تبیان، دستیار زندگی

حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای با یادآوری موقعیت حساس مداحان به‌دلیل انتساب آنان به اهل‌بیت(ع) و مضاعف بودن ضرر خطاهای احتمالی آنان، مواردی از آسیب‌های مداحی از جمله شعرها و مدایح سطح پایین، پیشنهادهای مهمی را مطرح كردند.

متن این بخش از بیانات رهبر انقلاب در ادامه آمده است:

برادران و خواهران عزیز! من و شما باید دنبال عبودیت خدا باشیم. تمجید از فاطمه‏ى زهرا نتیجه‏اش باید این باشد. شما برادران عزیز مداح كسانى هستید كه از زبان و حنجره‏ى شما امواج نورانى و معطر مدیحه‏ى دختر پیغمبر و ائمه‏ى هدى‏ (علیهم‏السلام) ساطع مى‏شود و در دل مخاطبان‌تان مى‏نشیند؛ این خیلى ارزش است. الان بیست‏وچند سال است كه ما این جلسه را با همین دوستان آقاى سازگار و بقیه‏ى دوستان داریم؛ به نظرم از سال 62 و 63 این جلسه هر سال در چنین روزى برقرار است. من بارها این مطلب را به شما عرض كرده‏ام كه رتبت مداحى و منبر مداحى یكى از باشرافت‏ترین رتبه‏ها و منبرهاست. در این زمینه ما خیلى صحبت كرده‏ایم، كه دیگر نمى‏خواهیم تكرار كنیم. امروز هم بحمداللَّه اقبال مردم و جوان‏ها به نواى مداحان، اقبال خوبى است. مى‏بینید مردم، استقبال مى‏كنند، علاقه نشان مى‏دهند، اجتماع مى‏كنند، صحبت مى‏كنند، پول مى‏دهند؛ این یك موقعیت است. موقعیت وقتى حساس شد، وظیفه حساس و خطیر مى‏شود.

اول جلسه، قارى عزیزمان آیاتى را تلاوت كردند كه خیلى مهم است و من چند آیه قبل از آن را عرض مى‏كنم. «یا نساء النبى من یأت منكنّ بفاحشة مبیّنة یضاعف لها العذاب ضعفین» -خطاب به زنان پیغمبر است- هر كه از شما گناه كند، عذابش دو برابر است.چرا؟ زن پیغمبر چون زن پیغمبر است، اگر گناه كرد، عذابش دو برابر است. «و كان ذلك على اللَّه یسیرا». «و من یقنُت منكنّ للَّه و رسوله و تعمل صالحا نؤتها اجرها مرّتین»؛ آن طرف قضیه هم همین‏طور است: اگر عبادت كردید، اگر كار خوب كردید، اگر عمل صالح انجام دادید، دو برابر مردمِ دیگر به شما اجر مى‏دهیم. یعنى نماز زن پیغمبر به‏طور معمولى دو برابر نماز دیگران اجر دارد؛ عبادتش دو برابر عبادت دیگران اجر دارد. اگر هم خداى نكرده غیبت كسى را بكند، غیبتش دو برابر غیبت دیگران گناه دارد. بعد، آیه‏اى كه این قارى خواندند، از این‏جا شروع مى‏شود: «یا نساء النّبى لستنّ كأحد من النّساء اِن اتّقیتن»؛ شما اگر تقوا پیشه كنید، مثل دیگر زنها نیستید؛ از بقیه‏ى زنهاى دیگر امتیاز دارید. آن وقت بعد دنباله‏اش مى‏فرماید: «فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذى فى قلبه مرض و قلن قولا معروفا». این، خطاب به زنهاى پیغمبر است. اما زنهاى پیغمبر خصوصیتى ندارند؛ خصوصیت زنهاى پیغمبر، انتصاب به پیغمبر است. من و شما هر كدام انتصاب بیشتر و موقعیت خطیر و ممتازى در جامعه داشته باشیم، همین خصوصیت در ما هم هست. البته نمى‏گویم دو برابر - این را ادعا نمى‏كنم - اما با دیگر مردم فرق داریم، و من از شما بیشتر. اگر ما خطایى انجام دهیم، خطاى ما مثل خطاى مردمِ عادى نیست؛ سنگین‏تر و سخت‏تر است. اگر ما خداى نكرده كسى را به وادى ضلالت و گمراهى انداختیم، با عمل مشابهِ دیگرى تفاوت دارد. مداح‏ها بدانند چه مى‏خوانند و چه مى‏گویند. صداى خوش، آهنگ قشنگ، موقعیت ممتاز، تریبون خوب، اقبال فراوان؛ امروز هم كه جوانها بحمداللَّه جامعه و كشور ما را با صفاى دلِ خودشان مصفا كرده‏اند - این همه جوان در این كشور وجود دارد - همه متوجه شماست. شما چه مى‏خواهید به مردم بدهید؟ این‏كه من همیشه روى آنچه مى‏خوانید و آن‏چنان كه مى‏خوانید - در جلسه‏ى مداح‏ها و با افراد گوناگون - تأكید مى‏كنم، به‏خاطر این حساسیت است.

