تبیان، دستیار زندگی

یادآوری:

بررسی مسایل مربوط به بانوان، بخش قابل توجهی از دروس و مباحث حوزه در زمینه های معارف، فقه، تفسیر و حدیث را به خود اختصاص می دهد. گرچه این مباحث به شکل تخصصی ارایه می گردد، اما انعکاس بخشهایی از آن در سطح عموم و در قالبی آسان، می تواند زمینه مطلوبی را برای قشر وسیعی از جامعه در جهت استفاده از این گونه بحثها فراهم کند. از این رو تصمیم گرفتیم، بخشی از این مباحث را در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم. با سپاسگزاری از اساتید ارجمندی که اجازه فرمودند و چنین فرصتی را برای مجله فراهم نمودند شما را به پی گیری آن دعوت می کنیم.

* * *

خداوند وقتی که به مسایل زناشویی می رسد، می گوید: وجود زن برای لذت نیست. وجود زن برای دو نکته اساسی است، یکی اینکه مرد با وجود او آرامش یابد و متقابلاً او نیز از وجود مرد، آرامش بگیرد و دیگر اینکه نسل آینده نیز تأمین گردد. بدین خاطر، هر وقت سخن از زناشویی است، یا به هر دو نکته اشاره می کند یا به یکی از آن دو. خداوند می فرماید:

«هُنَّ لباس لکم و انتم لباس لَهُنَّ»(1)

در این آیه کریمه فرمود: رابطه زن و شوهر، رابطه پوشاک است. هر دو پوشاکند؛ یعنی زن و شوهر آبروی یکدیگر را حفظ می کنند. نه به مرد، می توان گفت میل نداشته باشد، و نه می توان جلوی میل او را باز گذاشت، بلکه باید آن را مهار کرد، مثل اینکه انسان لباس را می بندد.

لباس، پوشاکی است که انسان را حفظ می کند و اعضای بدن با خود لباس در تماس هستند، ولی با بیرون لباس، در تماس نیستند. فرمود: از نظرِ اعمال غرایز باید از حد لباس بیرون نیاید و غرایز در همان محدوده لباس با هم تماس داشته باشند.

نکته مهمتر اینکه همان طور که لباس، آبروی بدن را حفظ می کند، زن و مرد نیز آبروی اجتماعی یکدیگر را. و همان طور که لباس، انسان را در سرما و گرما حفظ می کند، زن و مرد نیز یکدیگر را در حوادث مختلف و سرد و گرم روزگار، حفظ می کنند.

سوم، همان طور که رابطه لباس و صاحب لباس، یک رابطه تنگاتنگی است که بیگانه، در آن راه ندارد، رابطه زن و شوهر نیز همین طور است، تا اسرار خانوادگی از خانه بیرون نرود.

تشبیه لباس، بهترین تشبیه در این زمینه است. انسانی که لباس دارد، انسانی که پوشاننده دارد، آرامش خاطر خواهد داشت. خدای متعال فرمود: زن لباس است آن طور که شب لباس است. فرمود: شب لباسی است که شما را در بر می گیرد و شما را می پوشاند. بدن و هیکل پوشیده می شود، به علاوه جانتان هم آرامش می گیرد. فرمود:

«وَ جعلنا اللیل لباسا»(2)

شب علاوه بر اینکه لباس است، بر اثر خاموشی و تاریکی نیز مایه آرامش شماست. زن اگر لباس مرد است، تنها بدن او را نمی پوشاند، جان او را هم آرام می کند. بدین جهت، همان تعبیری که در باره شب آورد که شب، هم لباس است و هم مایه سکونت و آرامش، در باره زن هم آمده است که زن، هم لباس است و هم تسکین دهنده.

فرمود: «لِتسکنوا الیها» آرامش پیدا کنید. پس شب، لباس است، شب، مایه آرامش است.

زن، لباس است. زن مایه آرامش و سکونت مرد است.

