هر آجرش حكایتی دارد ... بنای حرم در طول تاریخ و به‌تدریج ساخته شد و گسترش یافت. در به‌وجود آمدن فضای كنونی حرم، مردان و زنانی بلند همت، در هر دوره‌ای از تاریخ ایران زمین، نقشی داشته‌اند كه نام خود را تا ابد زیر نام حضرت رضا (علیه السلام) جاودانه كرده‌اند. هر كاشی و سنگی كه بر دیوارهای حرم جای گرفته، نشان از عشق و ارادت مردمانی از این سرزمین به مولا و آقایشان حضرت رضا (علیه السلام) دارد. تاریخ موجود در كتیبه‌‌های حرم، از دوره سامانیان تا دوره قاجاریه را نشان می‌دهد.
سامانیان؛ اولین آبادگران به روایت تاریخ، بوبكر شهمرد، از پیشكاران نوح بن منصور سامانی، شهادت‌گاه علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، امام هشتم شیعیان را آباد كرد. به گفته ابن بابویه، محمد بن عبد الرزاق طوسی و امیر محمدیه، از امرای عهد سامانی، در دوران امارتشان نسبت به مرقد مطهر امام (علیه السلام) كمال ارادت و توجه داشتند و تزییناتی در حرم به وجود آوردند.
دیالمه؛ تزییناتی مختصر در اوایل قرن چهارم هـ.ق به دستور عضد الدوله دیلمی، مرقد منور امام (علیه السلام) به سبك آن زمان تعمیر و تزیین شد.
غزنویان؛ یادگاران مسجد بالاسر یمین الدوله، سلطان محمود غزنوی، عمارت (فقط كاربران عضو مجاز به دیدن لینک ها هستند) توس را كه مرقد علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و رشید در آن دوران است، پس از تخریبی كه پدرش سبكتكین غزنوی در قبه به وجود آورد، از نو ساخت و بنایی زیبا بر آن بنیاد كرد. علاوه بر این، ابوالحسن عراقی معروف به دبیر، در اوایل قرن پنجم ضمن مرمت بقعه رضوی، اقدام به ساخت مسجد بالاسر در كنار حرم مطهر كرد. مسجد بالاسر یادگار دوره غزنویان است.
سلجوقیان؛ اولین گنبد در این دوره اولین گنبد بر روی بقعه ساخته شد. امیر عماد الدوله در دوره سلجوقی و در اوایل قرن ششم هـ.ق حرم را مرمت كرد. شرف الدین ابو طاهر قمی، وزیر سلطان سنجر، گنبد را بر فراز بقعه بنا نهاد و تركان زمرد سلجوقی هم ازاره حرم مطهر را با كاشی‌‌های نفیس سنجری به تاریخ اثنی عشر و خمس مائه (512) آراستند.
خوارزمشاهیان؛ دوران كاشی‌‌های سنجریدر دوره خوارزمشاهیان، كاشی‌كاری در حرم رنگ و بوی بیشتری یافت. در اوایل قرن هفتم هـ.ق بار دیگر ازاره حرم مطهر با كاشی‌‌های ممتاز معروف به كاشی سنجری تزیین شد. اكنون این كاشی‌‌ها با تاریخ اثنی عشر و ست مائه (612) در حرم موجود است. به‌علاوه در این دوره، اطراف در پیش روی مبارك، در ضلع شمالی رواق دار الحفاظ، با كتیبه‌ای از كاشی چینی مانند ممتاز تزیین شد. در این كتیبه به خط ثلث برجسته، نام و نسب حضرت امام رضا (علیه السلام) تا حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) مكتوب شده است.
تیموریان؛ مسجد گوهرشاد و مدرسه دو درعهد تیموری، دوران پربار و با شكوهی از نظر معماری حرم به‌شمار می‌رود. گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ بن امیر تیمور گوركانی، بانی معروف مسجد گوهرشاد، در این دوره زندگی می‌كرد. از آثار مهم این دوره، بنای باشكوه مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر و دو رواق تاریخی دار الحفاظ و دار السیاده است. مدرسه پریزاد، مدرسه دو در و مدرسه سابق بالاسر كه متصل به ضلع غربی دار السیاده بود و اكنون جزء رواق دار الولایه است، هم به این دوره مربوط می‌شود. همه این بناها مربوط به دوران حكومت همسر گوهرشاد خاتون یعنی شاهرخ تیموری است. از آثار دیگر عهد تیموری، ضلع جنوبی صحن انقلاب است كه به همت امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا، آخرین امیر تیموری، بین سال‌‌های 885 ـ 875 هـ.ق ساخته شد.
عهد صفویه؛ دوران طلا كاریدوران صفویه نیز دوران مهمی در تاریخ معماری حرم به شمار می‌رود. طلا كاری گنبد و گلدسته، ساخت اولین ضریح مرقد منور، رواق‌‌های توحیدخانه، گنبد الله وردی‌خان و گنبد حاتم خانی، همه مربوط به این دوره است. شاه طهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی، از جمله شاهانی بودند كه در این دوره با اقدام‌های اساسی خود، نامشان را در تاریخ معماری حرم ثبت كردند. شاه طهماسب صفوی در سال 932 هـ.ق برای اولین بار گنبد را به طلا آراسته كرد و اقدام به تهیه اولین ضریح مرقد منور به سال 957 هـ.ق كرد. علاوه بر این، ایوان امیر علیشیر و گلدسته كنار گنبد را هم طلا كاری كرد. در زمان شاه عباس، صحن انقلاب وسعت یافت و اضلاع شرقی و شمالی و غربی آن با ایوان‌‌ها و حجره‌‌ها ساخته شد و شاه عباس دوم اقدام به تعمیر و كاشی‌كاری آن كرد. در سال 997 هـ.ق كه عبد المؤمن خان ازبك اقدام به غارت اموال (فقط كاربران عضو مجاز به دیدن لینک ها هستند) و طلاهای گنبد كرد، شاه عباس اول در سفری كه به (فقط كاربران عضو مجاز به دیدن لینک ها هستند) آمد، مجدداً گنبد را طلاكاری كرد. این كار در سال 1016 هـ.ق پایان یافت. علیرضا عباسی این جریان، یعنی آمدن شاه عباس و طلا كاری گنبد را با خط ثلث در كتیبه كمربندی گنبد خطاطی كرده است. شاه سلیمان صفوی هم به تعمیر رواق دار السیاده و طلا كاری مجدد گنبد كه در اثر زلزله سال 1084 هـ.ق آسیب دیده و فرو ریخته بود، اقدام كرد. طلا كاری مجدد گنبد در عهد شاه سلیمان، بر چهار ترنج ساقه گنبد به خط محمدرضا امامی كتیبه شده است.
دوره افشاریه؛ سقاخانه اسماعیل طلا بنای گلدسته ضلع شمالی صحن عتیق (صحن انقلاب)، طلاكاری مجدد ایوان امیر علیشیر و گلدسته بالای آن و سنگاب سقاخانه اسماعیل طلایی، همه مربوط به این دوره هستند.
دوره قاجاریه؛ دوران آینه‌كاری دوره قاجاریه هم از نظر معماری، دوران مهمی در تاریخ حرم به شمار می‌رود. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است. در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد. در همین دوران، كاشی‌كاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال 1275 هـ.ق قائم مقام نوری اقدام به آینه كاری روضه منوره كرد و در همین دوره بود كه رواق‌‌های توحید خانه، دار الحفاظ و دار السیاره آینه كاری شد.
