تبیان، دستیار زندگی

از مسائلی كه درباره امام زمان(علیه السلام) مورد بحث و گفت و گو است، مكان و محل سكونت آن حضرت(عج) است كه آیا آن حضرت(عج) در مكان خاصی سكونت دارد یا نه؟ و اگر در مكان ویژه‏ای است آن مكان كجا است؟

روایاتی كه درباره مكان امام زمان(عج) وجود دارند چند دسته‏اند:

1 - برخی از روایات محل خاصی را تعیین نكرده و جایگاه آن حضرت را در بیابان‏ها و كوه‏ها معرفی می‏كند.

از آن جمله حضرت مهدی(عج) به پسر مهزیار فرمود: "فرزند مهزیار! پدرم امام حسن(علیه السلام) از من پیمان گرفت و فرمان داد كه برای سكونت كوه‏های سخت و سرزمین‏های خشك و دور دست را برگزینم".(1)

از این روایت استفاده می‏شود كه حضرت(عج) از دسترسی مردم دور است و كسی كه از محل سكونت وی آگاه نیست.

2 - برخی روایات منطقه خاصی را به عنوان محل سكونت آن حضرت(علیه السلام) یاد نموده‏اند؛ مثلا در برخی از روایات در مدینه و پیرامون آن اشاره شده است.

ابوبصیر می‏گوید از امام باقر(علیه السلام) شنیدم كه فرمود:
"لا بد لصاحب هذا الامر من عزله و لابد فی عزلته من قوة و ما بثلاثین من وحشته، و نعم المنزل طیبه"(2)؛ صاحب الزمان(علیه السلام) را عزلت و غیبتی است كه در آن به غیبت نیرومند است به سی نفری كه با حضرت هستند وحشت و تنهایی را از وی دور می‏كنند (و به قوت وی می‏افزاید) و خوب جایگاهی است (مدینه) طیّبه.

از این روایات استفاده می‏شود كه حضرت(عج) در مدینه منوره منزل دارد و افرادی هم همواره با ایشان به صورت ناشناس هستند.

برخی روایات مكان امام زمان(عج) را كوه "رضوان" كه در اطراف مدینه است، بیان كرده‏اند.

عبدالاعلی آل سام می‏گوید: "با امام صادق(علیه السلام) از مدینه خارج شدیم، به روحاء (اطراف مدینه) كه رسیدیم حضرت نگاهش را به كوهی دوخت و مدت زمانی ادامه داد و فرمود: این كوه رضوان نام دارد. خوب پناهگاهی است، برای خائف (امام غائب) در غیب صغرا و غیبت كبری.(3)

از روایات دیگر استفاده می‏شود كه امام زمان(ع) در مكانی به نام"ذی طوی‏" كه در اطراف مكه است، زندگی می‏كند از همان جا نیز همراه یاران خود قیام می‏كنند. امام باقر(علیه السلام) فرمود: "امام زمان(عج) را غیبتی است در بعضی از دره‏ها و اشاره كرد به منطقه "ذی طو".(4)

3 - برخی روایات جایگاه خاصی را برای امام زمان (علیه السلام) نام نمی‏برد، ولی حضرت(عج) به عنوان فردی یاد می‏كند كه با مردم و در میان مردم و با آنان حشر و نشر دارد و به گونه‏ای ناشناس زندگی می‏كند.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: "صاحب الامر شباهتی نیز به حضرت یوسف پیامر(علیه السلام) دارد. جای انكار نیست كه خداوند با حجت خود همان كاری را انجام دهد كه با یوسف(علیه السلام) انجام داد. صاحب الزمان(علیه السلام)، آن مظلوم حق از دست داده، در میان مردم رفت و آمد می‏كند و در بازار قدم می‏نهد و گاهی بر فرش منزل‏های دوستان می‏نشیند، لیكن اورا نمی‏شناسند تا زمانی كه خداوند به وی اذن دهد تا وی خود را معرفی كند، آن گونه كه یوسف(علیه السلام) اجازه داد هنگامی كه برادرانش گفتند: تو یوسفی؟ گفت: آری من یوسفم".(5)

از این روایت استفاده می‏شود كه امام زمان(علیه السلام) مكان معین نداشته در میان جمع و جامع است، با مردم حشر و نشر دارد و زندگی طبیعی و معمولی دارد، در مراسم مذهبی و مناسك حج شركت می‏جوید، ولی شناخته شده نیست و این امری است كه سابقه داشته و دارد. عنایت امام(علیه السلام) به مردم و هدایت و رهبری مردم از سوی دیگر نشان از آن دارد كه آن حضرت (علیه السلام) در همه جا بوده و در همه جا حضور دارد.