این آیه کریمه، دارای نکات فراوانی است که به بعضی از آنها اشاره شد؛ اما برجسته ترین نکته این آیه همان آرامش است. در آیه 21 سوره مبارکه روم، وقتی جریان همسران را ذکر می کند، فرمود:

«وَ مِنْ آیاتِه أن خَلَقَ لکم من انفسِکُم ازواجا لتسکنوا الیها ...»

در زبان فارسی، آن کلمه ای که مطابق با لغت فصیح قرآن باشد، کلمه زوج است نه زوجه، چرا که در قرآن کریم به زن، زوجه اطلاق نشده بلکه زوج اطلاق شده است. هم مرد زوج زن است و هم زن زوج مرد. اگر فرمود:

«هو الذی خلَقکُم من نفسٍ واحدةٍ وَ جَعَلَ منها زوجها لِیَسْکُن الیها ...»(3)

یعنی از همان نفس واحده، همسرش را آفرید. پس از حوا(ع) به زوج یاد کرده است. از حوران بهشتی نیز به عنوان ازواج یاد می کند نه زوجات. فرمود:

«وَ لهم فیها ازواج مطّهرة ...»(4)

ازواج، افصح از زوجات است. گاهی در تعبیرات، برای فرق بین زن و مرد می گویند زوج و زوجه، ولی معمولاً در قرآن کریم از زنها به عنوان ازواج یاد می کند. فرمود:

«و من آیاته أن خَلَقَ لکم مِن انفسِکُم ازواجا لتسکنوا الیها ...»

پس معلوم می شود آن ارتباطی که زن و شوهر با هم دارند، تأمین رفاه و آرامش است. این تعبیر هم در مورد زن و شوهر و هم در مورد شب آمده است. در سوره مبارکه فرقان، آیه 47 فرمود:

«و هو الذی جعل لکم اللیل لباسا ...»(5)

شب را برای شما لباس قرار داد، در حالی که در بعضی از آیات از شب به عنوان تسکین دهنده یاد کرده است. در سوره مبارکه یونس، آیه 67 فرمود:

«هو الذی جَعَل لکم اللیل لِتسکنوا فیه»

در شب یک آرامش نسبی، نصیب انسان می شود. پس همان طور که فرمود شب، لباس است و چگونگی لباس بودن او را هم توضیح داد، فرمود: علاوه بر این، تسکین دهنده نیز هست. در باره زن و شوهر نیز فرمود: زن لباس است و چگونگی لباس بودن زن را نیز در سوره روم تشریح کرد که تسکین دهنده است، یعنی زن باید طوری باشد که مرد با دیدار او آرامش بیابد و متقابلاً مرد نیز باید نسبت به زن این چنین باشد و این یک وظیفه فردی زن و شوهر نسبت به یکدیگر است.

وظیفه نسبت به نسل آینده

حال ببینیم وظیفه زن و شوهر نسبت به نسل آینده چیست؟

پس معلوم شد که وجود زن و شوهر، تنها برای اشباع غرایز نیست. لذت غرایز همانند مزد یک کارگر است، در حالی که غرض اساسی تأمین آسایش است.

فرمود: زن نسبت به آینده ـ مزرعه است. اگر فرمود:

«نسائکم حرث لکم»(6) «زنان شما کشت شمایند»

یعنی زن، آن کسی است که هم شوهر بالفعل و هم فرزند بالقوه را در نظر بگیرد.

او باید مزرعه (حرث) باشد. اگر خدا او را هم تسکین دهنده و هم مزرعه قرار داد، اولاً وظیفه مرد این است که در «سَکَن» خود، ساکن باشد و به جای دیگر نرود و در مزرعه خود کشت کند نه در جای دیگر، ثانیا بای مزرعه خود را هدر ندهد و بذر سالم در آن بپاشد، از این رو، هم مزرعه بودن زن را به لحاظ نسل آینده بازگو کرد و هم شوهر را به عنوان باغبان و کشاورز این مزرعه، هشدار داد که بذر خوب بپاش. در این زمینه چنان که یاد شد، فرمود:

«نسائکم حرث لکم ...»

بذر ناسالم، شرکت شیطان

به فکر نسل آینده باشید که به دردتان بخورد. یک تقدیم خیر در نظرتان باشد و برای خود اقدام کنید.

