تبیان، دستیار زندگی

رخسار خود را برای خدا بر خاک بگذار. و از واژه ترب در سخن پیامبر، دو نکته روشن می شود؛ یکی آن که باید انسان به هنگام سجده ، پیشانی خود را بر روی تراب؛ یعنی خاک بگذارد و دیگر آن که این رفتار، به علّت امر به آن ، فرمانی است لازم الاجرا ، زیرا کلمه ترّب از ماده تراب به معنای خاک گرفته شده و به صورت صیغه امر، بیان گردیده است.



آنگاه که پیامبر سجده می نمود، پیشانی و بینی خود را بر زمین می نهاد.[۶] انس بن مالک و ابن عباس و برخی از همسران پیامبر مانند عایشه و ام سلمه و گروه بسیاری از محدّثان چنین روایت کرده اند:کان رسول الله (صلی الله علیه وآله) یصلّی علی الخمره[۷] پیامبر، بر خمره که نوعی حصیر بود و از لیف درخت خرما ساخته می شد، سجده می نمود. ابو سعید از صحابه رسول خدا می گوید:

به محضر پیامبر وارد شدم در حالی که بر حصیری نماز می گذارد.[۸] این سخن، گواه روشن دیگری بر نظریه شیعه است مبنی بر این که سجده بر آنچه از زمین می روید، در صورتی که خوردنی و پوشیدنی نباشد، جایز است.



مسروق بن اجدع ، به هنگام مسافرت، خشتی را با خود بر می داشت تا در کشتی بر آن سجده نماید. لازم به تذکر است که مسروق بن أجدع ، یکی از تابعین پیامبر و اصحاب ابن مسعود بوده است و صاحب الطبقات الکبری وی را جزء طبقه او از اهل کوفه پس از پیامبر و از کسانی که از ابوبکر و عمر و عثمان (لعنه الله علیهم) و علی (علیه السلام) و عبدالله بن مسعود ، روایت نموده اند ، به شمار آورده است. این سخن روشن، بی پایگی گفتار کسانی را که همراه داشتن قطعه ای تربت را شرک و بدعت می پندارند، اثبات می کند و معلوم می گردد که پیشتازان تاریخ اسلام نیز، بدین کار مبادرت می ورزیدند.[۱۰]

نافع می گوید: إنّ ابن عمر کان إذا سجد و علیه العمامه یرفعها حتّی یضع جبهته بالأرض.[۱۱] عبدالله بن عمر به هنگام سجده، دستار خود را بر می داشت تا پیشانی خود را بر زمین بگذارد. رزین می گوید: علی بن عبدالله بن عباس به من نوشت: لوحی از سنگ های کوه مروه را برای من بفرست تا بر آن سجده نمایم.[۱۲]



عیاض بن عبدالله قرشی می گوید: رسول خدا مردی را در حال سجده مشاهده فرمود که بر گوشه عمامه خود سجده می نمود، به وی اشاره کرد که دستار خود را بردار، و به پیشانی او اشاره فرمود.[۱۴]

از این روایات نیز به روشنی معلوم می گردد که لزوم سجده بر زمین ، در زمان پیامبر گرامی ، امری مسلّم بوده است، تا جایی که اگر یکی از مسلمانان، گوشه دستار خود را روی زمین قرار می داد تا پیشانی خود بر زمین نگذارد، مورد نهی رسول خدا قرار می گرفت.



سجده بر زمین، حکم الهی و سجده بر حصیر، سنّت پیامبر است. و در جای دیگر می فرماید: جایز نیست سجده نمودن جز بر زمین و آنچه می رویاند مگر خوردنی ها و پوشیدنی ها.[۱۶]

نتیجه

از مجموع دلایل یاد شده، به روشنی معلوم گردید که نه تنها روایات اهل بیت پیامبر، بلکه سنّت رسول خدا و رفتار صحابه و تابعان آن حضرت، بر لزوم سجده کردن بر زمین و آنچه از آن می روید (مگر خوردنی ها و پوشیدنی ها) گواهی می دهد. علاوه بر آن، قدر مسلّم آنست که سجده نمودن بر اشیای یاد شده جایز است در حالی که جایز بودن سجده بر سایر چیزها، مورد تردید و اختلاف است، بنابراین، به مقتضای احتیاط _ که راه نجات و رستگاری است _ سزاوار است در هنگام سجده کردن، به همین اشیای یاد شده اکتفا شود. در پایان یادآور می شویم که این بحث، یک مسأله فقهی است و اختلاف میان فقهای اسلامی در این گونه مسائل فرعی ، فراوان به چشم می خورد، ولی یک چنین اختلاف فقهی نباید موجب نگرانی گردد؛ زیرا این گونه اختلافات فقهی ، در میان چهار مذهب اهل سنّت نیز به وفور دیده می شود به عنوان مثال، مالکی ها می گویند: گذاشتن بینی بر سجدگاه، مستحب است درحالی که حنابله آن را واجب می دانند و ترک آن را از موجبات باطل شدن سجده می شمارند.[۱۷]



پی نوشت :


[۱] - رعد: ۱۵.

[۲] - صحیح بخاری، کتاب الصلوه، ص۹۱.

[۳] - بحار الانوار، ج۸۵، ص۱۴۷، به نقل از علل الشرایع.

[۴] - سنن بیهقی، ج۱، ص۲۱۲، (باب التیمم بالصعید الطیّب)؛ صحیح بخاری، ج۱، کتاب الصلاه، ص۹۱، اقتضاء الصراط المستقیم (ابن تیمیّه)، ص۳۳۲.

[۵] - کنز العمال، ج۷، حلب، ص۴۶۵، ح۱۹۸۰۹، کتاب الصلوه، السجود وما یتعلق به.

[۶] - احکام القرآن، (جصّاص حنفى)، ج۳، ص۲۰۹، طبع بیروت، باب السجود علی الوجه.

[۷] - سنن بیهقی، ج۲، ص۴۲۱، کتاب الصلوه، باب الصلوه علی الخمره.

[۸] - سنن بیهقی، ج۲، ص۴۲۱، کتاب الصلوه، باب الصلوه علی الحصیر.

[۹] - الطبقات الکبری، ج۶، ص۷۹، ط بیروت، در احوالات مسروق ابن أجدع.

[۱۰] - برای آگاهی بیشتر به شواهد دیگر، به کتاب سیرتنا، نگارش علامه امینی، مراجعه شود.

[۱۱] - سنن بیهقی، ج۲، ص۱۰۵، ط۱ (حیدر آباد دکن)، کتاب الصلوه، باب الکشف عن السجده فی السجود.

[۱۲] - ازرقی، اخبار مکه، ج۳، ص۱۵۱.

[۱۳] - سنن بیقی، ج۲، ص۱۰۵.

[۱۴] - سنن بیقى،ج۲، ص۱۰۵.

[۱۵] - وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۹۳، کتاب الصلوه، ابواب ما یسجد علیه، حدیث ۷.

[۱۶] - وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۹۱، کتاب الصلوه، ابواب ما یسجد علیه، حدیث ۱.

[۱۷] - الفقه علی المذهب الأربعه، ج۱، ص۱۶۱، طبع مصر، کتاب الصلوه، مبحث السجود.