در جمع بین روایات نیز می‏توان استفاده كرد كه امام زمان(علیه السلام) در همه جا حضور دارد و این منافات ندارد با آن دسته از روایات كه مكان معین مانند مدینه و مكه را بیان كرده‏اند؛ زیرا آن دسته روایات ناظر بر آن است كه در برخی از زمان‏ها و مكان‏های خاص حضور پیدا می‏كند. آن دسته از روایات كه مكان مشخصی را برای امام بیان نكرده ناظر بر آن است كه حضرت(علیه السلام) در همه جا حضور دارد. بی تردید یكی از مصادیق حضور امام(علیه السلام) در همه جا، همان مكان‏های خاص می‏باشد.

اما در مورد جزیره خضراء

در لسان آیات و روایات سخنی از جزیره خضرا به میان نیامده است؛ تنها در برخی از كتاب های تاریخی در ضمن حكایتی از جزیره خضرا ذكری به میان آمده است. مردی به نام علی بن فاضل مازندرانی در سال 699 قمری ادعا نمود كه به جزیره ای رفتم و حضرت مهدی (عج) به همراه یاران و فرزندانش در آن جزیره سكونت داشته اند و نام آن جزیره هم جزیره خضرا است.
وی چگونگی مسافرت خویش به آن جزیره را برای شخصی به نام فضل بن یحیی طیبی كوفی شرح داد و فضل هم این داستان را برای دیگران نقل نمود و در كتاب های متأخران از جمله در بحارالانوار مجلسی ذكر شده است.(6)

از همان زمان تا كنون برخی این داستان را واقعی خوانده اند، مانند " ناجی نجار" در كتاب " جزیره الخضراء و قضیه مثلث برمودا " و در این كتاب او كشیده است تا داستان جزیره خضرا را بر "مثلث برمودا" واقع در دریای كارائیب در آمریكار مركزی منطبق كند، و بگوید كه این جزیره احتمالاً همان " مثلث برمودا" است.

و برخی هم این داستان را ساختگی و افسانه خوانده اند. همانند علاّمه تستری و سید جعفر مرتضی عاملی.
مرحوم آیت اللّه شعرانى این داستان را جعلى دانسته است و سند آن غیر معتبر و افراد راوى غیر موثّق و مجهول مى باشند. عالمانى هم چون علامه محمد تقى شوشترى , سید محمد صدر, ابراهیم امینى , استاد حسن زاده آملى ,استاد محمد باقر بهبودى , شیخ آقا بزرگ تهرانى , شهید قاضى طباطبایى و علامه جعفر مرتضى عاملى بر این داستان نقد و اشكال كرده و آن را صحیح و معتبر نمى دانند.(7)

تذکر : هیچ دلیل نقلی معتبر دال بر سكونت صاحب الأمردر منطقه ای به نام مثلث برمودا واقع در اقیانوس اطلس وجود ندارد و داستان هایی كه در این امور بافته و یا ساخته اند به افسانه شبیه تر است .وقتی اصل وجود مقدس حضرت در پس پرده غیب است ، چگونه می توان از مكان زندگی حضرت و كیفیت آن سخن گفت . مثلث برمودا نیز چون دیگر مناطق جهان از خصوصیت خاص به خود برخوردار است و دلیل نمی شود از این كه چون درآن نقطه حوادث خاصی بر حسب عوامل طبیعی یا تصادف اتفاق افتاده باشد، پس حتماً جایگاه خاص مربوط به امام عصراست وحوادث اتفاق افتاده نیز از معجزات حضرت باشد.

پی نوشت‏ها:
1 . شیخ طوسی، كتاب الغیبه، ص 266.
2 . بحار الانوار، ج 52، ص 153 و اصول كافی، ج 1، ص 340.
3 . شیخ طوسی، كتاب الغیبه، ص 162.
4 . نعمانی، كتاب الغیبه، ص 182.
5 . نعمانی، كتاب الغیبه، ص 164.
6. ر.ك: مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 159 ـ 174.علامهء مجلسى (ره )مى فرماید: «من این داستان را در كتاب هاى معتبر نیافتم ». مرحوم آیت اللّه خویى نیز این روایت را غیر معتبر مى داند. ( جزیره خضراء, افسانه یا واقعیت , ص 132)
7. ر.ك: جزیره خضرا، افسانه یا واقعیت، به قلم جمعی از دانشمندان معاصر، ترجمه و تدوین از ابوالفضل طریقه دار