تریز روشی نظام یافته برای پرورش خلاقیت است. این روش توسط آلتشولر که در اداره ثبت اختراعات روسیه کار می کرد، از مطالعه بیش از بیست هزار اختراع و دسته بندی نکات مشترک آنها به دست آمده است. با چک کردن اصول زیر در حل هر مسأله ای، تا حدودی اطمینان حاصل می شود که تمام نکاتی که ممکن است باعث ایجاد خلاقیت در حل مسأله شوند، مورد بررسی قرار گرفته اند. توجه به هر یک از این اصول می تواند جنبه هایی از خلاقیت را در حل مسأله بگنجاند:

اصل 39 - محیط بی اثر
الف) محیط معمولی را با محیط بی اثر تعویض نمایید.
ب) فرایند را در خلا به انجام برسانید.

اصل 40 - مواد مرکب
ماده همگن را با یک ماده مرکب جایگزین کنید.

تریز

تریز(با تلفظ:/ˈtriːz/، به روسی: Теория решения изобретательских задач، تلفظ روسی با حروف لاتین: Teoriya Resheniya Izobretatelskikh Zadatch)به معنی «نظریه حل ابداعانهٔ مسئله» می‌باشد. این دانش در سراسر جهان تحت عنوان «TRIZ» شناخته می‌شود و متداول شدن این نام به این علت است که بنیان‌گذار آن، دانشمند خلاقیت شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) (۱۹۹۸-۱۹۲۶) می‌باشد.

دانش TRIZ با نام‌ها و عنوان‌های توصیف‌گر مختلفی مانند «نوآوری نظام یافته»، «خلاقیت اختراعی» ، «فناوری خلاقیت و نوآوری»، «روش‌شناسی اختراع»، «الگوریتم اختراع»، «روش‌شناسی حل مسئله‌های ابداعی»، «روش‌شناسی حل ابتکاری و ابداعانهٔ مسئله»، «مهندسی خلاقیت و نوآوری»، «روش‌شناسی خلاقیت»، «خلاقیت‌شناسی اختراع»، «خلاقیت‌شناسی فناوری» و مواردی از این قبیل نامیده می‌شود. ^[۱]

همچنین برابر انگلیسی آن «Theory of Inventive Problem Solving » (با مخفف TIPS )است.

تعریف تریز

دانش تریز می‌تواند در دامنه‌ای از یک طیف مفهومی و گستره‌ای از تعاریف قرار بگیرد که یک انتهای آن نوعی جهان بینی خلاق یا رویکردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مسئله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد.
آلتشولر تریز را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می‌داند. با نتیجه گیری از دیدگاه آلتشولر می‌توان تریز را نوعی «علم خلاقیت شناسی» (Creatology) دانست.
یکی از دانشمندان برجسته تریز به نام سیمون ساورانسکی این دانش را چنین تعریف کرده‌است:
«تریز عبارت است از یک دانش انسان گرای مبتنی بر روش شناسی نظام یافته برای حل ابداعانهٔ مسئله» ^[۲]
همچنین برخی صاحب نظران، تریز را این چنین تعریف می‌کنند:

«تریز عبارت است از نوعی رویکرد الگوریتمی برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه» ^[۳]
با توجه به عنوان‌های توصیف گر مختلفی که برای نامیدن تریز ذکر شد می‌توان به شناخت بیشتری درباره مفهوم کلی دانش تریز دست یافت.

تاریخچه تریز

شالوده‌های دانش تریز از سال ۱۹۴۶ توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه گذاری شد.

آلتشولر که پدر تریز لقب دارد در سال ۱۹۲۶ در روسیه (شوروی سابق) متولد گردید. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن ۱۴ سالگی انجام داد در ادارهٔ ثبت اختراعات مشغول به کار شد.
کار او کمک به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود. او در حین کار، گاهی به حل مسائل فنی آنان کمک می‌کرد. در این دوران بود که او دریافت حل مسائل فنی که منجر به اختراع و نوآوری می‌شود به اصول و روش هائی فراتر از تکنیک‌های خلاقیت شناخته شده تا آن هنگام نیاز دارد. آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید که یک نظریه اختراع بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد:

۱- شامل یک فرایند گام به گام و نظام یافته باشد.
۲- بتواند از میان گستره‌ای از راه‌حل‌ها مستقیما به بهترین راه حل (راه حل ایده‌آل یا کامل) منجر گردد.
۳- دارای ویژگی تکرارپذیری باشد.
۴- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید.

آلتشولر بیش از ۲۰۰۰۰۰ اختراع ثبت شده (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله‌های ابداعی (یعنی مسئله‌هائی که راه‌حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش‌های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده‌اند.
از بین این تعداد آلتشولر ۴۰۰۰۰ اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل‌های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت شناسی تحلیلی، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول، مفاهیم و روش‌های تریز را به عنوان یک علم نوین و بسیار باارزش به جهان ارائه نمود.

البته این خلاقیت و نوآوری فوق العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از کشفیات و اختراعات کوچک و بزرگ تاریخ در ابتدا درک نشده و با انواع مخالفت‌ها، مقاومت‌ها و بی مهری‌های تاسف برانگیز (آنچه که در خلاقیت شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می‌شود) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختی‌ها و مرارت‌های بسیار زیادی را متحمل گردید که مطالعه آن حاکی از ارادهٔ والا و تلاش و پشتکار شگفت انگیز آنان است.

به دلیل بی توجهی‌ها و مخالفت‌های اوی آن زمان، تریز نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید و بعدها جایگاه آن شناخته شد. پس از پایان جنگ سرد و گسترش ارتباطات، کشورهای اروپائی، آمریکا، ژاپن و دیگر کشورها با دانش تریز آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب کرده و ضمن به کارگیری درصد رشد و توسعه آن برآمدند.