تبیان، دستیار زندگی

بسیاری از افراد جراحی را آخرین راه درمان می شناسند درحالیکه این تصور در مورد بیماری التهابی روده صحیح نیست. جراحی همانند داروها و درمان تغذیه ای، روش دیگری برای درمان بیماری التهابی روده می باشد و گاهی تنها راه درمان برای موارد خاص است.
حدود 75 درصد از بیماران مبتلا به بیماری کرون و حدود 30 درصد بیماران مبتلا به کولیت اولسرو در برخی مواقع تحت عمل جراحی قرار خواهند گرفت.
البته توجه به این نکته ضروری است که بیماری کرون با جراحی درمان نمی شود. در این نوع بیماری جراحی برای کاهش علائم، درمان عوارض جانبی همچون فیستول یا تنگی روده و بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام می گردد. ممکن است برای مدتی علائم فروکش کنند یا نیاز به مصرف دارو نباشد، اما احتمال عود مجدد بیماری وجود خواهد داشت.
در بیماری کرون با جراحی می توان عوارضی مانند آبسه یا فیستول را ترمیم کرد؛ تنگی یا انسداد روده را رفع نمود و یا تمام بافت ملتهب روده را برداشت.
کولیت اولسرو با جراحی ای که بافت ملتهب را برمی دارد، درمان می شود. بر اساس نوع جراحی انجام شده، ممکن است فرد پس از جراحی برای نگهداری و دفع مواد زاید (دفعی) به راه های جایگزین نیاز داشته باشد.
بیماران مبتلا به کولیت اولسرو نسبت به افراد مبتلا به بیماری کرون احتمالاً نیاز کمتری به جراحی خواهند داشت. معمولاً دوره اول درمان، کنترل بیماری توسط داروها و درمان تغذیه ای می باشد. زمانی که خونریزی زیاد است یا توکسیک مگاکولون رخ می دهد، داروها به درستی عمل نمی کنند و یا سلول های سطح داخلی روده تبدیل به سلول های پیش سرطانی یا سرطانی می شوند، جراحی مد نظر قرار می گیرد.

راهنمایی برای اصطلاحات جراحی

پسوند "اکتومی" یا "-ectomy" به معنی "برداشت" است.
• توتال کولکتومی یا پروکتوکولکتومی به معنی برداشت تمام کولون (روده بزرگ، رکتوم و مقعد) می باشد.
• ساب توتال کولکتومی به معنی برداشت کولون است درحالیکه رکتوم و مقعد حفظ می شوند.
• پروکتکتومی یعنی تنها رکتوم برداشته می شود.
پسوند “-ostomy” به جراحی ای اطلاق می گردد که یک عضو توخالی مانند روده به خارج بدن متصل می گردد. زمانی که قسمتی از روده برداشته می شود و انتهای دو سر روده به همدیگر متصل می شوند، اتصال ایجاد شده توسط جراحی، آناستوموز (پیوند) نامیده می شود.
پس از اکثر جراحی های استومی، فرد به حمل ابزار خارجی برای جمع آوری و دفع مدفوع نیاز خواهد داشت. این ابزار معمولاً کیسه پلاستیکی خاصی است که بر روی محل باز جراحی شده (استوما) قرار می گیرد و به حلقه پلاستیکی ای متصل می شود که با چسب به سطح پوست بدن وصل می شود.
در ایلئوستومی، ایلئوم (انتهایی ترین قسمت روده کوچک که به کولون یا روده بزرگ منتهی می شود) به قسمت پایینی و راست شکم، مستقیماً به سطح پوست متصل می شود. سپس کیسه ای بر روی استوما جای داده می شود تا مدفوع مایع را جمع آوری کند. فرد قادر به کنترل زمان دفع نخواهد بود، اما می تواند تخلیه کیسه را به دفعات (3 یا 4 بار در روز) کنترل کند.
در کولوستومی، قسمتی از کولون برداشته می شود و بقیه آن به قسمت چپ و پایین شکم، به سطح پوست متصل می گردد. کیسه ای روی استوما جهت جمع آوری مدفوع شکل گرفته تعبیه می شود که در زمان لزوم تخلیه می گردد. برخی افراد قادر به تخلیه کولوستومی خود هستند و می توانند تخلیه مدفوع را تا حدی انجام دهند که به کیسه خارجی نیازی نباشد.
انواع جدیدی از جراحی - مثل جراحی کیسه لگنی- نیاز به کیسه خارجی را بر طرف می کنند.

