سلام
با توجه به معنای آیه می‌توان توسعه خمس را از خود آیه استفاده نمود كه در این جا از نظر لغویین معنای غنیمت را مورد بررسی قرارمی دهیم. 1
- لسان العرب:« الغنم الفوز بالشی من غیر مشقه» غنم یعنی دسترسی یافتن به چیزی بدون مشقت.[6]
2- مفردات راغب: می‌گوید ، غنمیت از ریشه «غنم» به معنای گوسفند گرفته شده و سپس می‌گوید «ثم استعملوا فی كل مظفور به من جهه العدی و غیره» در هر چیزی كه انسان از دشمن و یا غیر دشمن به دست آورد به كار رفته است.[7]
و در نهج‌البلاغه در موارد زیادی به معنای بهره به كار رفته است. از جمله می‌فرماید: « من اخذ ها لحق و غنم » كسی كه به آیین خدا عمل كند به سر منزل مقصود می‌رسد و بهره می برد.[8]
و همچنین مفسرین همچون قرطبی (ج 4، ص 284)، فخر رازی (ج15، ص 164) المنار (ج10، ص 3-7) به همان معنای وسیع گرفته‌اند
[9] لذا شیعیان طبق معنای لغوی آن را توسعه داده‌اند، چنانكه مرحوم طبرسی می‌فرماید: «علمای شیعه معتقدند كه خمس در هر گونه فایده‌ای كه برای انسان فراهم می‌گردد واجب است اعم از اینكه از طریق كسب و تجارت باشد یا از طریق گنج و معدن و.. و سایر اموری كه در كتب فقهی آمده است و می‌توان از آیه برای مدعی استدلال كرد، زیرا در «عرف لغت» به تمام اینها غنیمت گفته می‌شود»[10]
پس آیه هرگونه در آمد و سودمنفعتی را شامل می‌شود زیرا لغه عمومیت دارد و دلیل روشنی برای آن وجود دارد. و روایات ائمه ما هم همین توسعه را بیان نموده‌اند.[11] از بیانات گذشته روشن شد كه كار شیعیان اجتهاد در مقابل نص نیست بلكه بیان و تفسیر آیه است.
و با توجه به قرائن روایی بهره‌برداری از نص است. اجتهاد در مقابل نص این است كه مخالف قرآن و یا سخن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وصلم ـ فتوا داده شود چنانكه خلیفه دوم متعتان را كه در زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وصلم ـ حلال بود حرام نمود[12] این اجتهاد و در مقابل نص است.
6. رك: مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلامیه، ج 3، ص 178 .
[7] . المفردات غریب القرآن، پیشین، ص 326.
[8] . نهج‌البلاغه البلاغه، خطبه 120 و همچنین نامه 53 و 41 و حكمات قصار 331 .
[9] . تفسیر نمونه، پیشین،ج3، ص 178-179.
[10] . طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوم، 1408، ج 3-4، ص 836.
[11] - ر.ك: مجمع البیان، همان، ص 835.
[12] - ر.ك: كنز العرفان، پیشین، ج2، ص 158.
