تبیان، دستیار زندگی

به نظر می‌رسد اگر حتی تنش در خاورمیانه هم پایان پیدا کند، جنگ مرورگرها همچنان ادامه داشته باشد. در شرایطی که سهم بازار مرورگرها هر روز در حال تغییر و از سایتی به سایت دیگر متغیر است، اینترنت اکسپلورر مایکروسافت همچنان برتر این میدان است گرچه سهم آن از سه چهارم بازار در یک سال پیش به دو سوم کاهش یافته است.
موزیلا فایرفاکس با ۲۲ درصد در جایگاه دوم است. سافاری اپل در مقام سوم قرار دارد که بیش از ۷ درصد سهم بازار را نیز در قبضه خود دارد. گوگل کروم کمی بیش از یک درصد و سایر مرورگرها مثل اپرا و نت اسکیپ باقی بازار را اشغال کرده‌اند.
بد نیست نگاهی به تاریخچه مرورگرهای وب بیندازیم.

تاریخچه مرورگرهای وب

اولین مرورگر وب که اینترنت و نسل بشر به خود دید مرورگر World Wide Web بود که بعدها به دلیل همسانی نام و امکان اشتباه با آنچه ما اکنون با نام World Wide Web می‌شناسیم به نکسوس تغییر نام یافت. این مرورگر در ۲۶ فوریه ۱۹۹۱ توسط دانشمند انگلیسی به نام «سِر تیم برنرز لی» معرفی شد. عمر این مرورگر سه سال بیشتر نبود.

در ۱۹۹۲ مرورگر ViolaWWW معرفی شد. سومین مرورگر وب لینکس Lynx بود که در سال ۱۹۹۳ معرفی شد. در ۲۲ آوریل همان سال مرورگر موزائیک معرفی شد که جد بزرگ مرورگرهای امروزی محسوب می‌شود.
مرورگر اپرا، قدیمی‌ترین مرورگری که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد در سال ۱۹۹۴ متولد شد. در اواخر همین سال اولین فرزند موزائیک یعنی موزائیک نت اسکیپ Mosaic Netscape یا همان نت اسکیپ نویگیتور Netscape Navigator اولین و بزرگترین قربانی جنگ مرورگرها متولد شد.
دومین فرزند این پدربزرگ و قاتل برادر، اینترنت اکسپلورر بود که در سال ۱۹۹۵ همراه ویندوز ۹۵ و به صورت رایگان توزیع شد. تا قبل از آن کاربران برای استفاده از مرورگرها که مرسوم‌ترینشان همان نت اسکیپ نویگیتور بود، پول پرداخت می‌کردند. (البته نه در ایران!) اولین نسخه مک آن هم در ابتدای سال بعد منتشر شد.
اواخر سال ۱۹۹۷ و اوایل سال ۱۹۹۸ سال‌های مهمی در تاریخ مرورگرها محسوب می‌شوند. در سالها بود که موتورهای صفحه‌آرایی Lay out Engine به وجود آمدند. ترایدنت Trident یا MSHTML در اکتبر ۱۹۹۷ و همراه اینترنت اکسپلورر ۴ معرفی شد و رقیب سرسخت او گکو Geco نیز در همین سال‌ها و با تولد موزیلا فرزند نت اسکیپ نویگیتور و نوه موزائیک به وجود آمد.
دیگر موتور این نسل KHTML و فرزندش Webkit در سال ۲۰۰۰ و با معرفی Konqueror وارد این صحنه شدند.
طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ گکو زاد و ولد بسیار کرد و انبوهی از مرورگرها را از جمله نت اسکیپ، کامینو و فایرفاکس را باعث شد. فلاک Flock و سی مانکی Sea Monkey هم به ترتیب در ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ از همین تخم و ترکه متولد شدند.
اما ایل و طایفه وب کیت هم در این مدت بیکار نماندند که بزرگترین حاصل آن سافاری و آخرینشان کروم به ترتیب در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۸ بود.

معرفی مرورگرهای وب
اسامی مرورگرهای زیادی در بالا نام برده شده است که شاید خواندن مختصری درباره هریک بد نباشد.

نکسوس:
نکسوس یا World Wide Web اولین مرورگر اینترنت و ویرایشگر HTML با نمایش همزمان (WYSIWYG) بود که پلتفرم NeXTSTEP اجرا می‌شد. NeXTSTEP سیستم عاملی بود که توسط شرکت NeXT متعلق به استیو جابز، انتشار یافته بود. نکسوس اولین برنامه‌ای بود که نه تنها از FTP بلکه از HTTP که توسط خالق همین مرورگر برنرز لی در ۱۹۸۹ اختراع شده بود، نیز استفاده می‌کرد. نکسوس در زمان خلق، تنها روش دیدن وب بود. در سال ۱۹۹۳ متن کد این مرورگر انتشار یافت.