تنها به فکر این نباشید که هوا و هوس خود را تأمین کنید. تنها به فکر این نباشید که در مزرعه، بذرافشانی کنید؛ بلکه به فکر این باشید که در مزرعه، بذر سالم بپاشید. پس نه تنها به فکر مزرعه باشید و او را مزرعه بدانید و بذر بپاشید و به فکر اطفای غریزه نباشید، بلکه به این فکر باشید که بذر سالم بپاشید. شریک نگیرید مبادا مصداق «و شارکهم فی الاموال و الاولاد ...»(7) باشید، که شیطان در اموال و اولاد شما شریک باشد.

گفته اند: اگر کسی با عیالش برای اطفای غریزه ای که روز، در اثر دیدن یک نامحرم تحریک شده، کنار آمد، آن فرزند، کسی است که «شارکهم فی الاموال ... به دنبال اوست. پس اگر چنانچه خدای تعالی این خطر را هشدار داد، معلوم می شود که اگر کسی در این مزرعه، دقیق نباشد، آن شریک، تمام یا مقداری از بذر خود را در این مزرعه می پاشد و در این صورت، تمام یا مقداری از این حاصل، از آنِ اوست. در هر دو حال، خدا یک انسان غیر موحد را قبول نمی کند. خدا مثل سایر شرکا نیست که بگوید: سهم من هر چه باشد بدهند.

کسانی که با انسان شریک می شوند، سهم خودشان را قبول دارند، اما خدا همان طور که خود شریک ندارد، عمل شریکانه را هم قبول نمی کند.

فرمود: «و ما کان للّه فهو یَصِل الی شرکائهم ...»(8)

فرمود: خدا یک موجودی نیست که کار شریکانه را قبول نماید.

«اَلا للّه الدین الخالص ...»(9)

چنین نیست که اگر 99 درصد عملی خالص و یک درصد آن ریا بود، خدا او را قبول کند و بگوید من به اندازه 99 درصد به شما پاداش می دهم.

اگر خداوند کار شریکی را می پذیرفت، نمی فرمود:

«فما کان لِشُرکائهم فلا یصل الی اللّه و ما کان للّه فهو یَصِلُ الی شرکائهم ...»(10)

اگر شریک قبول می شد، باید بخشی از ریا هم قبول شود، و حال آنکه ریا مبطل است و عمل ریایی اصلاً قابل قبول نیست؛ برای اینکه فرمود: «للّه الدین الخالص» اگر فرزندی این چنین بود و شیطان در تحقق او شرکت داشت، او نمی تواند عبد صالح خدا باشد.

بدین جهت، در همین آیه سوره بقره فرمود که زن برای اطفای غریزه نیست که فقط مرد را تأمین کند. زن، رابطه بین گذشته و آینده است، برای تأمین نیازهای همسر و به عنوان تسکین دهنده و تأمین کننده نسلهای آینده و به عنوان مزرعه است. همان طور که ساکن باید در مسکن خود آرمیده و سکونت پیدا کند و سکینه داشته باشد، کشاورز هم باید در مزرعه خود، بذر پاشیده و به فکر اطفای غریزه نباشد؛ آن هم چه بذری، بذری که تقدیم خیر به محضر الهی باشد. این فرزند صالحی که پدر، بذرش را پاشیده، مصداق «و ما تقدّموا لانفسِکم من خیرً تجدوه عنداللّه ...»(11) است.

اینها را «تَقدِمَه» می گویند. گرچه این ولد صالح بعد از پدر به دنیا آمده است، ولی آن پدر، کارش را قبلاً کرده است. فرمود که این فرزند صالح، «پیش فرست» شماست. مثلاً شما یک کتاب می نویسید یا راه را اصلاح می کنید، اینها همه «تقدمه» است. حال اگر کسی مسجد ساخت و قبل از اینکه مسجد را افتتاح کنند و در آن نماز بخوانند، از دنیا رفت این تأخیر است یا تقدیم؟ تأخیر است. در این آیه کریمه فرمود که شما با این فرزند صالح، «پیش فرست» داشته باشید.

