هنر پیر خوشنویسی، جوان می‌خواهد
این یك واقعیت است كه در بسیاری از هنر‌ها ممارست در سال‌های متمادی، تنها راه پختگی محصولات هنری است. دراین بین و در چرخه هنرآموزی طبیعتا هنرجویان جوان ـ به‌علت سن كم‌شان ـ كمتر می‌توانند به آن موفقیتی كه استاد خویش به آن دست یافته است برسند.
خوشنویسی یكی از همین هنرهاست؛ هنری كه به عقیده قدیمی‌هایش باید سال‌ها دود چراغ خورد تا نام خوشنویس برازنده هنرمندش شود. اما این روزها در جشنواره‌های مختلف هنرجویان 14 تا 29 ساله كارهای هنری خود را بدون هیچ‌گونه ترسی به جشنواره‌ها می‌فرستند.
با آن‌كه در این بین بسیاری از این آثار قابل توجه است، اما استادان این هنر كماكان این پرسش را مطرح می‌كنند، آیا این نسل با حضور مداوم نمایشگاهی می‌تواند اندیشه‌ای مستقل و ناب را در زمینه خوشنویسی به نمایش بگذارد یا خیر؟استاد امیراحمد فلسفی، خوشنویس پیشكسوت ایرانی با این نكته موافق است و می‌گوید: «طبیعی است برای به بار نشستن یك اثر خوب خوشنویسی، زمان بسیار زیادی لازم است؛ آموزش دیدن، كسب تجربه و ادامه این جریان به‌صورت پیوسته و مدام و در این راه اهمیت بسیار زیادی دارد.
به عنوان مثال در بخش خوشنویسی جشنواره ملی جوان ایرانی، حضور جوانان زیر 30 سال با توجه به در دسترس بودن منابع و آموزش‌هایی كه از راه‌های متفاوت دریافت می‌كنند، با گذشته تفاوت‌های بسیار زیادی داشته است و این نسل می‌توانند زودتر، بهتر و بیشتر از این آموزش‌ها استفاده كنند و از تجربیات اساتید و آثار آنان برخوردار شوند.» او ادامه می‌دهد: «امروزه در همه شهرها و شهرستان‌های كشور، كلاس‌های خوشنویسی از مبتدی تا ممتاز برگزار می‌شود و همین باعث شكوفا شدن استعداد خوشنویسان جوان اما مستعد می‌شود.» او در عین حال آموزش‌های غیرحضوری از طریق نوارهای ویدئویی، كتاب‌های منتشر شده یا رسانه‌های ارتباط جمعی همچون تلویزیون و همین‌طور نمایش آثار در موزه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف را زمینه مناسب دیگری برای كار و فعالیت جوانان و بروز استعدادهای آنان در این زمنیه می‌داند و می‌گوید: «می‌توان تفاوت دوره‌ای را كه ما هنرجو بودیم با هنرجویان این نسل به طور محسوسی مشاهده كرد.»اما فلسفی، البته به تفاوت سنی شركت‌كنندگان در چنین جشنواره‌هایی اشاره می‌كند و می‌گوید كه باید تفكیك سنی را در این جشنواره‌هایی كه خاص جوانان است جزئی‌تر كرد تا عدالت بیشتری رعایت شود.
او می‌گوید: «باید این نكته را پذیرفت كه 15 تا 20 ساله‌ها برای تبلور خوشنویسی در قلم و ذهن‌شان فرصت چندانی نداشته‌اند و اگر بخواهیم به این گروه سنی حق بدهیم باید حساب آنها را از جوانان 25 تا 30 ساله جدا كنیم، مگر این‌كه شركت دادن دسته اول در یك جشنواره برای تشویق باشد، نه رقابت.»او ادامه می‌دهد: «طبیعی است یك جوان 17 ساله نه ادعا دارد و نه می‌تواند با یك هنرجوی 25 یا 30 ساله برابری كند. بنابراین باید حساب آنها را از كسانی كه به رشد و توانایی خاصی در این رشته رسیده‌اند جدا كرد و برای كارهایشان مرز قائل شد.»استاد یدالله كابلی خوانساری، خوشنویس پرسابقه كشورمان نیز طرح این موضوع را منطقی و درست ارزیابی می‌كند، اما مثل استاد فلسفی، آموزش را مهم‌ترین راه برای بهبود وضعیت این هنر می‌داند و می‌گوید: «باتوجه به سوابق دیرینه و گذشته تاریخ هنر خوشنویسی ایران كه ریشه و تكامل آن از سوی اساتید بنام ایرانی در قرون متمادی پیگیری شده است، این روزها برای رشد استعداد ذهنی هنرمندان جوان باید استانداردهایی را تعریف كرد تا هر روز شاهد شكوفایی این هنر دیرینه ایرانی باشیم.»او معتقد است اگر هنرمندان بزرگ در هر دوره با ذوق و سلیقه منحصر به فرد خود، قوانین مدونی را برای این هنر وضع كنند، دیگر حضور جوانان از نگاه كم‌تجربگی نمی‌تواند خطری برای دور شدن این هنر از مفاهیم متعالی‌اش باشد.استاد كابلی كه بیش از 40 سال قلم زده، راه حلی عملی در این زمینه دارد كه شنیدنش خالی از لطف نیست.