چیز دیگرى كه بنده در بعضى از خوانندگان جلسات مداحى اطلاع پیدا كردم، استفاده‏ى از مدح‏ها و تمجیدهاى بى‏معناست، كه گاهى هم مضر است. فرض كنید راجع به حضرت اباالفضل (سلام‏اللَّه‏علیه) صحبت مى‏شود؛ بنا كنند از چشم و ابروى آن بزرگوار تعریف كردن؛ مثلاً قربون چشمت بشم! مگر چشم قشنگ در دنیا كم است؟ مگر ارزش اباالفضل به چشم‌هاى قشنگش بوده؟! اصلاً شما مگر اباالفضل را دیده‏اید و مى‏دانید چشمش چگونه بوده؟! اینها سطح معارف دینى ما را پایین مى‏آورد. معارف شیعه در اوج اعتلاست. معارف شیعى ما معارفى است كه یك فیلسوفِ در غرب پرورش یافته‏ى با مفاهیم غربى و بزرگ شده‏ى آشناى با معارف فلسفىِ غرب مثل هانرى‏كُربن را مى‏آورد دو زانو جلوى علامه‏ى طباطبایى مى‏نشاند؛ او را خاضع مى‏كند و مى‏شود مروج شیعه و معارف آن در اروپا. مى‏شود معارف شیعه را در همه‏ى سطوح عرضه كرد؛ از سطوح ذهن متوسط و عامى بگیرید تا سطوح بالاترین فیلسوف‏ها. ما با این معارف نباید شوخى كنیم. ارزش اباالفضل العباس به جهاد و فداكارى و اخلاص و معرفت او به امام زمانش است؛ به صبر و استقامت اوست؛ به آب نخوردن اوست در عین تشنگى و بر لب آب، بدون این‏كه شرعاً و عرفاً هیچ مانعى وجود داشته باشد. ارزش شهداى كربلا به این است كه از حریم حق در سخت‏ترین شرایطى كه ممكن است انسان تصورش را بكند، دفاع كردند. انسان حاضر است در یك جنگ بزرگ و مغلوبه برود و احیاناً در حرارت جنگ كُشته هم بشود - كه البته مقام خیلى والایى است، همه هم حاضر نیستند، شهدا و مجاهدان فى‏سبیل‏اللَّه معدودند؛ در زمان ما هم بحمداللَّه شهداى برجسته‏یى داشته‏ایم - اما شهید شدنِ این‏طورى در آن میدان جنگ، با شهید شدن در صحنه‏ى كربلا، با آن غربت، با آن فشار، با آن تشنگى، با آن تهدید به اذیت و آزار كسان انسان، خیلى تفاوت دارد. انسان خیلى اوقات مى‏گوید من حاضرم در این میدان جانم را بدهم؛ اما چه‏كار كنم، بچه‏ام دارد از گرسنگى یا از بى‏دارویى مى‏میرد؛ این مى‏شود یك بهانه براى انسان. انسان گاهى ملاحظه‏ى ناموس خودش را بیشتر از جانش مى‏كند؛ ملاحظه‏ى بچه‏ى شیرخوارش را بیشتر از جانش مى‏كند. انسان در این میدان برود، بچه‏ى شیرخوارش هم باشد، زنش هم باشد، مادرش هم باشد، ناموس‏اش هم باشد، همه‏ى اینها هم در معرض خطر قرار بگیرند و پایش نلرزد؛ ارزش اباالفضل، ارزش حبیب‏بن‏مظاهر، ارزش جُون در اینهاست، نه در قد رشیدش یا بازوى پیچیده‏اش. قد رشید كه خیلى در دنیا هست؛ ورزشكارهاى زیبایى اندام كه خیلى هستند؛ اینها كه در معیار معنوى ارزش نیست. گاهى روى این تعبیرها تكیه هم مى‏شود! حالا یك وقت شاعرى در یك قصیده‏ى سى، چهل بیتى اشاره‏یى هم به جمال حضرت اباالفضل مى‏كند؛ آن یك حرفى است؛ ما نباید خیلى خشكى به خرج دهیم و سختگیرى كنیم؛ اما این‏كه ما همه‏اش بیاییم روى ابروى كمانى و بینى قلمى و چشم خمار این بزرگواران تكیه كنیم، این‏كه مدح نشد؛ در مواردى ضرر هم دارد؛ در فضاهایى این كار خوب نیست.