از جمله عوامل اساسی و بسیار مهم برای یک زندگی پایدار و موفق وجود احساس مهر و محبت میان زن و شوهران می باشد. بدون شک تمامی زوجین مشتاق صمیمیت، شور و نشاط، اقدامات محبت آمیز و تعریف و تحسین یکدیگر می باشند. همگی آنان آرزو دارند در کنار همدیگر لحظاتی خوش و لذت بخش را داشته باشند. بدیهی است چنانچه زوجین در جهت تقویت صمیمیت و پرورش احساس مهر و محبت میان خود بی تفاوت باشند و یا گام برندارند، طولی نخواهد کشید که روابطشان دچار سردی خواهد شد و آنگاه لب به شکوه و شکایت خواهند گشود که شعله های شور و اشتیاق در همسرشان رو به افول و خاموشی نهاده است!

خانمها شیفته رفتارهای صمیمانه و مهر و محبت از ناحیه شوهرشان هستند و انتظارشان این است که این نیازشان از طرف شوهرشان تأمین شود. آنان دوست دارند در فضای مقدسی باشند، فضایی که تنها از آنِ آنان و شوهرشان باشد به نحوی که در آن لحظات شوهرشان فقط به آنان فکر کند. اما، زنی که پیوسته از شوهرش به دلیل اینکه رفتار محبت آمیز ندارد مرتب انتقاد می کند و یا از او انتقاد می کند که چرا احساسش را بر زبان جاری نمی سازد، فرصتی برای رفتار مهرانگیز و محبت مرد باقی نمی گذارد.

از طرف دیگر مردها نیز باید توانایی ابراز احساسات را بیاموزند و در خود تقویت کنند و صرفا همیشه در مقام حل مشکلات نباشند. آنان باید صادقانه ناراحتی و تألماتشان را ابراز نموده و همیشه در پی سرکوب احساسات در خود نباشند. آنان نباید با این بهانه که دارای مشغله ذهنی هستند از همسر و کانون خانوادگیشان فاصله بگیرند. مردها حتی اگر حرف چندانی برای گفتگو با همسرشان نداشته باشند وقتی به سخنان زن خود با دقت گوش می دهند، آنان این رفتار را به حساب توجه داشتن خواهند گذاشت و این موضوع برای خانمها بسیار مهم است.

در هر صورت زن و شوهر نباید به روابطشان بی توجه باشند. بها ندادن به مهر و محبت فی مابین و عدم ابراز آن نشانه بی احترامی و بی علاقگی می باشد. به معنای شاکر نبودن و بدین معناست که قدر آنچه را که داریم نمی دانیم و یا اینکه نسبت به آن بی توجه هستیم.

هم زن و هم مرد نیازها، امیال، خواسته ها، رؤیاها و عادتهایی از گذشته و برای آینده دارند. هر دو آنان به حمایت، مهر، عشق و توجه نیاز دارند. بنابراین در زندگی، چانچه زن و مرد روابط متعادلی داشته باشند آنان به ترکیب احساسات و رفتارهای خود خواهند اندیشید. ترکیبی که آمیخته ای از خواسته های طرفین در میان و مطرح باشد. در یک رابطه زناشویی متعادل زن و مرد مهربان و دلسوز هم خواهند بود. آنان از عزت و حرمت نفس نیز برخوردار می باشند. در یک رابطه زناشویی محبت آمیز ترکیب ایده آلی از توجه به خود و همسر و حسن نیت وجود خواهد داشت. برخی از خانمها و آقایان نه نسبت به خود احساس خوبی دارند و نه در برخورد با همسرشان حسن نیت خانواده و تربیت / نکته ها

نشان می دهند. آنان دقیقا خواسته های خود را نمی شناسند و یا اصولاً اقدامی برای تحقق خواسته های خود و همسرشان از خود نشان نمی دهند. آنان از آنجایی که نسبت به خود احساس خوبی ندارند نمی توانند در برخورد با همسرشان حسن نیت و توجه کافی داشته باشند. به همین دلیل مرتب جنبه های منفی همسر و روابط خود را پیش چشم دارند. بنابراین همه گاه سرزنش کرده و شاکی هستند. این دسته افراد لازم است نسبت به همسر خود حسن نیت داشته، لغزشهایشان را بخشیده و به طور کلی او را درک کنند. آنان در ابتدا باید خودشان را دوست داشته باشند و برای خودشان احترام قایل شوند در غیر این صورت قادر نخواهند بود تا دیگران را دوست بدارند و به آنان احترام بگذارند.

