تبیان، دستیار زندگی

 آشنایی با یکی از حکمای راستین تاریخ

 حکمتهای دهگانه لقمان در قرآن

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: لقمان از حکمای راستین و بزرگ تاریخ است که نام او دو بار در قرآن ذکر شده و سی و یکمین سوره کلام الهی نیز لقمان نام دارد، نصایح زندگی‌ساز لقمان به فرزندش در آیاتی از سوره لقمان آمده است .
لقمان کیست

اصلیت لقمان حبشی بود که در روزگار داود پیغمبر(ع) می زیست و بواسطه برخورداری از اخلاق و صفات نیک، عقل، تدبیر، بیان شیرین و منطق محکم به نام لقمان حکیم معروف شد.

از زندگی او اطلاعات دقیقی در اختیار نیست اما این نکته محرز است که سخنان حکیمانه وی زینت بخش صفحات کتابهای اخلاقی، تفاسیر و تاریخ است.

لقمان عمر طولانی داشت (از دویست تا 560 سال، و از هزار تا 3500 سال را نوشته اند) و با پیامبران بسیار دیدار کرده است. (المواعظ العددیه، ص142)

به عقیده بعضی لقمان چند سال قبل از تأسیس حکومت حضرت داود(ع) و به نظر بعضی ده سال پس از حکومت داود متولد شد و عمر او تا عصر پیامبری حضرت یونس(ع) ادامه یافت، او در عصر نبوت و حکومت حضرت داود همراه آن حضرت به جنگ جالوت رفت و در کشتن جالوت که طاغوت آن عصر بود شرکت داشت.

لقمان مدتی چوپان و برده قَیْن بن حسر (از ثروتمندان بنی اسرائیل) بود، سپس بر اثر بروز حکمت های سرشار نظری و عملی از طرف ارباب خود آزاد شد.

به نظر می رسد لقمان بیشتر عمر خود را در خاورمیانه، به ویژه در فلسطین و بیت المقدس گذرانده است و نقل شده که قبرش در اِیله (یکی از بندرهای فلسطین) است.

از ویژگی های لقمان اینکه مسافرت های بسیار داشت، با انسانهای مختلف مانند پیامبران، علماء و فقهاء معاشرت داشت و بدلیل عمر طولانی و حالت عبرت پذیری که داشت تجربیات بسیار آموخت.

حکمت لقمان

در آیه 12 سوره لقمان آمده است: «وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ؛ ما به لقمان حکمت دادیم.» این آیه نشان می دهد خداوندی که حکیم مطلق است لقمان را از حکمت سرشار بهره مند و آن را تأیید کرده است .

لقمان(ع) یک انسان پاک و مخلص و باصفا بود که و در صراط سیر و سلوک و عرفان، زحمت ها کشید و بواسطه مخالفت با هوس های نفسانی و تحمل دشواری ها و ریاضت و نفس کشی، از بدیها دور و حکمت سرشاری در خود ایجاد کرد .

از لقمان حکیم بیاموزیم...

لقمان از دلی روشن، فکری باز و ایمانی استوار برخوردار بود. او که در آغاز جوانی برده ای مملوک بود، به دلیل نبوغ عجیب و حکمت وسیعش آزاد شد و هر روز اوج گرفت.

او مردی امین بود، چشم از حرام فرو می بست، از ادای حرف ناسزا و بی مورد پرهیز می کرد و هیچگاه دامن خود را به گناه نیالود و همواره در امور زندگی شرط عفت و اخلاص را رعایت می کرد.

اوقات فراغت خود را به سکوت و تفکر در امور جهان و معرفت حق تعالی می گذراند و برای گذراندن امور زندگی به حرفه خیاطی و یا درودگری مشغول بود.

هیچگاه اراده خود را تسلیم خشم و هوای نفس نمی کرد. از کامیابی در دنیا مغرور و از ناکامی اندوهگین نمی شد و صبر و شکیبایی او به حدی بود که غم از دست دادن چند فرزند را با صبوری بسیار تاب آورد.

اصلاح امور مردم و حل نزاع و مرافعه آنها از دغدغه های لقمان بود و همه سعی خود را برای رفع اختلافات به کار می گرفت و بزرگان را از کبر و غرور منع می کرد .