او با تاكید بر راه‌اندازی كانون‌ها و انجمن‌های خوشنویسی در سراسر كشور می‌گوید: «این مراكز توانسته‌اند كامل‌ترین مجموعه‌های آموزشی را ایجاد كنند و در حفظ و توسعه این رشته قدم بردارند. این رسالت در چند دهه اخیر برعهده اساتید بزرگی بوده كه شاگردان برجسته و با كفایتی را تربیت كرده و نقش ماندگاری را برای روزگار كنونی رقم زده‌اند و حالا این اساتید جوان در سراسر كشور به تدریس می‌پردازند و در ترویج این هنر می‌كوشند.»كابلی نقش استاد ـ شاگردی را یكی از شرایط اصلی ادامه حیات هنر خوشنویسی می‌داند و ادامه می‌دهد: «نتیجه این تلاش‌ها این بوده كه اكنون جریانی پویا، غنی و ریشه‌دار شكل گرفته و باعث رشد هنرجویان جوان ایرانی می‌شود كه آثارشان در جشنواره‌های مختلف به نمایش در می‌آیند.»خلاقیت ، راهگشای خوشنویسان؟اما اگر از مسائل تكنیكی و فنی صرف نظر كنیم، بحث سلیقه و ذوق خوشنویسان جوان برای ادامه مسیر این هنر، دغدغه دیگری است كه كارشناسان معتقدند باید به آن بیشتر توجه شود.
سال‌هاست برخی ازكارشناسان هنری معتقدند كه برای به روز شدن و توجه هنرمندان جوان به خوشنویسی باید خوشنویسی با هنری جدید تلفیق شود تا مخاطبان بیشتری را جذب كند. این روزها تمایلی كه اساتید بزرگ و هنرجویان تازه نفس به نقاشیخط دارند، هر روز گسترده‌تر می‌شود و علاقه‌مندان بیشتری را به جمع عاشقان خوشنویسی اضافه می‌كند.
اما در این بین نكته مورد بحث سهم خلاقیت و اندیشه و نگاه خوشنویسان جوان است كه نمی‌دانند برای خدشه وارد نكردن به اصالت هنر خوشنویسی تا كجا مجاز به پیشروی هستند و البته تا چه اندازه می‌توانند بر پایه الگوگیری حركت كنند؟فلسفی در این باره می گوید: «نقاشیخط، اهمیت بسیار زیادی در خوشنویسی دارد؛ چراكه دنیای امروز، دنیای تنوع و تكثر است و هیچ‌كس هم نمی‌تواند مانع این تنوع شود، ولی یكی از آفات این تنوع و تنوع‌طلبی این است كه آثار هنری را پایدار نمی كند؛ مساله‌ای كه با نفس هنر سازگار نیست چون آثار متفاوت و مختلف به سرعت وارد فضای هنری می‌شوند، در حالی كه نفس هنر به زمان و كار عمیق نیاز دارد.»اما او به نكات مثبتی هم اشاره می‌كند كه در نتیجه همین تنوع ایجاد شده است: «البته با توجه به این‌كه دنیای امروز از طریق رسانه‌ها، رادیو، تلویزیون و اینترنت، در دیدرس همگان است و آثار متنوعی از گرافیك و نقاشی و... را در معرض دید قرار می‌دهد، منبع الهام كارهای زیبا و خلاقانه و شكوفایی استعدادها می‌شود، اما در عین حال همین امكانات باعث شده نقاشیخط‌هایی كه وارد فضای هنری خوشنویسی می‌شود، از نظر كمی، قابل توجه باشد، نه از بعد كیفی. به این صورت كه جنبه خوشنویسی این آثار كمتر است و شاید یك بیننده عادی یا چشم ناپخته از این نقاشیخط‌ها لذت ببرد، ولی یك كارشناس یا حتی یك بیننده حرفه‌ای، این آثار را فاقد ارزش هنری می‌داند و این نگران‌كننده است كه آثار، عمق و غنایی را كه باید، نداشته باشند و به سطحی‌نگری كشیده شود.»كابلی اگرچه كارهای خلاقانه و ذوقی رشته خوشنویسی را در جشنواره‌هایی كه جوانان بخش عمده‌ای از شركت‌كنندگان آن را تشكیل می‌دهد خوب ارزیابی می‌كند، اما پیشرفت هنرمندان جوان را در این زمینه مستلزم توجه و دوراندیشی افرادی می‌داند كه بر ذهن و كارهای آنان تاثیرگذارند.
او می‌گوید: «به عنوان مثال در همین دوسالانه‌ها و جشنواره‌های هنری اگرچه محوریت جشنواره بر خوشنویسی بوده است، اما بخوبی می‌توان این امر را شاهد بود كه با سطح وسیعی كه در ارتباطات هنری وجود دارد، هنر ساكن نمی‌ماند و با علاقه جوانان وارد جریان‌های رو به رشدی همچون نقاشیخط هم می‌شود.»او ادامه می دهد: «خلاقیت با بهره‌برداری از قابلیت‌های درونی و ذوق و قریحه جوانان به دست می‌آید و هنر را هدفمند می‌كند، اما باید به انگیزه‌های خلاقانه بچه‌ها در این سن بیشتر توجه داشت و از پرداختن آنها به كارهای تقلیدی و سطحی جلوگیری كرد.»
منبع جام جم