برخی از زنان در برخورد با شوهرشان حسن نیت فراوانی دارند اما بالکل به خودشان بی توجهند. این خانمها با رفع نیاز و خواسته های دیگران به احساس بهتری دست می یابند. آنان مهربان هستند و بی آنکه بدانند با رسیدگی به دیگران و برآورده ساختن خواسته های آنان کاستیهای درون خود را پر می کنند. آنان به شوهر خود رسیدگی می کنند اما از نیازها و خواسته های خود غافل می مانند و اغلب بر این گمانند که راه و چاره دیگری وجود ندارد و بدین ترتیب خود به خود ناتوانیشان را می پذیرند. بر عکس، برخی از خانمها از خود به طرزی خوب و عالی مراقبت و توجه می نمایند اما در برخورد با شوهرشان فاقد این خصلت و حسن نیت می باشند. آنان مدام در این فکر هستند که شوهرشان رفتاری غیر منصفانه داشته و بی فکر و بی ملاحظه است. اما کسی که به خود توجه دارد لاجرم باید به دیگران و شوهر خود نیز مهر بورزد و او را دوست بدارد. این دسته باید آگاه باشند که شوهرشان نیز بیشترین سعی و تلاش را مبذول می دارد تا در حدی عالی ظاهر شود و بهترین زندگی را برای همسر خود فراهم آورد.

یک زن و یا مرد باید مدبر، مطمئن، متوجه و همکار و معاون در روابط زناشویی باشند. آنان لازم است به روابط زناشویی خود علاقه و دلبستگی نشان دهند و از محبت و علاقه به خود و حسن نیت در قبال همسرشان برخوردار باشند. اگر هم زن و هم مرد صرفا متوجه و شیفته خود باشند و در قبال همسرشان محبت و حسن نیت نداشته باشند در شرایط اختلاف و تنش به زندگی خود ادامه خواهند داد. حال آنکه زن و مرد باید نیازها و علایق یکدیگر را شناخته و رفتارهای نامطلوبی را که قابل برطرف کردن است، حل و برای آنهایی که به نظرشان غیر منطقی می آید چاره اندیشی نمایند. البته گاهی نیاز و رفتار همسر به نظر طرف دیگر غیر منطقی می آید اما با بررسی و اندیشه بیشتر و دوری از تعصب بی جا و کنار گذاشتن علایق شخصی، چه بسا بعدا منطقی باشد. به طور کلی هم زن و هم مرد باید بتوانند ترکیبی مطلوب از خواسته ها و رفتارها و نیازهای خود را بوجود آورند. البته باید توجه داشت با راهنمایی و توصیه و پند و اندرز مستقیم نمی توان ترکیب مطلوبی از احساسات و رفتارها ساخت. یک مرد نیازی به راهنمایی، پیشنهاد، گوشزد و یا اصلاح از طرف زن خود ندارد و یک زن بیش از هر چیز به توجه و محبت بیشتر نیازمند است. به عبارت دیگر برای تحکیم پایه های زندگی و روابط زناشویی و ایجاد صمیمیت افزونتر خانمها به مهر و محبت بیشتر و آقایان به راهنمایی کمتر نیازمندند. هر دو آنان باید در راه بسط این صمیمیت جدی و کوشا باشند.

منبع سایت:hawzah

به واقع والدین همه گاه در تربیت فرزندان خود با واقعیتی انکارناپذیر روبه رو هستند: ترس کودکان! دنیای کودکان مشحون از ترسهایی است که خود را در رفتارهایشان نشان می دهند.

