را بررسی كنید تا مطمئن شوید كه انجام این مراحل بدرستی انجام می‌شود. ضمناً اگر به جای هارددیسك‌های IDEاز مدل SATAاستفاده می‌كنید، می‌توانید با خیال راحت تمامی IDE های اولیه (كه مربوط به هارددیسك هستند) را در حالت None قرار دهید.
در آخرین گام به قسمتی كه ترتیب اجرای بوت‌ها مشخص می‌شود
(Boot Sequence) مراجعه كنید. اگر بطور معمول از برای بوت از سی‌دی، دی‌وی‌دی و فلاپی‌های استفاده نمی‌كنید، می‌توانید ترتیب بوت را در همان اولین انتخاب روی هارددیسك قرار دهید. با انجام این كار هنگام بوت، بایوس به دنبال هیچ ابزار بوت كنندة دیگری نمی‌گردد و در نتیجه سرعت بوت تا حدودی بهتر می‌شود. البته دقت داشته باشید بعضی از سیستم‌ها از روی شبكه و یا حتی از روی حافظة فلش بوت می‌شوند. پس قبل از انجام هر كاری مطمئن شوید كه رایانة شما شامل چنین مواردی نمی‌شود.
پاكسازی بدافزارها
پس از بررسی وضعیت سخت‌افزاری و اجرای چند ترفند در بایوس، اكنون زمان بررسی سیستم از نظر وجود بدافزارهای احتمالی مانند ویروس و یا جاسوسافزار است. اگر سیستم هنگام راهاندازی كُند عمل می‌كند ولی در هنگامی كه عملیات بالا آمدن تمام می‌شود سرعت سیستم قابل قبول و معقول به نظر می‌رسد، احتمالاً رایانة شما بطور خیلی جدی و اساسی آلوده نشده است. در چنین مواردی می‌توان با چند عملیات ساده سیستم را پاك سازی كرد.
اگر از آنتی‌ویروس رجیستر شده استفاده می‌كنید، به اینترنت متصل شده و آن را به روز كنید. پس از این كار می‌توانید با یك اسكن كامل (Full Scan) سیستم را بطور موشكافانه بررسی كنید . البته توصیه می‌كنیم اگر با ضدویروس سیستم آشنایی كامل دارید با راهاندازی ویندوز در حالت ایمن (Safe Mode) واجرای دستی اسكنر ضدویروس، اقدام به بررسی كامل سیستم كنید.
نکته : برای راهاندازی ویندوز در حالت ایمن باید هنگام بوت (قبل از به نمایش در آمدن صفحة ویندوز) كلید F8 را فشرده و گزینة مربوطه (Safe Mode) را انتخاب نمایید.
اما اگر آنتی‌ویروس نصب شده روی سیستم شما رجیستر نشده است (و اصطلاحاً از آنتی‌ویروس‌های كركی استفاده می‌كنید) بهتر است آن را هرچه سریع‌تر حذف كنید. زیرا به صحت عملکرد این آنتی‌ویروس‌ها نمی‌توان اطمینان داشت. البته جای نگرانی نیست زیرا در حال حاضر ده‌ها آنتی‌ویروس مختلف یا بطور رایگان و یا با قیمت‌های نازل قابل تهیه هستند. برای كسب اطلاعات بیشتر در مورد این آنتی‌ویروس‌ها می‌توانید به مقالة «ده ضدویروس رایگان» در شمارة 38 ماهنامه مراجعه كنید.
پس از بررسی ویروس‌ها اكنون نوبت به جاسوسافزارها می‌رسد. اكثر نرمافزارهای آنتی‌ویروس توانایی شناسایی جاسوسافزار را هم دارند. اما نیازی نیست كه برای شناسایی جاسوسافزار فقط به محافظت آنتی‌ویروس‌ها اکتفا کنید , زیرا می‌توان بدون هیچگونه محدودیتی چند ضد جاسوسافزار مختلف را روی یك سیستم نصب كرد. به یاد داشته باشید كه این مورد فقط برای ضد جاسوسافزارها امکان پذیر است ودیگر ابزارهای امنیتی مانند فایروال‌ها و آنتی‌ویروس‌ها نمی‌توانند بطور چندگانه مورد استفاده قرار گیرند. ضمناً به این نکته توجه کنید كه ضد جاسوسافزارها هم باید مانند آنتی‌ویروس‌ها همیشه به روز باشند.