حکمت های ده گانه لقمان در قرآن

خداوند در میان حکمت های لقمان، بخشی از حکمت های او به فرزندش که ده فراز را شامل می شود در قرآن آمده است: آیات 13، 16، 17، 18 و 19.

1ـ توحید 2ـ معاد 3 ـ نماز 4ـ امر به معروف 5ـ نهی از منکر 6 ـ صبر و استقامت 7 ـ تواضع 8ـ دوری از خود خواهی 9ـ اعتدال در راه رفتن 10ـ اعتدال در صدا و سخن گفتن  مواردی هستند که لقمان به فرزند خویش تأکید کرده و در آیات قرآن نیز آمده اند، مواردی که مجموعه ای تأمل برانگیز از حکمت نظری و عملی، اعتقادی، عبادی، اجتماعی، سیاسی، تقویتی، اخلاقی هستند.

نصایح لقمان به فرزندش در قرآن

و [یاد کن] هنگامى را که لقمان به پسر خویش در حالى که وى او را اندرز مى‏داد گفت اى پسرک من به خدا شرک میاور که به راستى شرک ستمى بزرگ است . (لقمان، 13)

اى پسرک من اگر [عمل تو] هموزن دانه خردلى و در تخته‏سنگى یا در آسمانها یا در زمین باشد خدا آن را مى‏آورد که خدا بس دقیق و آگاه است. (لقمان، 16)

اى پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبى که بر تو وارد آمده است‏شکیبا باش این [حاکى] از عزم [و اراده تو در] امور است. ( لقمان، 17)

و از مردم [به نخوت] رخ برمتاب و در زمین خرامان راه مرو که خدا خودپسند لافزن را دوست نمى‏دارد .(لقمان، 18)

و در راه‏رفتن خود میانه‏رو باش و صدایت را آهسته‏ساز که بدترین آوازها بانگ خران است .(لقمان، 19)

لقمان حکیم و امام جعفر صادق(ع):

امام جعفر صادق (ع) :

قال لقمان لابنه : خف الله عز و جل خیفة لو جئته ببر الثقلین لعذبک و ارج الله رجاء لو جئته بذنوب الثقلین لرحمک .

لقمان به پسرش گفت: از خدای عز و جل چنان بترس که اگر نیکی جن و انس را بیاوری تو را عذاب کند و به خدا چنان امیدوار باش که اگر گناه جن و انس را بیاوری به تو رحم کند .

اصول کافی ، ج 3 ، ص 109

نصایح لقمان در مورد انتخاب دوست خوب

یا بُنَىَّ لاتَعدُ بَعدَ تَقوَى اللّه مِن اَن تَتَّخِذَ صاحِبا صالِحا؛ فرزندم! بعد از تقواى الهى، از گرفتن دوستِ شایسته نگذر. (الاخوان، ص 110، ح 25)

یا بُنَىَّ اتَّخِذ أَلفَ صَدیقٍ وَأَلفٌ قَلیلٌ وَلاتَتَّخِذ عَدُوّا واحِدا وَالواحِدُ کَثیرٌ؛ فرزندم هزار دوست بگیر که هزار دوست هم کم است و یک دشمن مگیر که یک دشمن هم زیاد است. (بحارالأنوارف ج13، ص413، ح4 )

محل دفن لقمان

ابراهیم ادهم گفته است: قبر لقمان میان مسجد لقمه (از شهرهای فلسطین) و بازار امروز است.

آورده اند که روزی لقمان با پسر خود نشسته بود، همین که آثار مرگ بر او ظاهر شد به گریه افتاد، پسر گفت: ای پدر گریه تو از خوف مرگ است یا حرص دنیا؟ گفت: هیچکدام، گریه من برای آن است که در پیش روی خود بیابان هولناک و عقبات طولانی و بار گران می بینم با نداشتن زاد و راحله و ندانم که این بار گران از دوشم بر دارند، یا با آن به سوی دوزخ رهسپار گردم. (کنزالحکمة ترجمه نزهة الارواح شهرزوری)
 

سلام.
مطلب خیلی خوبی بود.استفاده کردیم.
متشکرم