بسیاری از ترسهای دختربچه ها و پسربچه ها جنبه سازگارانه داشته و باعث می شود تا آنان در دام وضعیتهای خطرناک گرفتار نیایند. حال آنکه انواع دیگری از ترسهای کودکان با گذشت زمان اندک اندک محو شده به گونه ای که می توان این گونه ترسها را نوعی پدیده طبیعی رشد دانست.

به طور کلی ترس واکنشی است از پیش شناخته شده و با پاسخی به محرکهای تهدیدآمیز و واضح است امری طبیعی، لازم و مفید می باشد. ترسها گاهی جنبه اجتماعی و گاه جنبه فردی دارند. کمک به دختران و پسران برای غلبه بر ترسشان نباید والدین را به این نتیجه رهنمون سازد که کودکان خود را از دنیای پیرامون خود جدا و مخفی سازند. ترس در کودکان متناسب با رشد قوای عقلی، امنیت و سلامت و تسلط بر محیط اطراف تغییر می یابد. ترس خاص هنگامی در دختربچه ها و پسربچه ها ایجاد می شود که نسبت به بعضی از اشیا و امور آگاهی و حساسیت پیدا کنند. در بسیاری مواقع کودک ترس خود را به زبان آورده و زمانی در رابطه با ترسهای خود تنها به عکس العمل بسنده داشته و زبان بیان موقعیت ترس آور را ندارد.

وابستگی بیش از حد کودک به بزرگسالان موجب بروز ناپایداریهای هیجانی، ناامنی در روابط اجتماعی، ناتوانی در حفظ حقوق خود و نداشتن مهارت در فعالیتهای بدنی و نهایتا ترس می شود. ترس، مقوله ای مختص فرد یا قشر خاصی نبوده و در همه افراد با شدت و ضعف متفاوت وجود دارد. به عنوان نمونه، یک محرک می تواند برای یک طفل ترس آور باشد اما برای طفل دیگری بی تفاوت باشد. بافت اجتماعی کودکان در نوع ترسها بسیار مؤثر است. به طوری که ترس در کودکان باهوش زودتر از کودکان کم هوش خود را نشان می دهد و دختران نیز معمولاً ترسوتر از پسرها هستند.

ترس از اشیای واقعی یا محرکهای غیر عادی (افراد غریبه و ... به تدریج و با افزایش سن و سال کاهش یافته و در مقابل ترس از محرکهای تخیلی (ترس از تنهایی و ...) بیشتر می شود. ظاهرا رشد مفاهیم ذهنی کودک و درک بیشتر او از جهان پیرامون خود، به همراه کاربرد افزونتر از علایم، واکنشهای هیجانی او را تحت تأثیر قرار می دهد.

در بعضی موارد، ترس برای حفظ کودک لازم و مفید می باشد. گاه ترس می تواند به کودک کمک کند تا پاسخهای جدیدی بیابد. به عنوان مثال، ترس از اتومبیل، طریقه عبور صحیح از خیابان را به طفل می آموزد. اما واکنشهای ترسناک شدید به مانند گریستن و فرار کردن و نظایر اینها با رفتار سازنده مغایرت دارند. گاهی کودکان تمایل شدیدی به کسب ترسهای اطرافیانش نشان می دهد و این تمایل در مورد ترس از حیوانات و جانوران بیشتر وجود دارد. در این مورد یک دختر یا یک پسر با خود می اندیشد حتما علتی دارد دیگران از آن جانوران می هراسند، لذا وی هم به تقلید از بزرگترهای خود می ترسد.