جراحی برای بیماری کرون

رایج ترین اشکال بیماری کرون، التهاب روده کوچک یا ایلئیتیس (بیماری کرون روده کوچک) و ایلئو-کولیت (بیماری کرون که ایلئوم و کولون را درگیر کرده است) می باشند.
جراحی برای درمان آبسه و فیستول: در حدود یک نفر از هر چهار بیمار مبتلا به بیماری کرون، مقعد در گیر می شود که بیماری پری آنال نامیده می شود و شامل آبسه و یا فیستول است. در کولیت اولسرو آبسه و فیستول ایجاد نمی شوند.
زمانی که آسیب میکروسکوپی در سطح داخلی روده رخ می دهد و موجب گسترش عفونت ها می شود، ممکن است آبسه با یک دمل کورک مانند ایجاد و سپس بزرگ و دردناک گردد. جراحی آبسه شامل ایجاد یک "شکاف" یا برش باریک بر روی آبسه است تا مایع درون آن خارج شود. فیستول رکتال، منفذ یا کانالی غیر عادی است که مستقیماً رکتوم را به سطح پوست متصل می کند (فیستول خارجی)؛ یا رکتوم را به عضوی مانند مثانه یا رحم متصل می سازد (فیستول داخلی). گاهی برای خارج کردن مایع عفونی داخل آن و بستن منفذ به جراحی نیاز است.
جراحی جهت درمان تنگی روده کوچک: رایج ترین عمل جراحی برای بیماری کرون رفع انسداد یا تنگی روده کوچک است. تنگی به این دلیل ایجاد می شود که در حین فعالیت بیماری، التهاب باعث ضخیم شدن دیواره روده باریک می شود. گاهی، روده بسیار باریک می شود تا حدی که مواد غذایی قادر به عبور از روده نخواهند بود.
در جراحی برای رفع تنگی (stricturoplasty) ناحیه تنگ شده روده باز می شود و روده عریض می گردد. معمولاً تنگی دوبار در یک محل ایجاد نمی شود. جراحی رفع تنگی، نوعی جراحی است که بیشتر ترجیح داده می شود زیرا لزومی ندارد که قسمتی از روده کوچک برداشته شود.

رفع تنگی

1. تنگی روده

2. برش محل تنگی

3. بخیه عرضی محل و عریض کردن ناحیه

در جراحی تهاجمی تر (تنگی بسیار شدید) ناحیه درگیر برداشته می شود و نواحی سالم اطراف تنگی به هم وصل می شوند.
جراحان تلاش می کنند تا حدامکان بخش کوچکتری از ایلئوم را خارج کنند زیرا این عمل باعث ایجاد "سندرم روده کوتاه" می شود. ایلئوم چربی ها را هضم و جذب می کند. هر جراحی ای که شامل برداشت قسمتی از ایلئوم باشد، باعث کاهش سطح جذب بیشتری می گردد. زمانی که بافت لازم برای جذب مواد مغذی وجود ندارد، سندرم روده کوتاه رخ می دهد که یکی از علائم آن اسهال مزمن است. بیمار با مصرف کمتر چربی و دریافت دارو، کاهش بافت سالم ایلئوم برای جذب مواد غذایی را جبران می کند و علائم از بین می روند. سایر قسمت های روده کوچک: عمل جراحی رایج برای ژژنوم، برداشت است. ایلئوم می تواند عملکرد جذب مواد مغذی ژژنوم را جبران کند، حتی اگر برداشت های وسیع انجام شده باشند. دئودنوم تنها چند سانتی متر طول دارد که برداشت یا رفع تنگی را دشوار می سازد. جراحان عمل بای پسی که گاستروژژنوستومی نامیده می شود را ترجیح می دهند که در آن ژژنوم فوقانی به معده وصل می شود.