جلوگیر از اجرای اتوماتیک نرم‌افزارها غیر ضروری
همانطور كه بد افزارها می‌توانند سبب كند شدن عملیات راهاندازی سیستم شوند، نرمافزارهای معمولی و مفید هم می‌توانند این نقش مخرب را ایفا كنند! البته مطمئناً این مشكل به واسطه اهداف نویسنده و سازندة آنها به وجود نیامده است بلكه استفادة نادرست و نصب مكرر نرمافزارهای گوناگون چنین وضعیتی را فراهم می‌سازد.
بطور كلی خیلی از نرم‌افزارها پس از نصب روی سیستم، فایل‌های اجرایی‌شان را در فهرست Start up ویندوز قرار می‌دهند. هدف از این كار اجرای خودكار برنامة مورد نظر هنگام راهاندازی سیستم است. در بعضی از موارد اجرای این برنامه‌ها مفید و حتی لازم است، بطور مثال آنتی‌ویروس‌ها برای اجرای حفاظت همزمان خود نیاز دارند بعضی از توابع خود را هنگام راهاندازی سیستم، اجرا كنند. ولی در بعضی از موارد نرم‌افزارهایی هم هستند كه بدون به وجود آوردن هیچگونه مزیت و استفاده در این فهرست جای می‌گیرند. مشخصاً وجود این‌گونه برنامه‌ها (خصوصاً وقتی كه تعدادشان زیاد باشد) به شدت سیستم را كند می‌كند. پس بهتر است با یك پاكسازی كامل برنامه‌های غیر مفید را از این فهرست خارج كنیم.
برای از میان بردن این مشكل دو راه پیش رو داریم. ابتدا پیدا كردن فهرست فایل‌هایی كه با بالا آمدن ویندوز اجرا می‌شوند، سپس یافتن راه حلی برای غیرفعال كردن موارد غیر ضروری. خوشبختانه ابزار این كار در خود ویندوز وجود دارد. برای اجرای آن كافیست مسیر Start>Runرا طی كرده و سپس عبارت msconfigرا تایپ و اجرا نمایید.
در صفحة باز شده به قسمت Startupمراجعه كنید. اكنون فهرستی از فایل‌ها قابل مشاهده‌اند، در نظر داشته باشید كه نباید تمامی آنها را غیر فعال كنید، بلكه فقط آن دسته از برنامه‌هایی كه واقعاً نیاز همیشگی به آنها ندارید را از حالت انتخاب خارج كنید. برای شناسایی نرم‌افزارها موردنظر می‌توانید از همان فهرست و با توجه به اسم و یا مسیری كه در‌آن‌جا نصب شدهاند اقدام كنید. ضمن اینكه استفاده از اینترنت و جست وجوی نام آیتمهای موردنظر (Start up Item) هم می‌تواند بسیار مفید باشد. معمولاً وب سایت‌های زیادی هستند كه نام و كارایی بیشتر آیتمهای مورد نظر را بطور كامل معرفی كرده‌اند. به عنوان مثال اگر عبارت P17Helper را وارد كنید متوجه خواهید شد كه این فایل, درایور مخصوص كارت صدا است و توسط آن امكان ضبط صدا با كیفیت بالا به وجود می‌آید. مطمئناً در هر لحظه شما نیاز به اجرای آن نخواهید داشت، پس می‌توانید با خیالی راحت آن را از حالت انتخاب خارج كنید. ضمن اینكه استفاده از روش آزمون خطا هم در این مورد می‌تواند مفید باشد. به این ترتیب كه گزینه‌هایی را كه شك داشتید، موقتاً غیرفعال كرده و پس از راهاندازی مجدد, بررسی كنید كه آیا حذف‌شان مشكلی را ایجاد كرده است یا خیر.