وایولا:
اولین بار برای سیستم عامل یونیکس و توسط پی یوان وی که در آن زمان دانشجوی دانشگاه برکلی بود، طراحی شد. وایولا اولین مرورگر عمومی بود که تا زمان موزائیک، برای دسترسی به وب بیشترین استفاده را داشت. Viola 0.8 در سال ۱۹۹۱ انتشار یافت و ViolaWWW که برای مرور وب نوشته شده بود در سال ۱۹۹۲ منتشر شد. ViolaWWW اولین مرورگری بود که از آبجکت‌های اسکریپتی، Stylesheet و جدول پشتیبانی می‌کرد و پایه‌ای برای استانداردهای بعدی شد.

لینکس:
Lynx را نباید با Linx که آن هم یک مرورگر وب است اشتباه کرد. در اینجا منظور از لینکس همان Lynx است. لینکس یک مرورگر رایگان متن باز و متنی (غیر گرافیکی) است که با رفتن کرسر cursor روی لینک‌ها یا با شماره، لینک‌ها قابل انتخابند. این مرورگر در سال ۱۹۹۲ و توسط یک گروه دانشجویی در دانشگاه کانزاس نوشته شد.

موزائیک:
کار طراحی مرورگر موزائیک در اواخر سال ۱۹۹۲ در NCSA آغاز شد و در سال ۱۹۹۳ منتشر گردید و در ۷ ژانویه ۱۹۹۷ کار توسعه آن برای همیشه پایان پذیرفت. موزائیک در زنجیره تکنولوژی‌های وب که با نکسوس آغاز شده بود، آخرین حلقه محسوب می‌شود. موزائیک بسیار کامل بود و بعد از گذشت بیش از ۱۵ سال هنوز هم مرورگرهایی مثل فایرفاکس و اینترنت اکسپلورر، رابط گرافیکی مثل موزائیک دارند.

اپرا:
مرورگر اپرا یا به عبارت صحیح‌تر پکیج اینترنتی اپرا که توسط شرکت برنامه‌نویسی اپرا طراحی و منتشر شده است،‌ اغلب امور مربوط به اینترنت را انجام می‌دهد که مرور اینترنت تنها یکی از آنان است. ارسال و دریافت ایمیل، مدیریت تماس‌ها، گفتگوی آنلاین (chat)، دانلود از طریق تورنت و خواندن خوراک‌های وب (web feeds) از جمله این موارد است. استفاده از اپرا برای کامپیوترهای شخصی و گوشی‌های موبایل رایگان است ولی برای سایر کاربردها باید هزینه آن پرداخت گردد.
توسعه اپرا برای اولین بار در Telenor بزرگترین شرکت مخابراتی نروژ به عنوان یک پروژه در سال ۱۹۹۵ شروع شد. اولین نسخه عمومی اپرا نسخه دوم آن بود که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و طراحی آن برای پلتفرم‌های موبایل در سال ۱۹۹۸ شروع شد. از نسخه پنجم این مرورگر در سال ۲۰۰۰، استفاده از آن رایگان شد. آخرین نسخه منتشر شده از اپرا نسخه دهم آن است که به صورت آلفا منتشر شده است.

نت اسکیپ:
نت اسکیپ نام یک سری از مرورگرهاست که ابتدا توسط شرکت ارتباطات نت اسکیپ به وجود آمد که اکنون یک شرکت تابع AOL است. این مرورگر زمانی بیشترین سهم بازار مرورگرها را دارا بود ولی در جنگ اول مرورگرها تمامی سهم خود را به اینترنت اکسپلورر واگذار کرد. توسعه و پشتیبانی از این نرم‌افزار در اول مارس سال ۲۰۰۸ متوقف شد.
این سری مرورگرها در طول حیات خود اسامی متفاوتی داشتند. نسخه‌های اول تا ۴.۰۸ به نت اسکیپ نویگیتور Netscape Navigator شهرت داشتند. نسخه ۴ تا ۴.۸ به نت اسکیپ کامونیکیتور Netscape Communicator شهرت یافت. پس از آن بر پایه موزیلا نسخه‌های ۶ و ۷ با نام نت اسکیپ منتشر شدند و نسخه ۵ آن هیچگاه منتشر نشد. نهایتاً نسخه‌های ۸ و ۹ آن نیز بر پایه فایرفاکس بنا شدند که نت اسکیپ ۹ آخرین فرزند نسل نت اسکیپ بود.