کودکان ترسو معمولاً گوشه گیر، خجول و فاقد قدرت تصمیم گیری بوده و در آینده از کسب پستهای حساس شغلی ترس خواهند داشت. به طور کلی در هفته های اول عمر، نوزاد با ترس آشنا نیست. از شش ماهگی به بعد نوزاد از افتادن یا شنیدن صداهای بلند مثل بوق اتومبیل و یا صدای جاروبرقی می ترسد. هنگامی که کودک را در آغوش می گیریم و ناگهان او را به طرف بالا پرت می کنیم، کودک دست و پای خود را به اطراف باز کرده و شروع به گریه می کند. از سن ده ماهگی و با افزایش شناخت کودک از محیط پیرامون، او می آموزد تا چیزهای آشنا را از ناآشنا تشخیص دهد. در این سنین او از نزدیک شدن به غریبه ها می ترسد و از آن جایی که والدین، خواهر و برادر و سایر نزدیکانش را می شناسد، امنیت بیشتری در خود احساس می کند اما اگر چیز ناآشنایی به طوری خاص بزرگ، درخشان و پرزرق و برق مثل یک عروسک پشمالو در مقابل او قرار گیرد آنگاه ترسناک به نظر خواهد آمد. هنگام مواجهه با ترس مناسب است کودک را در آغوش کشیده و علت ترسش را جویا شویم و پس از نزدیک کردن او به محرک ترس آور، او را به نرمی و ملاطفت راهنمایی نماییم. با این روش اطمینان بخش می توان بر تجربیات کودکمان افزوده و شدت ترس او را کاهش دهیم.

در دوران پیش دبستانی جدایی از پدر و مادر به هنگام خوابیدن مشکل اساسی تمامی کودکان می باشد. در سنین دو سالگی کودک از هر چیزی می ترسد زیرا شناختش نسبت به محیط پیرامونش ناقص بوده و تنهایی، تاریکی و ... او را به وحشت می اندازد. در سن سه سالگی ترس به صورتهای دیگر و گذرا به سراغ او می آید. همانند ترس از بلندی، مکانهای ناآشنا و نامطمئن، بیگانه ها و صداهای بلند. در سن چهار سالگی کودک با اتکا به قدرت و توانی که در خود سراغ دارد تلاش می کند تا بر ترس از حیوانات فایق آمده و آنها را از خود براند. اما از برخی از جانوران او همچنان خواهد ترسید. در سن پنج سالگی خیالبافی در کودک قوی بوده و همین خود باعث خواهد شد که او بیشتر به سراغ تخیلات و تصورات رفته و از موجودات خیالی که مخلوق ذهنش هستند بترسد. در حالی که در شش سالگی در عین جرأت و بی باکی، از شکستگی، خون و زخم و آسیبهای بدنی می ترسد. گاهی اوقات تنبیه فراوان از طرف والدین باعث خواهد شد کودک عصبی شده و در خواب کابوسهایی را ببیند که حتی هنگام بیداری هم وی را رها نکنند. آنان در مکانهای تاریک دچار خیالپردازی با واژه هایی همچون هیولا، جادوگر و ... شده و لذا از رفتن به توالت خودداری نموده و شبها خود را خیس می کنند. در یک چنین وضعیتی والدین می توانند با استفاده از روشهای درمانی همچون شعر و سرودخوانی و قصه گویی در کاهش تدریجی ترس کودک به او کمک نمایند و برای منحرف ساختن ذهن کودک می توان از او خواست تا بلند بلند بشمارد.

ترس از حیوانات و حشرات نیز به دلیل شناخت ناکافی دختربچه ها و پسربچه ها از زندگی، نحوه تغذیه، شکل ظاهری و حرکات حیوانات، خود را نشان می دهد. در بعضی از کودکان ترس از حیواناتی مانند سگ و گربه و موش و یا مرغ و جوجه ادامه خواهد داشت. در این چنین وضعیتی می توان به عادت سازی کودک به این محرکهای ترس آور پرداخت. به عنوان مثال می توان با خریدن جوجه ای کودک را با مراحل زندگی تغذیه و رشد جوجه و تبدیل آن به مرغ یا خروس آشنا ساخته و ترس غیر منطقی او را از بین برد. انواع ترس در سنین 7 ـ 12 سالگی با آنچه در سنین قبل وجود داشته کاملاً متفاوت خواهد بود. زیرا علاوه بر عامل خانواده، خویشان، بستگان و عامل تخیل و اوهام، در این سنین عامل مدرسه هم اضافه شده و کودک دچار ترسهای جدیدی می شود.