نباید بگذارید منبرِ ده دقیقه‏یى یا بیست دقیقه‏یى شما از معارف خالى بماند. امسال دیدم بعضى از برادران مداح در ماه محرم و در دهه‏ى فاطمیه بحمداللَّه این نكته را رعایت كرده بودند. در منبر مداحى حتماً در اول، فصلى اختصاص بدهید به نصیحت یا بیان معارف به زبان زیباى شعر. اصلاً رسم مداحى از قدیم این‏طورى بوده است؛ الان یك مقدار آن رسم‏ها كم شده. مداح در اول منبر یك قصیده، یك ده بیت شعر - كمتر، بیشتر - فقط در نصیحت و اخلاق، با الفاظ زیبا خطاب به مردم بیان مى‏كرد؛ مردم هم مى‏فهمیدند و اثر هم مى‏گذارد. من یك وقت گفتم كه گاهى شعر یك مداح از یك منبر یك ساعتىِ ما اثرش بیشتر است. البته همیشگى نیست؛ گاهى است. اگر خوب انتخاب و اجرا شود، این‏طورى خواهد بود.

یك‏وقت یكى از برادران مداح مى‏گفت ما اگر از شعرهاى خوب و شعراى بزرگ شعرى انتخاب كنیم، مردم نمى‏فهمند؛ بنابراین مجبوریم از این شعرها استفاده كنیم. این‏طورى نیست؛ من این را قبول ندارم. وقتى با زبان شعر با مردم حرف بزنید، هرچه شعر پیچیده هم باشد، وقتى مداح با هنر مداحى خود توانست این را كلمه كلمه به مردم القا و مخاطبه كند، در دل مردم اثر مى‏گذارد. ما غزلیات زیادى داریم. شما به دیوان صائب نگاه كنید. من یك وقت چند بیت از این اشعار را تصادفى انتخاب كردم و به بعضى از برادرهاى مداح گفتم روى اینها كار كنید. دیوان صائب غزل‌هاى بسیار خوب و مفیدى دارد كه در دلها اثر مى‏گذارد. دیگران هم از این‏گونه اشعار دارند. بعضى از شعرا - كه امروز هم بحمداللَّه در شعرها آمده بود - درباره‏ى عبادت و خضوع و جهاد و تضرع و انفاق و جهاد ائمه (علیهم‏السّلام) بیانات خیلى خوب و زیبایى داشتند. شعر را از لحاظ هنرى، سطح خوب انتخاب كنید؛ چون اثرگذار است. شعر خوب و شعر هنرى، همان خاصیت عمومى هنر را دارد. خاصیت عمومى هنر این است كه بدون این‏كه خود گوینده حتّى در خیلى از موارد توجه داشته باشد و غالباً بدون این‏كه مستمع توجه داشته باشد، اثر مى‏گذارد. تأثیر شعر، نقاشى، بقیه‏ى انواع هنر، صداى خوش و آهنگ‏هاى خوب - كه اینها همه هنر است - روى ذهن مخاطب، من حیث لایشعر به‏وجود مى‏آید؛ یعنى بدون این‏كه مخاطب متوجه باشد، آن اثر را در او مى‏بخشد؛ این بهترین نوع اثرگذارى است. شما ببینید خداى متعال براى بیان عالى‏ترین معارف، فصیح‏ترین بیان را انتخاب كرد؛ یعنى قرآن. مى‏شد خداى متعال مثل حرفهاى معمولى، قرآن و معارف اسلامى را با بیان معمولى بگوید؛ اما نه، خدا این را در قالب فصیح‏ترین و زیباترین بیان هنرى ریخته، كه خود قرآن هم مى‏گوید نمى‏توانید مثل لفظ و ساخت هنرىِ آن را بیاورید؛ معنایش كه معلوم است.