اینترنت اکسپلورر:
مایکروسافت اینترنت اکسپلورر یا ویندوز اینترنت اکسپلورر یا به اختصار IE نام یک سری از مرورگرهای گرافیکی وب است که به عنوان جزئی از ویندوز از سال ۱۹۹۵ تا کنون منتشر شده‌اند. IE از سال ۱۹۹۵ تا کنون پرمصرف‌ترین مرورگر در بین مرورگرهای وب بوده است. بیشترین سهم بازار این مرورگر بین سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ و به میزان ٪۹۵ ثبت شده است. پس از آن و با ورود نسل جدیدی از مرورگرهای وب و به طور خاص فایرفاکس این سهم درحال کاهش است. IE اولین بار به عنوان افزونه‌ای بر ویندوز ۹۵ در بسته نرم‌افزاری Plus for Windows 95 منتشر شد. در اواخر دهه نود، مایکروسافت بیش از سالی ۱۰۰ میلیون دلار برای IE هزینه کرد و در سال ۱۹۹۹ بیش از هزار نفر بر روی آن کار می‌کردند.

موزیلا:
بسته نرم‌افزاری موزیلا، ابتدا در شرکت ارتباطات نت اسکیپ قبل از خریدش توسط AOL شروع به طراحی شد و بر پایه کد نت اسکیپ کامونیکیتور Netscape Communicator نوشته شد. توسعه آن از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۳ توسط سازمان موزیلا و پس از آن بنیاد موزیلا انجام شد. نسخه‌های ۶ و ۷ نت اسکیپ بر پایه بسته موزیلا بود. آخرین نسخه منتشر شده این بسته نسخه ۱.۷.۱۳ است که پس از آن تمرکز بنیاد موزیلا بر روی فایرفاکس قرار گرفت.
از ابتدای سال ۲۰۰۶ توسعه این بسته در قالب پروژه سی مانکی SeaMonkey ادامه یافت.

Konqueror:
این نرم‌افزار به عنوان یک مرورگر وب، مدیر فایل و تصویرگر فایل و به عنوان هسته KDE طراحی شد و بر روی اغلب سیستم‌های بر پایه یونیکس اجرا می‌شود. گرچه انتشار اولیه آن در سال ۱۹۹۶ بود ولی از ۲۳ اکتبر ۲۰۰۰ و همراه با نسخه دوم KDE بود که عمومیت یافت و جایگزین سلف خود KFM شد. واژه Konqueror به دو رقیب آن در زمان انتشار بازمی‌گردد، یکی Navigator و دیگری Explorer و حرف K که اغلب برنامه‌های KDE در ابتدای نام خود دارند را نیز به همراه دارد.

کامینو:
کامینو که از واژه اسپانیایی camino به معنی راه، مسیر و جاده گرفته شده است یک مرورگر رایگان و متن باز است که بر پایه موتور گکو Geco نوشته شده است و مخصوص سیستم عامل Mac OS X است. این مرورگر توسط تیم پروژه کامینو طراحی شده و توسعه یافته است و پس از پیوستن Dave Hyatt به تیم سافاری در اپل در اواسط سال ۲۰۰۲، توسط Mike Pinkerton رهبری می‌شود. اولین نسخه آن نسخه ۰.۱ بود که در ۱۳ فوریه ۲۰۰۲ منتشر شد و آخرین نسخه آن ۱.۶.۶ است که در ۱۶ دسامبر ۲۰۰۸ منتشر شد.

فایرفاکس:
موزیلا فایرفاکس یک مرورگر متن باز و رایگان است که از بسته موزیلا منشعب شد و بر پایه موتور گکو نوشته شده است. فایرفاکس که آغازگر دومین جنگ مرورگرها است هم اکنون دومین مرورگر وب با سهمی حدود ۲۱.۵ درصد در ژانویه ۲۰۰۹ است. اولین نسخه آن ۰.۱ بود که با نام فونیکس Phoenix در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۲ منتشر شد و از Gecko 1.2 استفاده می‌کرد. نام آن در نسخه ۰.۶ به فایربرد FireBird تغییر کرد و از نسخه ۰.۸ به بعد که در تاریخ ۹ فوریه ۲۰۰۴ منتشر شد، نام فایرفاکس Firefox را بر خود گرفت. نسخه دوم آن در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۶ و نسخه سوم در ۱۷ ژوئن ۲۰۰۸ منتشر شد. هنوز زمانی برای انتشار نسخه چهارم آن که بر پایه گکو ۲ خواهد بود، تعیین نشده است.