ترس از رفتن به مدرسه یکی از ترسهای معمولی کودکان بوده که سبب ناراحتی و آزار والدین بوده و گاه به صورت وحشت و اضطراب به هنگام خروج از منزل ظاهر می شود. ترس از مدرسه در دخترها بیشتر از پسرها بوده و علت اصلی این نوع ترس اضطراب ناشی از جدایی از والدین می باشد. این گونه ترسها معمولاً همراه با عوارض جسمانی همچون دل درد، سردرد و استفراغ می باشد. در هشت سالگی ترس از آب و آتش و در ده سالگی ترس از کتک خوردن، جواب دادن به درس در دختران و پسرها مشهود خواهد بود. به نظر بسیاری از متخصصان، واکنش ترس نشانه سلامت عصبی کودک می باشد و وجود آن برای ادامه حیات وی ضروری می باشد. اما چنانچه ترس بچه ها شدید باشد به گونه ای که موجب اختلال در زندگی روزمره و یا خواب او شود و یا به انزوا و غم و غصه اش منجر گردد، در آن زمان باید در پی چاره ای بود. در هر حال، باید توجه داشت که پدر و مادر و معلمان وظیفه دارند از انتقال ترس نامعقول به فرزندان و شاگردانشان جلوگیری نمایند. ریشه و پایه بسیاری از ترسها را باید در دوران کودکی جستجو نمود و اگر پدر و مادر و مربیان کودک با اصول و روشهای صحیح تربیتی آشنا باشند و طبیعت کودک خود را بشناسند، اساسا زمینه ای برای پیدایش ترسهای غیر منطقی در کودک رشد نخواهد یافت. در این ارتباط باید توجه داشت ترس در سنین بلوغ شکل دیگری به خود گرفته و متوجه جنبه های شخصیتی می شود. در این سنین ترسها جنبه تعمیمی داشته و همراه با اضطراب بوده و به علت استدلالی بودن فرد، ترسهای دوران کودکی کمرنگ می شوند. در این سنین ترس از غلط بودن عقیده، احساس بغض در عمل، رفتار و گفتار، ترس از تخلف و گناه، نوجوان را آزار داده و باعث می شود که گاهی او از انزوا سر در آورده و یا از اجتماع روی گردان شود.

نوجوانان از طرد شدن و تحقیر می ترسند و خطر پریشانی خود را به طور اغراق آمیزی درک می کنند. آنان با پیدایش ناگهانی صفات جنسی، بیش از پیش به تغییرات ظاهری بدن خود توجه می نمایند. نوجوانان از ناهماهنگی رشد اعضای بدن، کوتاهی و بلندی قد، چاقی و لاغری بیش از حد، پیدایش لک و دانه های چربی بر روی صورت و بدن خود دچار اضطراب و ناراحتی و ترس می شوند. بنابراین یک کنایه، اشاره، تشویق و یا تنبیه می تواند موجی از خشم و نفرت و ترس و دلهره را برای آنان به همراه داشته باشد. در این زمان چه بسا که پدر و مادر هم، کمک به نوجوان خود، برای غلبه بر ترسهای دشوار اجتماعی را بی فایده تشخیص بدهد چرا که ممکن است نوجوانان نظرات والدین خود را نسبت به اینکه چه بپوشند یا چگونه خودشان را با جامعه هماهنگ بدارند قبول نداشته باشند.

در هر صورت پاره ای از راههای پیشگیری ترس در کودکان و نوجوانان عبارتند از:

1ـ هرگز والدین از ترساندن به عنوان ابزاری برای تربیت فرزندان خود استفاده ننمایند.

2ـ حتی المقدور کودک تنها نباشد و نماند.

3ـ کودک برای روبه رو شدن با موقعیتهای ترسناک آماده شود.

4ـ حس اعتماد به نفس در کودکان تقویت شود.

5ـ از تلقینها و بدآموزیهای غلط خودداری شود.

6ـ کودک و نوجوان از تماشای فیلمها و صحنه های وحشت آور منع شود.

منابع:

1ـ نوابی نژاد، شکوه، رفتارهای بهنجار و نابهنجار در کودکان و نوجوانان.

2ـ پارسا، محمد، روان شناسی رشد.

3ـ شریعت مداری، علی، روان شناسی تربیتی