به خطبه‏هاى نهج‏البلاغه نگاه كنید؛ آیت زیبایى است. امیرالمؤمنین مى‏شد معمولى حرف بزند؛ اما نه، از بیان هنرى استفاده مى‏كند؛ «و بعد فنحن امراء الكلام». خود این بزرگوارها گفته‏اند كه ما امیران سخن‏ایم. واقعاً هم امیر سخن بوده‏اند. امیر سخن، یعنى بیان را به بهترین و شیواترین وجه انتخاب كنید؛ شعر خوب، شاعر خوب - كه الحمدللَّه كم هم نداریم - مفاهیم خوب.

نكته‏ى آخر هم آهنگ است. من شنیده‏ام در مواردى از آهنگ‏هاى نامناسب استفاده مى‏شود. مثلاً فلان خواننده‏ى طاغوتى یا غیرطاغوتى شعر عشقىِ چرندى را با آهنگى خوانده؛ حالا ما بیاییم در مجلس امام حسین و براى عشاق امام حسین، آیات والاى معرفت را در این آهنگ بریزیم و بنا كنیم آن را خواندن؛ این خیلى بد است. خودتان آهنگ بسازید. این همه ذوق و این همه هنر وجود دارد. یقیناً در جمع علاقه‏مندان به این جریان كسانى هستند كه مى‏توانند آهنگ‏هاى خوبِ مخصوص مداحى بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادى.

این را هم عرض بكنم كه آهنگ شادى از آهنگ عزا جداست. الان معمول شده كه براى روزهاى عید جلساتى تشكیل مى‏دهند. بنده مخالف این كار نیستم؛ بد هم نیست كه دست مى‏زنند. البته اگر از رادیو بشنویم - كه بنده خودم گاهى از رادیو شنیده‏ام - و شعر را درست گوش نكنیم، خیال مى‏كنیم دارند سینه مى‏زنند! هم لحن، سینه‏زنى است؛ هم آن دستى كه مى‏زنند، مثل زدن روى سینه است. این چه شادى‏یى شد؟! اگر براى روزهاى شادى، آهنگ‏هاى مناسب - نه آهنگ‏هاى مبتذل، نه آهنگ‏هاى طاغوتى، نه آهنگ‏هاى حرام - و شیوه‏هاى خوب انتخاب كنند، مؤثرتر و بهتر است. این‏طور نباشد كه چون به روضه‏خوانى عادت كرده‏ایم، روز شادى هم كه مى‏خواهیم حرف بزنیم، لحنمان بشود لحن روضه‏خوانى. قدیم‏ها مى‏گفتند فلانى هرچه مى‏خواند، مثنوى درمى‏آید؛ هر آهنگى را كه شروع كند، مثنوى مى‏شود! این‏طورى نباشد.

به‏هرحال میدان شما، میدان وسیعى است؛ میدان كار و اثرگذارى است. امروز مداحان جوان بحمداللَّه خیلى هستند؛ اقبال جوانها هم خیلى زیاد است. این مزرع، بسیار مستعد و قابل بذرافشانى است. اگر خوب بذرافشانى شود، تأثیرات و محصولش فوق‏العاده باارزش خواهد بود. از این فرصت استفاده كنید، استفاده كنیم، نظام اسلامى استفاده كند - شعر خوب، آهنگ خوب، مضمون خوب، اجراى خوب، صداى خوب - این یك چیز استثنایى و فوق‏العاده خواهد بود.