فلاک:
فلاک Flock مرورگری بر پایه فایرفاکس است که با هدف اختصاصی شدن رابط کاربری آن در زمینه شبکه‌های اجتماعی و وب۲ بنا شده است. نسخه دوم این مرورگر برای سیستم‌عامل‌های ویندوز، لینوکس و مک در ۱۴ اکتبر ۲۰۰۸ منتشر شد. فلاک با شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های فیس‌بوک، یوتیوب، توییتر، فلیکر، بلاگر، جیمیل، یاهو میل و… هماهنگ شده و به طور خاص هنگام ورود به یک سرویس، فلاک تغییرات دوستان، عکس‌ها، پروفایل‌ها و… را ردگیری می‌کند. علاوه بر اینها فلاک قابلیت‌های بسیار دیگری نیز برای هماهنگی با شبکه‌های اجتماعی دارد.

سافاری:
مرورگر سافاری توسط شرکت اپل و اولین بار به صورت بتای عمومی در تاریخ ۷ ژانویه ۲۰۰۳ و برای سیستم عامل Mac OS X منتشر شد. در ۱۱ ژوئن ۲۰۰۷ اولین نسخه ویندوز آن منتشر شد. سافاری در ژانویه ۲۰۰۹ بیش از ۸ درصد بازار مرورگرها را در اختیار داشت. نسخه ۳.۲.۲ آن در ۱۲ فوریه ۲۰۰۹ و نسخه ۴ بتای آن در ۲۴ فوریه ۲۰۰۹ منتشر شد.

کروم:
گوگل کروم مرورگری است که توسط گوگل و بر پایه موتور وب کیت طراحی شده است و در ژانویه ۲۰۰۹ بیش از یک درصد از بازار مرورگرها را در اختیار داشت. اولین نسخه آن به صورت بتا و در ۲ سپتامبر ۲۰۰۸ برای سیستم عامل ویندوز منتشر شد. آخرین نسخه پایدار آن در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸ منتشر شد. نسخه‌های مک و لینوکس آن هنوز تحت توسعه هستند.

موتورهای صفحه‌آرایی
موتورهای ترجمه یا صفحه‌آرایی، نرم‌افزارهایی هستند که محتوایی مانند HTML، XML یا تصاویر و اطلاعات فرمت مثل CSS یا XSL را تفسیر کرده و آن را نمایش می‌دهند. در حال حاضر سه موتور صفحه‌آرایی بیشتر مورد استفاده مرورگرهای وب است که در ادامه توضیح مختصری درباره هریک خواهید خواند.

موتور ترایدنت:
موتور Trident که با نام MSHTML هم شناخته می‌شود، موتوری است که مخصوص اینترنت اکسپلورر مایکروسافت بوده و اولین بار همراه با نسخه چهارم این مرورگر در اکتبر ۱۹۹۷ معرفی شد و از آن روز همچنان به روز شده و مورد مصرف باقی مانده است. برای نسخه‌های ۷ و ۸ اینترنت اکسپلورر، مایکروسافت تغییرات زیادی در آن برای سازگاری بیشتر با وب و تکنولوژی‌های جدید داده است.

موتور گکو:
گکو موتوری است که در حال حاضر توسط بنیاد موزیلا در حال توسعه است و در تعداد زیادی از برنامه‌ها و مرورگرها از جمله فایرفاکس مورد استفاده قرار می‌گیرد. اولین بار این موتور در سال ۱۹۹۷ و توسط نت اسکیپ طراحی آن آغاز شد. طراحی جدید آن کمی بعد و موازی با طراحی قدیم آغاز شد. در سال ۱۹۹۸ و به دنبال آغاز پروژه موزیلا این موتور متن باز شد. نام اولیه آن Raptor بود که بنا به دلایل تجاری به NGLayout تغییر کرد و بعدها توسط نت اسکیپ این نام به نام فعلی آن تغییر یافت. پس از خرید نت اسکیپ توسط AOL این موتور نیز توسط همین کمپانی توسعه یافت. در ۱۵ جولای ۲۰۰۳ توسعه این موتور توسط AOL متوقف شد و بنیاد موزیلا توسعه آن را بر عهده گرفت.

موتور وب کیت:
وب کیت یک فریم ورک متن باز برای ساخت مرورگر وب است که ابتدا توسط شرکت اپل از کتابخانه‌های نرم‌افزاری KHTML و برای استفاده در موتور مرورگر سافاری طراحی شد. KHTML موتور صفحه‌آرایی مرورگر Konqueror و در اصل جزئی از پروژه KDE بود. در حال حاضر چندین شرکت و گروه از جمله تیم پروژه KDE، اپل، نوکیا، گوگل و… به طور جداگانه بر روی توسعه آن کار می‌کنند.

همه اینها را گفتم تا یک مرورگر جدید را معرفی کنم. نسخه جدید مرورگر لوناسکیپ lunascape که یک مرورگر با بهره‌گیری از هر سه موتور ترجمه متداول روز است، چندی پیش منتشر شد. در این مرورگر کاربر می‌تواند انتخاب کند که با کدام موتور صفحه‌آرایی، وب را مرور کند.
همین!