در مناطق کوهستانی مازندران بعلت نبود کشت برنج، نان به عنوان قوت غالب به مردم این دیار از گذشته های دور تا به امروز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. پختن نان های محلی به عنوان بخشی از فرهنگ مردم این سامان می تواند دستمایه پژوهش در زمینه هنر سنتی و خانگی بانوان کجوری باشد.
معمولا از نیمه دوم خرداد تا پایان اول تیرماه هر سال، کشاورزان و گندمکاران به دروی گندم و جو می پردازند که در اصطلاح بومیان منطقه به این فصل از کشاورزی در کجور «گنم جار» گفته می شود. تهیه و پخت نانهای محلی، نشانگر ذوق، استعداد و توانمندی زنان است که بعنوان هنر خانگی از نسلهای قبل به میراث برده اند.بنابراین به صراحت باید گفت که پخت وپز غذاهای سنتی و نانهای محلی منطقه ، بعنوان هنر سنتی و خانگی توده مردم بوده و نخستین مصالح شاهکار مردمان این دیار و گنجینه هنرهای بانوان این سرزمین تاریخی است که باید بیشتر مورد کندوکاو قرار گیرد.
نان های محلی از منابع اصلی الگوی غذایی روزانه این بخش جامعه در گذشته های بسیار دور بشمار می آید. اقوم موجود، نان را مایه برکت، خیر، روزی و بخشندگی می دانستند به همین سبب نان در این مناطق از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هرگز دور ریخته نمی شد. طبق شنیده ها و مشاهدات نگارنده هنوز هم اگر تکه نانی در کوچه و گذرگاهی از منطقه افتاده باشد، توسط رهگذران برداشته و در بالای دیوار یا در کنار لانه مورچگان و حشرات گذاشته می شود تا از آن تغذیه شود. در باورهای بومی مردم ، رد شدن از روی تکه نان یا له کردن آن گناه محسوب می شود زیرا که نان، بعنوان برکت و با ارزش ترین نعمت الهی مورد احترام قرار دارد. در اعتقادات و باورهای بومی مذهبی مردم مازندران، نان نماد رزق و بخشندگی خداوند است؛ بر این اساس اگر کسی در منطقه در مصرف نان، اسراف بیش از حد کند و یا از روی نان رد شود، کفران نعمت و بی احترامی به نعمات الهی محسوب می شود.
مردم این دیار معتقدند که بر سر سفره هفت سین نوروزی باید نان محلی گذاشته شود زیرا که نان باعث وسعت رزق و ایجاد برکت فراوان می شود. در گذشته های دور، نان محلی در خانه ها و در تنوره های هیزمی یا «تنیرسر» توسط زنان بومی پخت می شد. زنان با الهام از استعداد و ذوق و هنر خانگی خود انواع نانهای محلی و خوش طعم را برای مصرف خانواده و یا به مناسبتهای مختلف از جمله نوروز، عروسی و عزا می پختند.
«تندور، تندیر یا تنیر» همان تنور خانگی در کجور است که با گل مخصوص و پشم بز ساخته می شود. برای پخت و پز نانهای محلی، زنان همسایه به یاری همدیگر می شتافتند که این امر می تواند نشانگر فرهنگ یاوری و تعاون در بین مردمان این سامان باشد. در گذشته های دور به دلیل وجود صمیمیت و ارتباط نزدیک، سعی می کردند از یک بار گرم کردن تنور، چند خانوار برای پخت و پز نان محلی استفاده کافی ببرند. از آنجا که شکر نعمتهای الهی موجب فزونی نعمتهای پروردگار به بندگان میگردد؛معمولا خانواده ها پس از اتمام پخت نان در کنار تنور، چند تکه کوچک از کل نانها را جدا نموده، و در اطراف مکان پخت نان رها باقی میگذارند تا پرندگان ویا سایر موجودات هم از این سفره پر برکت بهره ای ببرند تا علاوه بر ابراز شکر الهی؛ دیگر مخلوقات هم در این رزق سهیم گردند.
انواع نان های محلی که توسط زنان با سلیقه این دیار در «تنیرسر» تهیه می شود عبارتند از:
تفتنک، گرده نون، پنجه کش، فطیر، قرصک، کلوا و تتک.
امید که با حفظ فرهنگهای بومی مردمان این دیار، عطر خوش طعم نانهای محلی ، فضا روستاهای این دیار را عطر آگین کند.
منابع
برگرفته از مقاله مسعود صوفی نژاد سیویری- پژوهشگر نوشهری
-فرهنگ واژگان طبری جلد دوم
- فرهنگ عامه لرگان، محمود سلطانی-
-تحقیقات میدانی نگارنده
مازندنومه
